قدس آنلاین: نگاه‌ها به طب سنتی در کشور متفاوت است. از یک طرف قوانین بالادستی از جمله قانون برنامه پنجم توسعه، سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی و سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری بر احیا و ترویج آن تأکید می‌کنند که ایجاد صدها دانشکده طب سنتی در نقاط مختلف کشور از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و حتی تشکیل فراکسیون طب سنتی در مجلس شورای اسلامی در مرداد امسال در همین راستا ارزیابی می‌شود؛ اما از سوی دیگر علاوه بر تنزل جایگاه طب سنتی از سطح معاونت به دفتر وزارت بهداشت هر از گاهی شاهد موضع‌گیری‌های منفی نسبت به این طب توسط بعضی از مسئولان این وزارتخانه هستیم. برای نمونه پس از اظهارات دکتر ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درباره طب سنتی که واکنش طرفداران این حوزه را به‌دنبال داشته است، به‌تازگی یک عضو کمیته علمی ستاد ملی مبارزه با کرونا در خصوص ظرفیت‌های طب سنتی در درمان کووید 19 گفته است: «طب سنتی از ظرفیت چندانی برخوردار نیست. نخستین‌بار چینی‌ها در ووهان، داروهای سنتی و گیاهی را برای درمان کرونا به بیماران تجویز کردند. این اقدام موجب وخامت حال بیماران و افزایش مبتلایان و کشته‌شدگان ناشی از کرونا شد و اگر با طب سنتی پیش برویم دو صفر جلو آمار جانباختگان کرونا اضافه می‌شود».

این‌گونه اظهارات و موضع‌گیری‌ها درحالی است که اواسط هفته گذشته دو داروی طبیعی با اجزای گیاهی به اسامی موکوزیفت و 160 PHR که در بهبود علائم کووید۱۹ مؤثر هستند موفق به اخذ مجوز تولید از سازمان غذا و دارو شدند و دو داروی دیگر هم در آستانه دریافت مجوز تولید از این سازمان هستند.

با این همه پرسش این است که نگاه متفاوت و دوگانه به طب سنتی نشان از چه چیزی دارد و این طب از چه قابلیت‌هایی در حوزه درمان بیماری‌ها به‌ویژه کووید 19 برخوردار است؟

این موضع‌گیری‌ها نشان از ضعف مدیریت دارد

حسین رضایی‌زاده، رئیس دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به قدس می‌گوید: ما به اندازه کافی و حتی بیش از اندازه، سند بالادستی برای بازشناسی، تبیین، ترویج و احیای طب سنتی داریم اما احیای معقول، تعاملی و در حد قوت و قدرت خودش که شامل حوزه‌های آموزش و پژوهش و خدمات بالینی می‌شود. اگر فرد یا افرادی در سطح مدیران و یا معاونان وزارت بهداشت نظر شخصی دیگری دارند و حوزه‌ای را دوست ندارند، بخشی از موضوع به ضعف این وزارتخانه در انتخاب مدیرانی برمی‌گردد که به صراحت با قوانین بالادستی مخالفت می‌کنند.

وی در همین زمینه می‌افزاید: بعضی از مدیران از جمله شخصی که سال‌ها وزیر این مملکت بوده است، علاقه دارند فضای آشفته و آلوده‌ای را به اصل موضوع طب ایرانی پیوند بزنند به همین خاطر گاه عبارات بسیار توهین‌آمیزی در خصوص طب سنتی استفاده می‌کنند که این گونه رفتار شایسته افراد آکادمیک و دانشگاهی نیست.

او با اشاره به اینکه اگر نقد موضوعی، درست و مشفقانه باشد همه آن را می‌پذیرند، تصریح می‌کند: اما مطالبی که مطرح شد دیگر نقد نیست بلکه مخالفت علنی با طب سنتی است و نشان از ضعف در مدیریت و حاکمیت وزارت بهداشت دارد.

رضایی زاده فضای دانشگاهی و علمی را فضای گفت‌وگو، تعامل و پژوهش می‌داند و می‌گوید: در این فضا رد یا تأیید هر چیزی از طریق پژوهش انجام می‌گیرد. موضوع دارو و درمان هم در حوزه پژوهش قابل ارزیابی است و اگر تولید مؤثر، کارآمد و ایمن باشد مورد استفاده قرار می‌گیرد و اگر نباشد از دور خارج می‌شود. کسی که تخصص رشته‌ای را ندارد و در زمینه فلسفه علم هم فاقد تخصص است نباید در خصوص علم و شبه علم نظر بدهد.

رئیس دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران در همین زمینه می‌افزاید: آنچه در دنیا اتفاق افتاده تعامل بین طب سنتی و مکمل با طب نوین برای خدمت به مردم است. هدف ما هم همین است. پزشکی پیشوند و پسوند ندارد. در واقع پزشکی آن چیزی است که به شرط ایمنی و اثربخشی به درد مردم و بیماران بخورد و به آن‌ها در رهایی از بیماری کمک کند؛ بر این اساس به نظر می‌رسد ما هم به‌جای تقابل با یکدیگر باید مثل دیگر کشورها به سمت گفت‌وگوی سازنده، تعاملی و پژوهشی برویم تا اگر خیری در آن‌ها وجود داشت به مردم برسد، چون این گونه حاشیه‌سازی‌ها غیر از اتلاف انرژی هیچ منفعتی برای مردم و کشور ما ندارد.

