اکنون که حدود ۱۲۴۰ سال از تاریخ مشهد مقدس و محل آمد و شد محبان و شیعیان اهل بیت(ع) می‌گذرد پای سخنان دکتر سعید طاووسی مسرور، پژوهشگر تاریخ تشیع و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نشسته و توضیحات او را درباره تاریخچه حرم رضوی شنیدیم که در ادامه می‌خوانید:
 
اجبار مامون در پذیرش ولایتعهدی امام رضا(ع)
دکتر طاووسی مسرور در ابتدا با بیان اینکه حرم مطهر امام رضا(ع) در واقع باغ حُمید بن قحطبه طائی طوسی از عمال بنی عباس در منطقه طوس بود، می‌گوید: در اواخر عمر هارون‌الرشید خلیفه عباسی شورشی در منطقه طوس شکل گرفت و این خلیفه عباسی برای سرکوب شورش در این منطقه مستقر شد و در همان جا وفات کرد لذا او را در باغ حُمید بن قحطبه طائی طوسی به خاک سپردند و جالب اینجاست که هارون‌الرشید در ری متولد شده بود یعنی تولد و وفات او در ایران بود. زیرا مهدی عباسی پدر هارون‌الرشید در زمان خلافت منصور حاکم ری بود.
او اضافه می‌کند: امام رضا(ع) پس از ورود به ایران به مرو شهری در ترکمنستان فعلی رفتند زیرا در آن زمان این شهر مرکز خلافت مأمون بود. شایان ذکر است امین برادر مأمون در بغداد مستقر بود و پس از چند سال حکومت به دست برادرش کشته شد. بنابراین مأمون حاکم بلامنازع به حساب آمد و امام رضا(ع) را مجبور به پذیرش ولایتعهدی کرد. در این زمان امام هشتم شیعیان در دیداری نصیحت‌هایی به مأمون کرد. یکی از این نصیحت‌ها این بود که مأمون به جای فتوحات به فکر امت پیامبر خدا(ص) باشد و به جای آن که کشورگشایی کند به امورات مسلمانان رسیدگی کند. مسئله دیگر مطرح شده این بود که منطقه مرو برای پایتخت بودن مناسب نبود زیرا در گوشه واقع شده بود و از مراکزی چون عراق و حجاز دور بود لذا ظاهرا امام رضا(ع) مأمون را تشویق کرد که به بغداد برود. مأمون برای رفتن به بغداد جایگاه آبا و اجدادی خود دو ملاحظه داشت.
این پژوهشگر تاریخ تشیع توضیح می‌دهد: اشراف بغداد فضل بن سهل سرخسی وزیر ایرانی نو مسلمان مأمون را مقصر قتل امین می‌دانستند و برادرکشی مسأله ساده‌ای نیست. دیگر اینکه اشراف بغداد با بحث ولایتعهدی امام رضا(ع) نیز مشکل داشتند. پس مأمون تصمیم گرفت در مسیر بغداد  فضل بن سهل سرخسی و امام هشتم شیعیان را از بین ببرد. در منطقه سرخس امام رضا(ع) اعلام کردند تمایلی ندارند به حمام بروند و فضل‌بن سهل در آن منطقه با یک نقشه از پیش تعیین شده، ترور و کشته شد.
 
شیخ صدوق و دلایل اثبات شهادت امام رضا(ع)
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه‌ طباطبایی عنوان می‎کند: مأمون به بهانه زیارت پدرش در طوس توقف کرد و مدتی در آنجا ماند. در همین مدت امام هشتم شیعیان مسموم شد و به شهادت رسید. سمی که به امام رضا(ع) داده بودند، سمی بود که اثری از آن به جای نمی‌ماند زیرا این سم روی جسم امام هشتم شیعیان اثری نگذاشت تا دیگران متوجه مسمومیت ایشان شوند، مشابه این اتفاق برای امام کاظم(ع) نیز رخ داده بود.
او یادآور می‌شود: آنچه ما را از شهادت امام رضا(ع) مطمئن می‌کند، کتاب خبر وفات الرضا(ع) است که وجود ندارد اما شیخ صدوق متن آن را نقل کرده و به ما رسانده است. شیخ صدوق علاوه بر این مطلب، مطالب دیگری نیز درباره شهادت حضرت(ع) نقل کرده است. مأمون امام هشتم شیعیان را به شهادت رساند و پس از آن در یک حرکت نمایشی اظهار اندوه برای امام رضا(ع) کرد و ایشان را در کنار پدرش دفن کرد. برخی از افراد می‌پرسند قبر هارون در کدام نقطه حرم امام رضا(ع) است.
مشهور است قبر هارون‌الرشید زیر پای امام هشتم شیعیان است اما با بررسی‌های اخیر مستند بر کتاب‌هایی چون عیون اخبار الرضا متوجه شدم که در واقع قبر امام رضا(ع) و هارون‌الرشید در کنار هم قرار گرفته است. قبر امام رضا(ع) به سمت قبله و قبر هارون به سمت شمال است.
 
