به همین بهانه در گفت‌وگو با رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی به بررسی سیاست‌ها، محورهای فعالیت و برنامه‌ها در این سازمان پس از تشکیل آن مطابق ساختار جدید سازمانی این نهاد مقدس پرداختیم. حجت‌الاسلام والمسلمین «محمدحسن مهدوی‌مهر» با وجود مشغله کاری فراوان در فضایی صمیمی، پاسخگوی پرسش‌های ما بود. آنچه در ادامه می‌خوانید، برش‌هایی از این گپ و گفت است.

چابک‌سازی و انسجام فعالیت‌های علمی- فرهنگی آستان قدس

این سازمان به چه منظوری در ساختار جدید سازمانی آستان قدس رضوی تشکیل شد؟

در دوران مسئولیت تولیت فقید آستان قدس رضوی مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی(ره) شورای عالی فرهنگی در این نهاد ارزشمند فعالیت می‌کرد و پس از ارتحال ایشان و از سال 1395 تا خرداد سال جاری، سازمان فرهنگی، معاونت علمی و مرکز امور بین‌الملل در این مجموعه سازمانی بزرگ فعالیت می‌کردند و از ابتدای خرداد سال1399 هم سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی مطابق ساختار جدید سازمانی این آستان مبارک تشکیل و شروع به فعالیت کرد.

این سازمان به موضوعات علمی و فرهنگی متمرکز و فراگیر می‌پردازد و هر فعالیت علمی و فرهنگی که صبغه و وجهه اصلی آن علمی و فرهنگی باشد، در این سازمان مجتمع شده تا اهداف آستان قدس رضوی در حوزه مباحث علمی و فرهنگی به صورت فراگیر و جامع پیگیری شود و جامه عمل بپوشد. برای انجام درست وظایف تعریف شده، شورای علمی و فرهنگی این سازمان از شخصیت‌های برجسته حوزوی، علمی، دانشگاهی و اجرایی تشکیل شده که ریاست این شورا با شخص تولیت معزز بوده و در این شورا از افکار، اندیشه‌ها و آرای اعضای محترم استفاده می‌شود و سیاست‌های کلان حوزه علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی هم در این شورا ترسیم شده و در دستور کار قرار می‌گیرد.

آستان قدس؛ کانون علم، دانش و فرهنگ

چه برنامه‌ها و سیاست‌های خاصی برای فعالیت این سازمان تدوین شده است؟

وجود مقدس امام رضا(ع) به تعبیر جد بزرگوارشان حضرت امام جعفر صادق(ع) ملقب به عالم آل محمد(ع) هستند. از طرف دیگر برجستگی‌ها و ویژگی‌هایی که به خاطر شرایط زمان حیات امام هشتم(ع)، اتفاقات و حوادثی که در دوره زندگی ایشان به وجود آمد و وضعیت خلافت حکام بنی‌عباس و... همگی اقتضا می‌کرد تا این صفت و خصوصیت در وجود مبارک حضرت رضا(ع) برجسته شود. از طرف دیگر حضرت ثامن‌الحجج(ع) به عنوان امام گفت‌وگو و قهرمان میدان مناظره و مباحثه با سران ادیان و مذاهب و افکار غیراسلامی بود و در حقیقت ایشان مبتکر گفت‌وگو با اصحاب ملل و ادیان و افکار هستند. ضمن اینکه وجود مقدس حضرت رضا(ع) به عنوان مبتکر موضوع تمدن اسلامی در آن عصر و دوران نیز مطرح بوده‌اند.

توجه به فعالیت‌های آستان قدس در حوزه بین‌الملل، موضوع دیگری است که در فرمایشات امام راحل و مقام معظم رهبری با نگاه ویژه و خاص همراه با دوراندیشی همراه بوده است. حضرت امام خمینی(ره) فرمودند: «اصلاً آستان قدس مرکز ایران است». مرکزیت در این جمله مطمئناً مربوط به مباحث جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی نیست، آنچه باید به آن توجه شود این است که این آستان مبارک باید به عنوان یک مرکز و کانون علمی، دانشی و فرهنگی به حساب آید. مقام معظم رهبری هم در حکم انتصاب تولیت قبلی و فعلی آستان قدس رضوی توجه به مباحث و ظرفیت‌های فرهنگی این نهاد مقدس در کشور و جهان اسلام را مطرح کرده‌اند؛ بنابراین موضوع توجه به فعالیت‌های آستان قدس رضوی در حوزه بین‌الملل نیز از موضوعات اساسی و بسیار مهم است. با این توضیحات، طبعاً پرداختن به موضوع علم و فرهنگ در این آستان مبارک و در کنار این مضجع شریف و مقدس، موضوع برجسته و ویژه‌ای است که بحمدالله اهمیت به این موضوع هم در زمان مسئولیت تولیت فقید؛ مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی(ره) و هم در دوره تولیت سابق؛ حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی به خوبی وجود داشته و در زمان مسئولیت حجت‌الاسلام والمسلمین مروی؛ تولیت معزز و فعلی این آستان مبارک، به این موضوع نیز بیشتر پرداخته شده است.