وی سپس به بحث قابلیت‌های طب سنتی در بحث درمان می‌پردازد و می‌گوید: افراط و تفریط نسبت به طب سنتی کار معقولی نیست. در واقع اصل و مهم‌ترین کارکرد طب ایرانی اصلاح سبک زندگی مردم و ارتقای سطح سلامت و کمک به بیمار نشدن افراد است، نه دارو و درمان. درست است که ما بر اساس نیاز جامعه به ارائه دارو و درمان بیماران هم می‌پردازیم اما اگر به مفاهیم و مؤلفه‌های اجتماعی مؤثر بر سلامت جامعه مراجعه کنیم، تمامی داروها و فناوری‌های پزشکی 25 درصد مسائل مربوط به سلامت جامعه را تشکیل می‌دهد و 75 درصد دیگر در گرو سایر مسائل است که مهم‌ترین آن سبک زندگی مردم بوده و پس از آن امنیت، رفاه و... قرار می‌گیرد.

وی از مغفول ماندن اصلاح سبک زندگی مردم حتی از سوی مدعیان و متخصصان طب سنتی در ایران خبر می‌دهد و می‌افزاید: شاید به همین دلیل است که مردم ما از طب سنتی انتظار دارو دارند در حالی که بخش عمده این طب، پیشگیری است و اینکه افراد مریض نشوند تا بعد مجبور به درمان شوند؛ این همان اصلی است که باید به فرهنگ تبدیل شود.

رضایی زاده در همین زمینه می‌افزاید: وقتی می‌خواهیم سلامت جامعه را تأمین کنیم باید از هر ظرفیتی که می‌تواند کمک‌کننده باشد، استفاده کنیم و طب سنتی این ظرفیت را دارد، چون مبنای کارش اصلاح سبک زندگی مردم است نه دارو و درمان که بسیار پُرهزینه هستند؛ این یکی از دلایلی است که امروز کشورهای غربی به این طب هم روی آورده‌اند و می‌گویند اگر طبی می‌تواند به مردم یاد بدهد چگونه بهتر و سالم‌تر زندگی کنند خب می‌گذاریم این کار را بکنند.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا طب سنتی قابلیت درمان بیماری‌های صعب العلاج از جمله سرطان را دارد، می‌گوید: شاید برخی افراد ادعا کنند طب سنتی همه بیماری‌ها را درمان می‌کند اما عقلای طب سنتی چنین ادعایی را ندارند؛ بلکه می‌گویند این طب می‌تواند در درمان بعضی از بیمارها به مردم کمک کند. بر همین اساس ما در دانشگاه روی کاهش عوارض و علائم این بیماری‌ها به منظور افزایش و بهبود کیفیت زندگی بیماران و حتی درمان آن‌ها کار می‌کنیم و تا کنون نیز توفیقاتی در این حوزه داشته‌ایم. برای مثال در زمینه سرطان ده‌ها کارآزمایی بالینی داشته‌ایم که منجر به طراحی و تولید دارو شده است و بیماران می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند. البته یکی دو داروی دیگر را هم امسال وارد بازار می‌کنیم. اگر عده‌ای ادعا کنند طب سنتی در درمان بیماری‌های سخت هیچ کاری نکرده است واقعاً غیرمنصفانه و غیراخلاقی است چون همه این موضوع را می‌دانند و در جریان نتایج هستند.

وی با اشاره به اینکه در حوزه درمان مثل همه جای دنیا باید نگاه تعاملی، بهم پیوسته و تلفیقی داشته باشیم، در خصوص ادعای درمان بیماری کووید 19 از طریق طب سنتی توسط بعضی از اطبا هم می‌گوید: درمان کرونا با کنترل علائم و عوارض کرونا فرق می‌کند. تا کنون هیچ داروی شیمیایی یا گیاهی و سنتی و... در هیچ جای دنیا برای درمان کووید 19 معرفی نشده است.البته ممکن است داروهایی به شکل کمکی بتوانند علائم این بیماری را کنترل کنند، از شدت آن بکاهند و مدت بستری بیماران را کوتاه‌تر کنند؛ چهار داروی طبیعی که به‌تازگی با اجزای گیاهی برای بیماران کرونایی معرفی شده‌اند با همین ویژگی‌ها هستند. مطالعات انجام شده روی این داروها نشان می‌دهد می‌توانند برخی از علائم و عوارض کرونا را در بیماران کم کنند که انجام چنین کاری هم کاملاً منطقی است. بنابراین بحث ادعای درمان کرونا از سوی طب سنتی مطرح نیست؛ بلکه کمک به کاهش علائم و عوارض کرونا در بیماران است. البته مطالعات دیگری هم انجام و به کمیته علمی وزارت بهداشت هم ارسال شده؛ اما این کمیته هنوز پاسخی ارائه نداده و این نقد هم وارد است که کمیته یاد شده در این خصوص خیلی کند عمل می‌کند.

