معصومه مؤمنیان/

در حالی که چند روز به پایان مهلت مشاور محیط زیستی کمربند جنوبی باقی است، خبرها حاکی از «درخواست تمدید مهلت» دارد، صاحبنظران به نتایج این مطالعات خوشبین نیستند و به روش ارزیابی‌ها نقد جدی دارند و از همه مهم‌تر اینکه براساس نظر پژوهشگران شهری و ترافیک، این پروژه صرفاً یک بزرگراه درون شهری است! انجام مطالعات محیط زیستی پروژه پرحاشیه کمربند جنوبی مشهد که قرار بود فصل‌الخطاب همه حاشیه‌ها و تعیین‌کننده سرنوشت این پروژه پرمناقشه باشد، حالا مدتی است که خودش حاشیه‌ای بر حاشیه‌ها افزوده است.

**تناقضی که برملا شد

بیستم فروردین سال جاری، خلیل‌الله کاظمی معاون عمران، حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری مشهد از به کارگیری یکی از مشاوران عالی محیط زیست کشور برای انجام مطالعات محیط زیستی کمربند جنوبی در اواخر سال ۹۸ خبر داد و اظهار کرد: دانشگاه فردوسی مشهد هم قرار است به‌عنوان دستگاه ناظر بر این مطالعات نظارت داشته باشد و مقرر شده در ۶ ماهه اول سال جاری گزارش اولیه را به ما ارائه کنند. اما در همان تاریخ، مشاور پروژه کمربندجنوبی مشهد با بیان اینکه شروع مطالعات محیط زیستی منوط به انعقاد قرارداد است، تصریح کرد: قرارداد از طرف ما امضا شده، اما متوجه تعلل شک‌برانگیز شهرداری در امضای قرارداد و قطعی کردن موضوع نمی‌شویم. انتشار این موضوع و ایجاد فشار رسانه‌ای، در نهایت موجب انعقاد قرارداد مشاور محیط زیست شد. اما حالا پس از گذشت حدود ۶ ماه و در حالی که مشاور باید تا پایان آبان ماه نتایج مطالعات را تحویل دهد، می‌خواهیم بدانیم کار در چه مرحله‌ای است؟

**مشاور محیط زیست کمربند جنوبی خواستار تمدید مهلت زمانی شد

دانشگاه فردوسی مشهد ناظر بر مطالعات محیط زیستی کمربند جنوبی است، پس در گام نخست موضوع را از رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست پیگیری می‌کنم. محمدتقی دستورانی درباره مطالعات محیط زیستی کمربند جنوبی می‌گوید: مطالعات در حال انجام است و هنوز نتایجی به دست ما نرسیده و فقط یکسری مطالعات پایه انجام شده است. وی با بیان اینکه مشاور تا پایان آبان مهلت داشته است، عنوان می‌کند: با توجه به نقص اطلاعات درخواست تمدید زمان کرده است، اما نمی‌دانم موافقت شده است یا نه؟

**کمربند جنوبی یا بزرگراه!؟

برای یافتن پاسخ پرسش‌هایم به سراغ مدیرعامل بنیاد چهارطبقه می‌روم تا روال انجام مطالعات محیط زیستی را جویا شوم، موضوعی که من را با سؤال چالشی تازه‌ای مواجه کرد. سروش باغبان در پاسخ به این پرسش که مطالعات محیط زیستی کمربند جنوبی در چه مرحله‌ای است، می‌پرسد: کمربند جنوبی یا بزرگراه؟ این پژوهشگر شهری ادامه می‌دهد: این پروژه گاهی کمربند جنوبی گفته شده و گاهی نام بزرگراه شهری را با خود یدک کشیده است. از نظر اسناد قانونی هم الزاماً در چنین مکانی کمربند پیشنهاد نداده‌اند؛ بلکه یکسری پیشنهادها کلی بوده است که تناقضاتی با وضع موجود دارد. او ادامه می‌دهد: در توجیه ساخت کمربند جنوبی ادعا شده بود پنج سند پشتیبان دارد که شامل طرح جامع مهرازان در سال ۷۲، مطالعات جامع حمل‌ونقل دانشگاه صنعتی شریف در سال ۷۳، طرح تفصیلی مهرازان سال ۷۹، مطالعات جامع ترافیک سال ۸۷ و طرح جامع سوم مشهد است. مدیرعامل بنیاد چهارطبقه عنوان می‌کند: در خصوص اینکه این پروژه «کمربند» است یا «بزرگراه» هم حرف وجود دارد، اکنون همه کارشناسان شهرسازی و ترافیکی بر سر این مسئله متفق‌القول هستند که این پروژه کمربند نیست و صرفاً یک بزرگراه درون شهری است.