فعالیت‌های آستان قدس رضوی باید دانش‌بنیان باشد

ما معتقدیم که فعالیت‌های آستان قدس رضوی باید دانش‌بنیان هم باشد، یعنی علت و توجیه علمی در هر فعالیتی باید به پیوست مشخصات و خصوصیات آن فعالیت وجود داشته باشد، زیرا اگر هر کاری با پشتوانه علمی انجام شود، ماندگارتر و قابل ارتقا و توسعه است وگرنه آن کار پایه‌ و اساسی نداشته و به فراموشی سپرده می‌شود.

پس از اینکه ساختار جدید سازمانی این نهاد مقدس ابلاغ شد، نخستین وظیفه سازمان‌ها و بخش‌های آستان قدس، تهیه سیاست‌های کلان حوزه‌های مختلف در چارچوب سیاست‌های کلان آستان قدس تعیین شد که در این سازمان هم این کار در دست اقدام و انجام است و طبعاً این سیاست‌های کلان، براساس چشم‌انداز و مأموریت کلان آستان قدس رضوی و ارزش‌ها و اصول اساسی این آستان مبارک خواهد بود و برنامه‌ها به سه برنامه «بلندمدت» (10 سال به بالا)، «میان‌مدت» (پنج‌ساله) و «کوتاه‌مدت» (دوساله) که با عنوان برنامه سالانه است، تقسیم می‌شود.

استمرار نگاه نخبگانی در زمینه حمایت از نخبگان و تولید علم چه برنامه‌ای در این سازمان دارید؟

موضوع پرداختن به نخبگان و نگاه نخبگانی موضوعاتی نیست که در یک یا چند سال به آن‌ها پرداخته شده و سپس تمام شود، بلکه یک برنامه ساری و جاری در همه سال‌هاست و نگاه نخبگانی و توجه به برجستگان باید به صورت مداوم و مستمر انجام شود. ما برای بحث نخبگان باید ساختار متناسبی را ترسیم کنیم و در فاصله‌های زمانی مربوط چنانچه نیاز به بازبینی و یا ارتقا داشته باشد، موارد لازم در آن لحاظ شود. نخستین اقدام در این رابطه، بحث تشکیل هسته‌های اندیشه‌ورز و گروه‌های مشورتی از بین افراد برجسته و فرهیخته کشور از مراکزی همچون حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها، مراکز اجرایی و... است ضمن اینکه بهره‌مندی از نظرات افراد فرهیخته و اندیشمند تنها مربوط به داخل کشور نبوده بلکه از نظرات افراد خارج از کشور که دل در گرو آرمان‌های آستان قدس دارند و از نظرات اصحاب فکر و اندیشه و علم نیز استفاده می‌کنیم. معاونت بین‌الملل آستان قدس رضوی در واقع زیرمجموعه این سازمان بوده و قرار است از ظرفیت‌های فکری و اندیشه‌ای و علمی کشور، جهان اسلام و دنیا با توجه به خصوصیات و دستورالعمل‌های تبیین شده، استفاده شود. بحث خادم علمی این آستان مقدس، از دیگر موضوعاتی است که در این زمینه پیش‌بینی شده و شخصیت‌های برجسته جهان با افتخار در این آستان ملکوتی حاضر به خدمت بوده و از این طریق می‌توانیم ظرفیت‌های علمی کشور و دنیا را برای ارتقای فعالیت‌های آستان قدس رضوی به کار گیریم. البته در این زمینه نیازمند یک سامانه برجسته و پیشرفته علمی و مکانیزه هستیم که از این ظرفیت‌های موجود بتوانیم به طور مستمر، منظم و برنامه‌ریزی شده در همه بخش‌های آستان قدس رضوی بهره‌مند شویم و این سازمان، مسئولیت هموار کردن این راه و تقویت ارتباطات و تعاملات را باید پیگیری کند.

