ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی به سال ۴۶۸ قمری (یا ۴۶۹ ق) دیده به جهان گشود و پدرش او را «فضل» نامید. او دوران کودکی و تحصیل خود را در جوار بارگاه ملکوتی امام هشتم علیه‌السلام گذراند.

فضل بن حسن پس از چند سال حضور در مکتب و فراگیری خواندن و نوشتن و یادگیری قرائت قرآن، خود را به منظور تحصیل علوم اسلامی و شرکت در جلسه درس بزرگان دین آماده ساخت. او در فراگیری علومی چون ادبیات عرب، قرائت، تفسیر، حدیث، فقه، اصول و کلام فوق‌العاده تلاش کرد، بدان حد که در هر یک از آن رشته‌ها صاحب نظر گردید. با وجودی که در مدارس آن عصر، علومی چون حساب، جبر و مقابله رایج نبود و کسی برای فراگیری آن رغبت نمی‌ورزید، او به سوی آن علوم شتافت و از صاحب نظران آن فن به شمار می‌آمد.

امین الاسلام طبرسی حدود ۵۴ سال در مشهد مقدس سکونت داشت و سپس بنابر دعوت بزرگان سبزوار و با توجه به امکانات بسیاری که در آن شهر موجود بود و زمینه تدریس، تألیف و ترویج دین را برای او فراهم می‌ساخت، در سال ۵۲۳ ق. راهی آن دیار گردید. سادات آل زباره ـ که طبرسی با آنان نسبت فامیلی داشت ـ میزبان او بودند و از کمک و همکاری با آن عالم وارسته دریغ ننمودند.

نخستین اقدام شیخ، پذیرش مسئولیت «مدرسه دروازه عراق» بود که با سرپرستی و راهنمایی او، مدرسه به حوزه علمیه وسیع و بااهمیتی مبدل گشت. غنای فرهنگی و علمی این مکان، سبب جذب محصلان بسیاری از دورافتاده‌ترین نقاط ایران گردید و طلبه‌های جوان به عشق رسیدن به کمال و خدمت به مکتب در آن مدرسه مشغول تحصیل شدند و علوم مختلفی چون فقه و تفسیر را از محضر طبرسی فراگرفتند. قطب الدین راوندی و محمد بن علی بن شهرآشوب از جمله شاگردان او بودند.

علمای بزرگ و شرح حال نگاران، از طبرسی به عنوان مجتهد و فقیهی بزرگوار یاد کرده‌اند. طبرسی با عنایت به وجود بیش از پانصد آیه قرآن که بر احکام عبادات و معاملات اشارت دارد، به طرح موضوعات فقهی در دو تفسیر کبیر و وسیط خود پرداخته است. او نخست اقوالِ فِرَق مختلف اسلامی را بیان کرده، پس از شرح دیدگاه شیعه، نظر خود را به گونه فتوا اظهار می‌کند. بسیاری از فقهای بزرگ شیعه نظرات او را مورد اشاره قرار داده‌اند

ماجرای زنده بگور شدن شیخ طبرسی

زمانی سکته‌ای بر علامه عارض می‌شود و خاندانش به این گمان که او به رحمت ایزدی پیوسته است وی را به خاک می‌سپارند. او پس از مدتی به هوش آمده، خود را درون قبر می‌بیند و هیچ راهی را برای خارج شدن و رهایی از آن نمی‌یابد. در آن حال نذر می‌کند که اگر خداوند او را از درون قبر نجات دهد کتابی را در تفسیر قرآن بنویسد.

در همان شب قبرش به دست فردی کفن دزد نبش می‌شود و آن گورکن پس از شکافتن قبر شروع به باز کردن کفنهای او می‌کند. در آن هنگام علامه دست او را می‌گیرد! کفن دزد از ترس، تمام بدنش به لرزه می‌افتد، علامه با او سخن می‌گوید، لیکن ترس و وحشت آن مرد بیشتر می‌شود. علاوه طبرسی به منظور آرام ساختن او، ماجرای خود را شرح می‌دهد و پس از آن می‌ایستد. کفن دزد نیز آرام شده، با درخواست علامه که قادر به حرکت نبود، او را بر پشت خود می‌نهد و به منزلش می‌رساند.