**وجود تناقض‌های مشهور در استنادهای موافقان کمربند جنوبی

باغبان در بیان تناقض‌های وضع موجود با پنج سندی که موافقان کمربند به آن استناد می‌کنند، می‌گوید: طرح جامع مهرازان اصلاً معبری با عنوان کمربند جنوبی ندارد، بلکه فقط یک معبر در قسمت جنوب فکوری در نظر گرفته شده که حول و حوش بولوار نماز فعلی می‌شود و طبق آن طرح پس از بولوار نماز فعلی پهنه سبزی به نام کمربند سبز در نظر گرفته است. پس آن چیزی که در طرح جامع مهرازان به آن اشاره شده کمربند سبز است نه یک معبر با کاربری ترافیکی!

وی اضافه می‌کند: در مطالعات جامع حمل‌ونقل دانشگاه صنعتی شریف وقتی نقشه شبکه معابر را نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم چیزی مانند بزرگراه جنوبی با این مختصات و نقشی که الان برای آن تعریف کرده‌اند وجود ندارد؛ نوشته است کمربند جنوبی، اما وقتی با وضع فعلی تطبیق می‌دهیم حول و حوش بولوار نماز است و در تقاطع هاشمیه هم ادامه پیدا نکرده است.

این پژوهشگر شهری می‌گوید: در طرح تفصیلی مهرازان نیز بزرگراه در همین محدوده وجود دارد، اما به عنوان کنارگذر جنوبی است و نقشی که برایش تعریف شده نقش برون شهری است در حالی که چیزی که اکنون به عنوان کمربند جنوبی در حال احداث است نقش یک بزرگراه درون شهری دارد، بنابراین نمی‌توان برای ساخت آن به طرح تفصیلی مهرازان استناد کرد.

باغبان خاطرنشان می‌کند: مطالعات جامع حمل‌ونقل در سال ۸۷ تنها سندی است که می‌توان گفت یک بزرگراه درون شهری را در این محل پیش‌بینی کرده و به پروژه‌ای که به نام کمربند جنوبی در حال انجام است شباهت زیادی دارد، اما مشکل اینجاست که این مطالعات باید در طرح جامع سال ۹۵ نمود پیدا می‌کرده که چنین اتفاقی نیفتاده است و در طرح جامع سوم می‌بینیم این بزرگراه را به صراحت از سایر معابر درون شهری جدا کرده و بیان کرده این کنارگذر جنوبی یک راه فراشهری است. پس در آنجا هم نقش متفاوت است. اما در طرح تفصیلی این منطقه بزرگراه درون شهری را به صراحت بیان کرده و این خود یک مغایرت دیگر است.

مدیرعامل بنیاد چهارطبقه این‌طور ادامه می‌دهد: حالا اگر ما فرض را بر بزرگراه شهری هم بگذاریم باید گفت بزرگراه مسئله زیست محیطی بسیار زیادی دارد به خصوص در جنوب مشهد که از منابع اصلی زیست محیطی و یک تنفسگاه اصلی است این آسیب‌ها نمود مخرب‌تری خواهد داشت، یعنی هم در زمان احداث زیست‌بوم منطقه نابود می‌شود و هم زمان بهره‌برداری به شدت آلودگی هوا و آلودگی صوتی را شاهد خواهیم بود.

باغبان خاطرنشان می‌کند: از نظر شهرسازی روز دنیا، دیگر ساخت هرگونه بزرگراه شهری توجیه ندارد و زیر سؤال است، اگر سهم بودجه‌ای ساخت این پروژه را هم بررسی کنیم، متوجه می‌شویم سهم خیلی زیادی را به خودروهای شخصی داده‌ایم و این یک مد حمل‌ونقلی آلوده‌کننده و غیرعادلانه است پس سهم مدهای دیگر حمل‌ونقل در مشهد چه می‌شود؟

وی که به نتایج مطالعات محیط زیستی چندان خوشبین نیست، می‌گوید: با انجام این مطالعات، نگرانی‌ها همچنان پا برجاست، چراکه آن چیزی که شهرداری از مشاور محیط زیست خواسته مطالعات EMP به معنای مدیریت اثرات زیست محیطی است، و مورد قبول نیست.

