به گزارش گروه فرهنگی قدس آنلاین، نشست «وقف دانایی برای مانایی فرهنگ و معارف» با حضور نصرالله حدادی، پژوهشگر تاریخی اجتماعی و تهران‌پژوه و پیمان سمندری، کارشناس ایران‌شناسی، عصر روز گذشته ۲۷ آبان‌ماه با مشارکت کتابخانه موزه ملک در مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
در ابتدای این نشست، پیمان سمندری با اشاره به تاریخچه وقف در ایران و فراز و فرودهای آن گفت: وقف کتاب و کتابخانه‌ها از قرن ششم رواج یافته است که در همین قرن ششم وقف ربع رشیدی دیده می شود اما دوره ای مانند عهد صفویه با کاهش وقف کتاب مواجه هستیم.
به گفته سمندری، حاج‌حسین ملک جزو اولین‌ها در مسیر وقف بوده که خانه خود در بازار بزرگ تهران و کتابخانه و موزه‌ای که متعلق به ایشان بوده را وقف آستان قدس رضوی می‌کند و جالب اینجاست در حالی که بیش از هشتاد سال از این تصمیم می‌گذرد اما این نیت علیرغم همه تحولات و تغییرات سیاسی و اجتماعی همچنان پابرجاست.
هدف حاج حسین ملک از وقف چه بود؟
این کارشناس ایران‌شناسی در ادامه تاکید کرد: در وقفنامه ای که از حاج حسین ملک به جا مانده، نیت اصلی از بنیانگذاری چنین بنایی دو هدف عنوان شده است، یکی حفظ بهداشت و سلامت جامعه است که در این راستا بیمارستانی در چناران خراسان می‌سازد و کتابخانه و موزه ملک و موقوفه‌های دیگر با هدف نشر معارف بنیانگذاری شده است.
وی تصریح کرد: همانطور که می دانید کتابخانه ملک از مهمترین کتابخانه‌ها در زمینه نگهداری از نسخه‌های چاپ سنگی است و حدود۲۰ هزار عنوان رساله در این کتابخانه نگهداری می‌شود. در واقع می توان گفت کتابخانه و موزه، دو بال هستند که ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند و امروز می بینیم که بسیاری مجموعه ها همچون مجموعه کتاب‌های وقفی بیژن الهی، مجموعه کتاب‌های هنری و دانشگاهی استاد زمرشیدی و ... به این مرکز سپرده شده است.
وی در ادامه افزود: در طول دهه‌های اخیر کتابخانه‌های زیادی وقف شده‌اند که کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، کتابخانه وزیری یزد و ... تنها نمونه هایی از آنهاست که البته مهمترین آنها کتابخانه آستان قدس رضوی است که کتابخانه ملک نیز یکی از شعبه‌های آن به شمار می‌آید. جالب است بگویم یکی از مراکز داده‌پردازی بزرگ دنیا ۲۰ کتابخانه را مورد بررسی قرار داده و کتابخانه آستان قدس رضوی در رتبه پنجم آن قرار گرفته است که این نشان از اهمیت آن دارد.
تالار «هزارداستان»، اولین تالار محتوایی برای داستان‌های کهن ایرانی
وی با اشاره به مخزن نگهداری کتاب‌ها در کتابخانه ملک گفت: این مخزن جزو استانداردترین مخزن‌هاست و بخش مرمت و نگهداری کتاب‌ها سرآمد است. همچنین در این کتابخانه هرساله طبق خواسته حاج‌حسین ملک رویدادهای مهمی برگزار می‌شود و طی چند سال گذشته دو تالار موزه‌ای بر مبنای کتاب در این مرکز راه‌اندازی شده و تالار «هزارداستان»، اولین تالار محتوایی است که داستان‌های کهن ایرانی در آن یافت می شود.
در ادامه این نشست، نصرالله حدادی با اشاره به این که تا پیش از مردمی شدن علم، آگاهی و فرهنگ، این قدرتمندان تاریخ بودند که دانشمندان و نخبگان را به سمت خود می‌کشیدند، گفت: انقلاب مشروطیت نقطه عطف ایران است که باعث شد علم، مردمی شود اما تا پیش از آن علم، مردمی نبوده و پیشینه علوم در خارج از ایران وجود داشته است.