طبرسی نیز به پاس زحمات آن گورکن، کفنهای خود را به همراه مقدار بسیاری پول به او هدیه می‌کند. آن مرد نیز با مشاهده این صحنه‌ها و با یاری و کمک علامه توبه کرده، از کردار گذشته‌اش از درگاه خداوند طلب آمرزش می‌کند. طبرسی نیز پس از آن به نذر خود وفا کرده، کتاب مجمع البیان را می‌نویسد.

شیخ طبرسی تفسیرخود را در مدت هفت سال و با اقتباس از تفسیر «التبیان» اثر شیخ طوسی، تدوین کرد و هر یک از فنون مختلف قرآنی را به صورت جدا از هم و در قالبی منظم و مرتب بیان نمود. این نظم خاص سبب گردید که دانشمندان شیعه و سنّی، آن تفسیر را بر بسیاری از تفاسیر دیگر برتری داده، آن را مورد ستایش قرار دهند.

تفسیر ارزشمند قرآن در کتاب مجمع البیان

مجمع البیان در ده جلد تدوین و در پنج مجلد چاپ شده است. این کتاب با مقدمه‌ای مفید آغاز شده و موضوعاتی در هفت فن به قرار ذیل در آن مطرح شده است: تعداد آیات قرآن و ثمره آشنایی با آن، ذکر اسامی قرّاء مشهور قرآن و نظرات آنان، تعریف تفسیر، تأویل و معنی، نامهای قرآن و معانی آن، یادی از علوم قرآن و مسائل مربوط به آن و کتابهایی که در مورد آن تألیف شده است، احادیث مشهور پیرامون فضیلت قرآن و اهل آن و بیان آنچه که برای قاری قرآن نیکوست (چون زیبا خواندن الفاظ قرآن).

امام مفسران، امین الاسلام طبرسی پس از حدود هشتاد سال زندگی بابرکت شبانگاه روز نهم ذی الحجه سال ۵۴۸ ق. در شب عید قربان در شهر سبزوار به دیار باقی شتافت. برخی از نویسندگان اسلامی شیخ طبرسی را به عنوان «شهید» یاد کرده‌اند. از این بین برخی گفته اند او به وسیله سم به شهادت رسیده است. گروهی نیز با توجه به همزمان بودن رحلت شیخ با فتنه طائفه وغُز، به شهادت ایشان به دست این گروه شورشی اشاره کرده‌اند.

بازسازی مقبره شیخ طبرسی

پیکر شیخ طبرسی پس از وفات، از سبزوار به مشهد مقدس انتقال یافت و در نزدیکی حرم مطهر امام رضا(ع) در قبرستان قتلگاه به خاک سپرده شد؛ آرامگاه او که در ابتدای خیابان طبرسی واقع شده بود، از آغاز، محل زیارت مردم بوده است. مقبره شیخ طبرسی در سال ۱۳۷۰ یا ۱۳۷۱ هجری شمسی درجریان طرح توسعه حرم مطهر رضوی به محل کنونی یعنی شمال صحن انقلاب و شرق باغ رضوان یا به عبارتی دیگر در ضلع غربی سردرهای ورودی طبرسی به مجموعه حرم انتقال یافت؛ بدین ترتیب که به دلیل عملیات توسعه خیابان و اجرای طرح عظیم فلکه حضرت، با تزریق بتون به اطراف قبر، مکعبی سیمانی حاوی جسد مطهر آن عالم فرزانه ساخته شد و قبر ایشان، در وسط «باغ رضوان» جای گرفت.

بست شیخ طبرسی

حرم مطهر رضوی دارای چندین ورودی است و یکی از ورودی های اصلی تشرف به حرم امام هشتم(ع)، بست شیخ طبرسی بوده که در قسمت شمالی صحن انقلاب قرار دارد و به خیابان طبرسی متصل می شود. بعد از پیروزی انقلاب این بست، به عنوان ورودی برای اهالی خیابان طبرسی گشوده شد.

در ضلع شرقی این صحن دانشگاه علوم اسلامی رضوی و در ضلع غربی آن ساختمان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی واقع شده است. این بست دارای ۸۶/۵ متر طول و ۲۳/۷ متر عرض دارد.

سردر طبرسی دارای ۵۱ غرفه است که سردر میانی آن حدود ۲۵ متر با طول دهانه حدود ۱۳ متر است و این سازه بتنی و فلزی بوده و با سنگ و کاشی های معرق تزئین شده است.

منابع:

 شیعه نیوز

اهل البیت

آستان نیوز