قدس آنلاین: رفتار تحریمی آمریکا در موضوع انرژی بر فروش نفت متمرکز شده است و بدیهی است با نقش اساسی نفت در تامین بودجه جاری کشور این تمرکز دقیق و هدفمند بوده است. از سوی دیگر تحریم انرژی ایران از سوی آمریکا منطبق بر بازاری است که با رفتار خود ما در طول سالیان متمادی ساخته شده است. تاکید بر خام فروشی و فروش آن به مقاصدی که به واسطه وسعت مبادلات تجاری با آمریکا از تحریم‌های آمریکا بیشترین تاثیرپذیری را دارند، جزء جدا نشدنی از رفتار اقتصادی ما در بازار سازی انرژی بوده است.

به عنوان مثال کره جنوبی به عنوان یکی از جدی‌ترین مشتری‌های نفت ایران کشوری است که اساسا هویت سیاسی خود را در تقابل آمریکا با کره شمالی شکل داده و تامین امنیت آن در دراز مدت بدون نقش آفرینی مستقیم آمریکا ممکن نیست. رفتار ما در هفت سال گذشته نیز نشان داده است در مقابل افزایش تقاضای خرید نفت از سوی کره جنوبی و در نتیجه وابستگی بیشتر فروش نفت کشور به کره کاملا منفعلانه عمل کرده و سطح آسیب پذیری بازار نفت از رفتارهای مخرب کره در این زمینه را افزایش دادیم.

حتی تحلیلگرانی معتقد هستند افزایش تقاضای کره برای نفت ایران تقاضای واقعی نبوده و کره تنها نقش واسطه برای آمریکا را بازی کرده تا بتواند با افزایش سهم خود از بازار نفت ایران، آسیب پذیری ایران از کنار کشیدن یکباره کره از خرید نفت را افزایش دهد.

در طی سال‌های اجرای برجام سهم اروپا نیز در بازار نفتی ایران به یکباره افزایش جدی یافت و در کنار چین، کره و هند جز مقاصد اصلی فروش نفت قرار گرفت. وضعیت سیاسی حوزه بین‌الملل نشان می‌دهد جز چین و تا حدی هند بقیه مقاصد فروش نفت به شدت از رفتار تهاجمی آمریکا تاثیر پذیر بوده‌اند.

این واقعیت نشان می‌دهد که استراتژی نفتی ایران باید به سمت ایجاد بازارهایی برود که تاثیر پذیری کمتری از تحریم‌ها دارد. این که این بازارها دارای چه ویژگی‌هایی هستند و چگونه ساخته می‌شوند محور کلی نوشتار حاضر است.

اولین ویژگی برای تحریم ناپذیری بازار انرژی ایران خرد شدن این بازار و کوچک مقیاس شدن معاملات آن است. به عبارت دیگر از آنجا که چه در بعد جابجایی انرژی و چه در بعد معاملات ارزی آن دچار محدودیت هستیم باید بتوانیم بازارهای غیر رسمی و کوچک مقیاس که تامین ارزی آن به صورت کاغذی یا تهاتری ممکن است را گسترش بدهیم.

به طور مثال فعال شدن دیپلماسی به منظور ایجاد منافع مشترک و بازارهای تهاتری در خصوص بازارهای صادراتی گاز با توجه به عدم امکان پنهان سازی مبادلات آن باید در دستور کار قرار گیرد. شاید در این میان نیاز باشد کشور با فعال‌تر کردن دیپلماسی انرژی خود و با تامین بخشی از نیازهی کشور به شکل تهاتری با همسایگان ، بتواند برای گاز خود بازارهای جدیدی ایجاد کند.

توجه ویژه به بازار گاز مایع یا LPG که امکان صادرات آن به مقاصد دورتر نیز فراهم است نیز از دیگر استراتژی‌های گازی می‌تواند باشد که با دیپلماسی فعال فرا منطقه‌ای امکان بازار سازی دارد. در این میان انعقاد قراردادهای استخراج مشترک با کشوری مانند قطر که در یک سال اخیر در سیاست‌های منطقه‌ای دارای همگرایی بالایی با ایران است و بازارهای خوبی نیز در حوزه گاز مایع در اختیار دارد می‌تواند در دستور کار دیپلماسی انرژی کشور قرار بگیرد.

عقب ماندگی عراق از برنامه توسعه نیروگاهی و پالایشگاهی خود علاوه بر فرصت مغتنم در صادرات خدمات مهندسی، بازاری کوتاه مدت برای انرژی تولیدی کشور در حوزه بنزین و برق است.

افغانستان و پاکستان و کشورهای آسیای میانه با توجه به عدم برخورداری از منابع زیر زمینی بازاری دراز مدت برای صادرات انرژی به خصوص برق و بنزین محسوب می‌شوند که توجه کمتری به آنها شده است.

اما باید در نظر داشت که برق کالایی نیست که بتوان با دور زدن تحریم‌ها به آسانی آن را صادر کرد مگر این که با یک رویکرد ایجاد بازار متقابل یا استفاده از محدودیت‌های طبیعی و ذاتی از فرصت اجبار برای بازار سازی استفاده کرد که به نظر می‌رسد برای بخشی از همسایگان شرایط شبه انحصاری ایران برای تأمین برق مورد نیاز، بازاری غیر تحریم شونده ایجاد کرده، به شرطی که ایران بتواند با افزایش بهره‌وری در تولید، کاهش فرسودگی شبکه توزیع و اتلاف برق و مدیریت مصرف، توانایی خود برای تامین پایدار برق این بازارها را تضمین کند.

اما بنزین علاوه بر داشتن مزیت رقابتی وسیع در بازارهای شرقی کشور به دلیل امکان گسترده برای کاهش مقیاس و خرده فروشی عملا برگ برنده ایران برای بی‌اثر کردن تحریم‌های حوزه انرژی است. ایجاد بازارچه‌های مرزی و توسعه صادرات غیر رسمی به کشور های همسایه از جمله افغانستان، پاکستان و ترکیه در کنار دیپلماسی موثر انرژی برای انعقاد قراردادهای دراز مدت، جدی‌ترین برنامه عملیاتی کشور برای مبارزه با خام فروشی و بازار سازی در منطقه است. برنامه‌هایی که با توجه به مدیریت نسبی مصرف سوخت و افزایش ظرفیت تولیدی در کشور می‌تواند استراتژی بلند مدت و پایدار ایران برای صادرات انرژی باشد.