زیارت امام رضا(ع) و تبری از هارون
دکتر طاووسی مسرور یادآور می‌شود: در برخی روایات از امام رضا(ع) نقل شده است که ایشان در زمان حیات‌شان می‌فرمودند من و هارون مثل دو انگشت یک دست هستیم و کنار یکدیگر قرار می‌گیریم. راوی می‌گوید من متوجه منظور امام هشتم شیعیان از بیان این سخن نمی‌شدم و نمی‌توانستم دلیل بیان این سخن را از حضرت بپرسم اما در زمان خاکسپاری ایشان در کنار قبر هارون‌الرشید، معنای حدیث مذکور را درک کردم و متوجه شدم که امام رضا(ع) از آینده خبر داده بودند.
او ادامه می‌دهد: قبر امام هشتم(ع) در مرکز ضریح نیست. احتمال دارد که گنبد اولیه حرم روی قبر هارون زده شده باشد و به خاطر همین ضریح در مرکز اتاق قرار نگرفته باشد. در صورتی که برخی ادعا دارند اگر قبر امام رضا(ع) و هارون‌الرشید در کنار یکدیگر قرار گرفته باشند، ضریح باید در وسط اتاق قرار می‌گرفت. تحلیل من این است که در واقع قبور به شکلی قرار گرفته‌اند که به طور مثال سر هارون موازی زانوی امام رضا(ع) است. لذا ضریح فعلی به نسبت مکان دفن امام(ع) گذاشته شده است. 
از طرف دیگر طبیعی است که قبر هارون در زمان بنی‌عباس حفظ شده باشد. بنی عباس نیز تا زمان حمله مغولان به ایران، در این سرزمین حاکم بودند اما بعد از این هم قبر هارون وجود داشت و ابن بطوطه در قرن هشتم و پس از مشرف شدن به زیارت امام هشتم شیعیان در سفرنامه خود نوشته است در داخل حجره شریفه دو ضریح وجود داشت. به گفته او شمعدان‌های نقره‌ای که روی قبر هارون است، تفاوت ضریح‌ها را نشان می‌دهد.
این پژوهشگر اظهار می‌کند: شیعیان در زمان زیارت امام رضا(ع) از هارون تبری می‌کنند و به امام رضا(ع) سلام می‌فرستند. ظاهراً کمی بعد و احتمالاً با رواج اندیشه‌های شیعی در دوره تیموریان که محب اهل بیت(ع) بودند، یا در عصر صفوی ضریح هارون‌الرشید را برداشته و آثار قبر او را از بین ‌بردند. دعبل خزاعی شاعری که امام هشتم شیعیان را درک کرده است در این باره شعری دارد و ترجمه فارسی شعر اینگونه است که در طوس دو قبر وجود دارد. قبر بهترین و بدترین مردم. نه به آن بهترین از همسایگی بدترین ضرری می‌رسد و نه به آن بدترین از همسایگی بهترین خیری خواهد رسید.
او بیان می‌کند: حرم امام رضا(ع) از همان ابتدای دفن حضرت(ع) در مرکز توجه عموم مسلمانان  قرار داشته و امام هارونی که از امامان زیدیه است در کتابی به نام الافاده نوشته است هر کسی به نیت زیارت امام رضا(ع)به طوس می‌رود و از هارون یادی نمی‌کند و اگر یادی هم از او کند این یاد با لعن و نفرین است.
دکتر طاووسی مسرور در پایان می‌گوید: در طول تاریخ اتفاقات زیادی برای حرم امام رضا(ع) افتاده است و سبکتکین پدر محمود غزنوی این حرم را خراب کرد اما پسرش به بهانه‌های مختلف آن حرم را مرمت و ترمیم کرد. تجاوز روس‌ها و شلیک گلوله توپ به سمت مرقد مطهر نیز در تاریخ حرم امام رضا(ع) دیده می‌شود اما این موارد قلیل در تاریخ حرم آنچنان به چشم نمی‌آیند و نتوانست علاقه مردم به ویژه مسلمانان برای زیارت حرم امام هشتم شیعیان(ع) را کاهش دهد.