**تعامل مشاور محیط زیستی کمربندجنوبی با سمن‌های محیط زیستی در حد یک گروه مجازی است

براساس گفته این پژوهشگر شهری، مشاور محیط زیست کمربند جنوبی، از وقتی مطالعات را آغاز کرده موظف بوده همراهی و نظرات سازمان‌های مردم‌نهاد زیست محیطی را نیز لحاظ کند، اما در عمل این اتفاق رقم نخورده است. باغبان اظهار می‌کند: مشاور محیط زیست؛ گروهی با حضور برخی موافقان و مخالفان کمربند جنوبی در فضای مجازی تشکیل داد؛ در آنجا اختلاف‌نظرها بین این دو گروه زیاد است و کسانی که به خاطر توجیه ترافیکی موافق ایجاد کمربند هستند پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای را به منتقدان ارائه نمی‌کنند و آن تعاملی که قرار بود باشد در عمل اتفاق نیفتاد. فرشته تقی‌زاده، نماینده سمن‌های محیط زیستی هم از این موضوع گلایه دارد و معتقد است بحث‌ها و تبادل‌نظرهای مختلفی در این گروه می‌شود، ولی موافقان اجرای کمربند که اکثراً توجیه ترافیکی را مطرح می‌کنند خیلی پاسخگو نیستند؛ از طرفی مشاور نیز درباره روال مطالعات و نتایج، شفاف‌سازی نمی‌کند که این با فضای تعامل فاصله دارد.

**مطالعات محیط زیستی با این روش‌های مشاور، بی‌نتیجه است

عضو گروه نظارت بر مطالعات محیط زیستی مشاور اما بر روش مطالعات نقد جدی دارد. مهدی کلاهی می‌گوید: زمانی که روش‌شناسی این مطالعات را به من ارائه دادند حدود ۶ صفحه ایراد گرفتم و گفتم روش‌هایی مثل ارزیابی سریع که در این مطالعات مدنظر مشاور است برای مناطق خیلی دور از شهرهاست، اما ما در محدوده کمربند جنوبی اکوسیستم کوهستان داخل شهر داریم که درحال تخریب است و باید از روش‌هایی استفاده کنیم که گسستگی اکوسیستم را نیز بررسی کند. این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: هشت مدل برای مطالعات محیط زیستی پیشنهاد دادم که لازم است همه آن‌ها انجام شود، چراکه روش مطالعاتی که مشاور در نظر گرفته بی‌فایده خواهد بود. در ارزیابی سریع یک کارشناس نظر می‌دهد و هر چه گفت مرجع تصمیم‌گیری است، اما در روش مدل‌سازی قضاوت از یک کارشناس را دریافت می‌کند و با روش‌های میدانی و دقیق‌تر سنجیده می‌شود.

**این روش ارزیابی سطحی، مربوط به بیابان است

کلاهی تصریح می‌کند: این روش ارزیابی سطحی مربوط به بیابان است. البته ادعای مشاور این است که شهرداری مشهد این روش مطالعه را به آن‌ها داده است که این حرف برای من قابل قبول نیست و حتی اگر چنین چیزی باشد مشاور نباید قبول می‌کرد. براساس اظهارات این عضو گروه نظارت بر مطالعات محیط زیستی مشاور، این روش ارزیابی سریع یک روش ارزان و سطحی است. وی می‌گوید: البته مشاور اظهار می‌کند سه روش در این مطالعات انجام می‌دهد که وقتی توجیه‌هاتشان را می‌شنویم باید بگوییم هیچ امیدی به این مطالعات نیست، چون روش مدل‌سازی و گسستگی اکوسیستم را لحاظ نکرده‌اند. کلاهی خاطرنشان می‌کند: ما زمانی که در اتاق فکر به این نتیجه رسیدیم باید مطالعات محیط زیستی برای کمربند جنوبی انجام شود، منظورمان مطالعه درست بود نه هر مطالعه‌ای با هر روشی. از طرفی دیگر قرار بود نتیجه مطالعات را گام به گام در اختیار ما بگذارند، اما در این مدت هیچ بازخوردی به ما ارسال نشده و نمی‌دانیم الان مطالعات در کدام مرحله است.