پیوست فعالیت‌های فرهنگی با پشتوانه علمی و فرهنگی

موضوعاتی مانند پیوست فرهنگی و تلاش برای اثرگذاری زیارت بامعرفت را در برنامه‌های این سازمان چگونه دنبال می‌کنید؟

این موضوع از مطالبات و تأکیدات جدی تولیت معزز آستان قدس رضوی بوده و باید نسبت به این دو موضوع به طور جدی وارد عمل شویم. این چیزی است که در ابلاغات این سازمان به همکاران نیز تأکید شده است. همچنین با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب صادره از سوی مقام معظم رهبری و با مشارکت خود دوستان در این نهاد مقدس و در بخش‌های گوناگون باید پیوست‌های مربوط به فعالیت‌های بخش‌های گوناگون با پشتوانه علمی و فرهنگی تهیه شود. خوشبختانه نشست‌های فرهنگی با مسئولان عالی‌رتبه در آستان قدس را با جدیت دنبال می‌کنیم. ذکر یک نکته ضروری است و آن اینکه آستان قدس رضوی سابقه بیش از هزار سال دارد که به تدریج و در دوره‌های گوناگون سامان گرفته و امروز آستان قدس یک سازمان بزرگ در ابعاد علمی، فرهنگی، اجتماعی، دینی، مذهبی، اقتصادی و... است و تهیه پیوست‌های علمی و فرهنگی برای چنین دستگاه و مجموعه بزرگی باید در یک بستر و فرایند زمانی معقول و با اولویت‌بندی صحیح انجام شود. ما درصدد این کار هستیم تا با کمک مسئولان بخش‌های مختلف آستان قدس رضوی، پیوست‌های فرهنگی و علمی را تهیه کنیم.

اثرگذاری زیارت با ارتقای معرفت

در زمینه اثرگذاری زیارت بامعرفت باید اشاره کنم به روایتی از امام رضا(ع) با این مضمون که اگر مردم به زیبایی کلام و قله‌های دانش و معارف حضرات معصومین(ع) برسند حتماً از این ذوات مقدس پیروی می‌کنند، چون خداوند انسان را با فطرتی آفریده است که زیبایی را دوست دارد. ما باید زلال بودن و زیبایی کلام حضرات معصومین(ع) را به عموم مردم و علاقه‌مندان نشان دهیم. در این صورت خود مردم به معنای عام (نه تنها اهل کتاب، یا شیعه، یا سنی و...) به دنبال اطاعت و پیروی از این سخنان بی‌نظیر خواهند رفت. هر چه معرفت و بصیرت نسبت به جایگاه و سخنان و سیره حضرات معصومین(ع) بیشتر شود، آن گاه زیارت اثرگذارتر خواهد بود یعنی زیارت اثرگذار معصومین(ع) منوط به معرفت صحیح و درست از آن معصوم(ع) است.

وظیفه اصلی‌ این سازمان معرفت‌افزایی است. ما باید یک کار فوق‌العاده انجام دهیم که معارف و سیره حضرت رضا(ع) در مرزهای مشهد، استان خراسان رضوی و ایران محصور نشود. به عبارت دیگر مرقد مطهر و مضجع شریف امام رضا(ع) در مشهد است و گرنه کسی که در پاکستان، هندوستان، آسیای دور، اروپا، آمریکا و در هر کجای دنیا به سر می‌برد و در دل عشق به آن حضرت دارد و ما که در مشهد و به زیارت امام هشتم(ع) می‎رویم همگی جزو ارادتمندان آن حضرت محسوب می‌شویم.

توجه به بُعد جهانی امام رضا(ع)

ما باید امام رضا(ع)، حرم مطهر رضوی و آستان مبارک ایشان را در ابعاد جهانی معرفی کنیم و تأکید و نظر بنده این است، ما باید به بعد جهانی امام رضا(ع) توجه کنیم. مردم دنیا حق زیادی به گردن آستان قدس رضوی دارند و ما باید زمینه ارتباط و آشنایی عموم مردم با این نور مقدس و بهره‌مندی از انوار این مضجع شریف را فراهم کنیم. به نظر من باید این تفکر خیلی توسعه یابد تا از شهرها و کشورهای مختلف دنیا مردم بتوانند راحت به مشهد بیایند و زیارت کنند و برای آنانی که به هر دلیلی نمی‌توانند به مشهد سفر کنند، باید از طریق فضای مجازی، خدمات الکترونیکی، ماهواره، رسانه‌های ارتباط جمعی، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها در زمینه ارتباط با حرم مطهر امام هشتم(ع) و معرفی این حرم مطهر به نحو شایسته و در راستای معرفت‌افزایی و اثرگذاری زیارت، فعالیت کنیم.