جای هیچ بهانه‌تراشی نیست

سعید اسکندری، رئیس انجمن طب سنتی خراسان رضوی نیز چنین نگاهی دارد و به قدس می‌گوید: دانشمندان ایرانی الگوی طب سنتی هستند و با نگاه به رزومه طب ایرانی باید به خود ببالیم. در واقع طب ایرانی به لحاظ مبانی و شاخص‌هایی که از آن‌ها بهره می‌گیرد در بین مکاتب طب سنتی دنیا جایگاه نخست را دارد و حیف است اگر آن را قدر ندانیم.

وی با اشاره به وجود قوانین بالادستی در خصوص طب سنتی، می‌گوید: با این قوانین دیگر برای این موضوع جای هیچ بهانه‌تراشی باقی نمی‌ماند و اگر بعضی افراد گاهی مطالبی را مطرح می‌کنند دو حالت دارد؛ یا اینکه علاقه‌ای به طب سنتی ندارند و ناخواسته شیطنت‌هایی  می‌کنند یا واقعاً درزمینه این طب آگاهی چندانی ندارند. به همین خاطر به کسانی که آگاه نیستند می‌گوییم برای ورود به هر علمی باید حداقل مطالعاتی داشته باشند تا بتواند نظر بدهند چون بعضی از صحبت‌ها هیچ کمکی به سلامت مردم نمی‌کند و حتی ممکن است در فرایند رشد طب سنتی تأثیر بگذارد.

وی با بیان اینکه طب سنتی به حوزه سلامت کمک می‌کند، می‌افزاید: منطقی این است که همه کمک کنند با رفع کاستی‌ها، طب سنتی مثل همه رشته‌ها و مکاتب رشد کند.

اسکندری با اشاره به اینکه هر مکتب طبی در حوزه درمان قابلیت‌های خاص خود را دارد، می‌افزاید: مبانی طب سنتی برخلاف مکاتب دیگر عهده‌دار پیشگیری و حفظ سلامت جامعه است و این همان نکته‌ای است که امروز سازمان جهانی بهداشت بر آن تأکید می‌کند. بنابراین اگر حفظ سلامت را در سرلوحه کار خود قرار دهیم خود به خود هزینه‌های سربار و کمرشکن درمان کاهش می‌یابد و این نخستین گام ارزشمند طب سنتی در حوزه اقتصاد نظام سلامت است. ضمن اینکه در بخش درمان نیز هزینه‌های طب سنتی با توجه به روش‌هایی که به کار می‌گیرد اصلاً قابل قیاس با طب نوین نیست. مثلاً در بیماران دیسکوپاتی هزینه درمان به روش طب سنتی در قیاس با درمان با روش نوین که بیشتر به صورت جراحی انجام می‌شود بسیار کمتر است و نتیجه بهتری به دنبال دارد. باید به طب ایرانی ببالیم و به آن بها دهیم.

وی در خصوص قابلیت طب سنتی در درمان بیماری‌های سخت و خاص مثل کرونا، می‌گوید: طب سنتی در کمک به درمان بیماران کرونایی موفقیت‌های بزرگی داشته است. به هرحال این طب نیاز به زمان و انجام کارهای مطالعاتی در زمینه درمان بعضی از بیماری‌های خاص دارد. البته دولت هم باید در حوزه طب ایرانی سرمایه‌گذاری کند و ببیند این طب چه حرفی برای گفتن در حوزه کمک به درمان بیماران کرونایی دارد.

وی در همین زمینه می‌افزاید: باید طب سنتی را با طب نوین یا رایج تلفیق کنیم؛ البته این کار نیاز به گذشت زمان و برنامه‌ریزی دقیق‌تری دارد که تا کنون دولت در این زمینه کمی کوتاهی کرده است.

فقط سلامت مردم و جامعه مهم است

زهرا شیخی، سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی که اوایل ماه جاری در نامه‌ای به حسن روحانی، رئیس جمهور کشورمان خواهان استفاده از ظرفیت‌های طب سنتی و مکمل در نظام سلامت و بیمارستان‌های کشور برای درمان بیماران کرونایی شده بود هم درباره نگاه متفاوت بعضی از مدیران وزارت بهداشت به طب سنتی به قدس می‌گوید: طب سنتی برای کمک به بیماران کرونایی نیز تا کنون تعداد قابل توجهی کارآزمایی بالینی انجام داده است.البته شاید برخی‌ها دوست داشته باشند فضا را به سمت دوقطبی شدن ببرند ولی ما نمی‌خواهیم این اتفاق بیفتد چون تنها چیزی که اهمیت دارد سلامت مردم و جامعه است.حرف ما این است که از تمام ظرفیت‌های علمی برای سلامت مردم استفاده کنیم.