در رژه سربازان دولت باکو که روز پنجشنبه و به مناسبت پیروزی در جنگ قره‌باغ انجام شد، از ارگ تبریز و سبلان به عنوان بخشی از آذربایجان تاریخی یاد شده! و در بخشی دیگر از این نمایش نابخردانه رجب طیب اردوغان بیتی از آهنگ «آراز آراز» را می‌خواند که برای پان‌ترک‌ها سمبل جدایی دو سوی «ارس» و رمز تجزیه ایران است. وی که ظاهراً کودتای نافرجام ۲۰۱۶ این کشور، و حمایت‌های بی‌دریغ جمهوری اسلامی از وی در برابر مخالفان را از یاد برده، به حماقتی روی آورده که به اذعان ناظران تحولات منطقه هیچ‌کس جز کشورش از آن آسیب نخواهد دید.

احضار سفیر ترکیه به وزارت خارجه

سخنان رئیس جمهوری ترکیه البته با بازخوردهای منفی بسیاری در سطح جامعه و در میان مقامات کشورمان روبه‌رو شد. محمدجواد ظریف در نخستین واکنش به شعرخوانی اخیر اردوغان تأکید کرده، هیچ‌کس نمی‌تواند درباره آذربایجان عزیز ما صحبت کند. وزیر امورخارجه در صفحه توییتر خود به زبان فارسی نوشت: «‏به اردوغان نگفته بودند شعری که به غلط در باکو خواند مربوط به جدایی قهری مناطق شمالی ارس از سرزمین مادریشان ایران است! آیا او نفهمید که علیه حاکمیت جمهوری آذربایجان سخن گفته است؟». 

همچنین سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه از احضار سفیر آنکارا در تهران در واکنش به اظهارات و شعرگویی اردوغان و ابلاغ مراتب اعتراض شدید تهران در این‌باره خبر داد. این در حالی است که #اردوغان_غلط_کرد نیز روز گذشته جزو داغ‌ترین هشتگ‌های توییتر فارسی شد.

ترکیه؛ از تنش صفر تا تنش حداکثری با همسایگان

اظهارات بی‌پروای اردوغان و مداخله در امور داخلی کشورمان که البته تازگی هم ندارد، در حالی است که ترکیه این روزها تحولات ویژه‌ای را از سر می‌گذراند. با شروع قرن ۲۱، آنکارا مسیر تحولات داخلی و به تَبَع آن نوسان سیاست خارجی را به‌سرعت پیمود. حزب حاکم عدالت و توسعه با کنار گذاشتن سنت گذشته در نگرش به غرب و تلاش برای پیوستن به اتحادیه اروپا، خاورمیانه را جزئی از منافع راهبردی محسوب کرد که به باور تصمیم‌سازان ترک تاکنون از آن غافل بوده و رقبای منطقه‌ای جای آنکارا را گرفته بودند. ایران به عنوان یکی از قدرت‌های منطقه که با سقوط صدام و به‌ویژه در ۱۰ سال اخیر توانسته بود فضای نفوذش را گسترش دهد، یکی از این رقبای جدی بود.

اردوغان در حوزه داخلی به مرور زمان بر حزب عدالت و توسعه مسلط شد و متحد سابقش(جریان گولن) را از دور خارج کرد. کودتای ناکام ۲۰۱۶ هم فرصتی برای اردوغان بود تا تمامی رقبا را درست یا غلط، سرکوب کند. در بعد خارجی اما بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ خط آغازی بود بر رؤیای وی که با توجه به ایده نوعثمانی‌گرایی به دنبال جهان‌گشایی و خروج از پوسته سرزمینی خود بود. به نظر می‌رسد عملکرد سلطان ترکیه همانند شاه سابق ایران است که از سوی آمریکا و با تأیید رژیم اسرائیل نقش ژاندارم را در منطقه خلیج فارس ایفا می‌کرد. با این‌حال باوجود همه جاه‌طلبی‌های شخصی اردوغان، ترکیه از چنین جایگاه و ظرفیت‌هایی برخوردار نیست. پس در حالی که آمریکا درگیر منازعات داخلی شده و اروپا نیز توانایی گذشته را ندارد، ظاهراً اردوغان در دام سناریو طراحی‌شده از سوی غرب جهت ناامن‌سازی منطقه، خود را گرفتار ساخته که می‌تواند روزی گریبان وی را نیز بگیرد.