این پژوهشگر تاکید کرد: اولین گرایش به توسعه علم در ایران از زمان عباس میرزا آغاز شد اما به دلیل استبداد حاکم اجازه رشد و توسعه علم داده نشد. به همین دلیل است که ۶ قرن هیچ تحولی در عرصه علم و دانش ایران رخ نمی‌دهد و تا پایان دوره ناصرالدین شاه علم در ایران مردمی نیست و اگر بعدها مدرسه دارالفنون هم تأسیس شده متعلق به نزدیکان درباره بوده است.
حدادی اظهار کرد: در بستر تاریخ ایران نوشتن و خواندن مخصوص افراد خاصی بود، تا اینکه انقلاب مشروطه این وضع را تغییر می‌دهد. در آن زمان کتابخانه‌ها در دربارها و نزد سلاطین بوده به استثناء کتابخانه آستان قدس رضوی که سازمان یافته است و از زمان نادرشاه، شاه عباس و ناصرالدین شاه، این کتابخانه جای امنی بوده است. معمولاً در حملاتی که به ایران می‌شده اولین جایی که مورد حمله و غارت واقع می شده، کتابخانه‌ها بوده است که کتابخانه شیخ صفی نمونه ای از آن است که به مسکو منتقل می‌شود .
نهضت ساختن مدرسه از دوران مشروطه آغاز می شود
وی در بخش دیگری از گفته های خود متذکر شد: هرچه به پایان دوران سلطنت ناصرالدین شاه نزدیک می‌شویم، از استبدادزدگی مردم کاسته می شود و می بینیم که در دوران مظفرالدین‌شاه مدارس عمومی ایجاد می‌شود و البته وقف هایی هم شکل می گیرد که پایه علمی داشتند. از طرفی دیگر نهضت ساختن مدرسه از مشروطه آغاز می شود و همچنان ادامه پیدا می کند.
به گفته حدادی زمانی که به فهرست وقف کنندگان می نگرید می بینید که هرکسی با نیتی دست به این کار زده است. اما فردی مانند حاج‌حسین ملک پس از مدتی درمی‌یابد که همه فرهنگ در کتاب نیست و فعالیت خود را در زمینه نگارگری و نگهداری فرش، تابلو و ... هم بسط می‌دهد و حتی آثار نیمه‌کاره کمال‌الملک را هم می‌گیرد و در موزه نگهداری می‌کند و این هوشمندی حاج‌حسین ملک و وجه تمایز او را با دیگران نشان می‌دهد.
وی ادامه می دهد: زمانی ما در ایران چیزی با عنوان تمبر نداشتیم اما حاج‌حسین ملک از دورترین زمانی که تمبر در ایران چاپ می‌شود، جمع‌آوری کرده و در مجموعه خود حفظ می‌کند و این جامعیت تفکر و نگاه حاج‌حسین ملک را در مجموعه میراث ایرانی می‌رساند و برای اینکه مورد دست‌اندازی قرار نگیرد این‌ها را به آستان قدس رضوی، جایی که می‌داند همه سلاطین در برابرش خاشعند، می‌سپارد.
ارزش کار حاج‌حسین ملک ۱۰۰ سال دیگر بیشتر مشخص می‌شود
وی تصریح کرد: حاج‌حسین ملک نقطه عطف تاریخ ایران در ثبت و ضبط فرهنگ است. ارزش کار حاج‌حسین ملک ۱۰۰ سال دیگر بیشتر مشخص می‌شود و مردم ایران متوجه می‌شوند چه پشتوانه فرهنگی داشته‌اند و حکومت‌ها اجازه ندادند علم به کشور ما برسد و خوشبختانه امروز این اتفاق رخ می‌دهد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: حاج‌حسین ملک، پدر سنت حسنه وقف است و به انسان‌های پیش و پس از خودش نشان می‌دهد که ما می‌توانیم چندبعدی فکر کنیم و سدشکن باشیم و همین باعث می‌شود امروز اشکال مختلف وقف را در جامعه داشته باشیم.
نظر شما