ترکیه‌ای که اوایل قرن جدید با نظریه‌پردازی سیاسی احمد داوود اوغلو و پیگیری راهبرد «تنش صفر با همسایگان» می‌رفت تا مسائل و مشکلات خود را در صحنه بین‌المللی و به‌ویژه در مناسبات خود با همسایگان حل کند، اکنون از جهات مختلف با کشورهای منطقه و همسایگان خود دچار مشکل شده است. رد پای مداخلات آنکارا را امروز از سوریه، عراق، لبنان و یمن گرفته تا لیبی و سودان در شمال آفریقا می‌توان یافت. ترک‌ها همچنین به‌طور سنتی با همسایه‌های دیگر خود مانند ارمنستان (بر سر جنگ قره‌باغ)، با یونان (بر سر مسئله قبرس) و بلغارستان (به دلیل اشغالگری ۵۰۰ساله این سرزمین) اختلاف داشتند و دارند. در مدیترانه شرقی نیز آنکارا با پیگیری ایده «میهن آبی» به اقدام‌های تنش‌زا روآورده که موجب درگیری این کشور با اتحادیه اروپا شده است. درباره ایران نیز وضع تقریباً به همین منوال است و اردوغان از جملاتی چون «ایران خانه دوم من است» به هشدار به ایران بابت بحران یمن و همچنین انتقاد از تهران بابت رسواسازی همکاری‌های دولت وی با تروریست‌های داعش رسید.

توطئه برای تخریب روابط تهران – باکو

با همه این تفاسیر و جدا از نوع جهت‌گیری تهاجمی سیاست خارجی دولت ترکیه، محسن پاک‌آیین سفیر پیشین ایران در باکو معتقد است صحبت‌های اردوغان در رژه باکو و به‌خصوص شعری که قرائت کرد، نه تنها از روی احساسات نبوده، بلکه کاملاً هدفمند بوده است. وی در این‌باره می‌گوید: هدف اصلی رئیس‌جمهور ترکیه از طرح این مسائل، ایجاد اختلال در روابط ایران و جمهوری آذربایجان است. وی افزود: اردوغان در اظهارات خود از سهند و سبلان صحبت می‌کند. سهند و سبلان چه ربطی به قره‌باغ و چه ربطی به جمهوری آذربایجان و حتی ترکیه دارد؟ این اقدام از سویی در جهت تحریک جمهوری آذربایجان و از سویی در جهت تحریک ایران است.

برخی تحلیلگران نیز موضع ضعیف ایران در باره جنگ قره‌باغ را در گستاخی کنونی رئیس‌جمهور ترکیه بی‌تأثیر نمی‌دانند. دکتر احسان موحدیان تحلیلگر مسائل بین الملل در یادداشتی که در خبرگزاری تسنیم منتشر شد در این‌باره نوشت: سرانجام سکوت و انفعال در برابر زیاده‌خواهی‌های ترکیه در منطقه قره‌باغ کار را به تهدید تمامیت ارضی ایران توسط شخص اردوغان رئیس جمهور این کشور کشاند. وی در ادامه آورده است: ایران این بار باید درس سختی به اردوغان بدهد تا وی دیگر جرئت نکند با حضور در نزدیکی مرزهای ایران تمامیت ارضی کشورمان را به چالش بکشد. به نظر می‌رسد بهترین راه برای برخورد با اردوغان و همفکرانش تحریم کامل خرید هرگونه کالای ساخت ترکیه و پرهیز گردشگران ایرانی از سفر به این کشور باشد. وی معتقد است در کنار واکنش اقتصادی قاطعانه مردم به گستاخی دولت ترکیه، مقامات جمهوری اسلامی نیز باید از واکنش‌های ملایم توییتری فراتر بروند!