آنچه  در قرآن وروایات وسیره نبوی(ص)   درباره فاطمه زهرا (سلام الله علیها) وارد شده است نظیر ندارد؛ تبیین شان فاطمه از نظر معنوی به زبان قاصر بنده و دیگر نویسندگان کاری بس دشوار است؛ اما این نوشته ها به جهت توسل وتاسی وبیان گوشه هایی از آنچه در منابع نقل شده است می باشد؛ اگرچه در تاریخنگاری و حدیث نگاری اسلامی در این باره قصور فراوان وجود داشته است؛ بر اساس آنچه موجود وگزارش شده رتبه حضرت بسیار بالا و نیازمند تبیین با استفاده از تحلیلهای علمی است؛ در منابع گزارش شده که وقتی فاطمه(س) وارد محضر رسول الله می شد برای او بلند می شد وبه طرفش می رفت؛ تنها این جمله اگر به خوبی تبیین شود بادرک عظمت معنوی رسول الله ونبوت وجایگاهش در هستی گوشه ای از عظمت معنوی وجایگاهش در اسلام برای جوامع اسلامی ومسلمانان روشن می شود؛ این رفتار پیامبر (ص) با فطمه را نمی توان به عواطف فرزند وپدری خلاصه کرد. چون پیامبر(ص) فرزندان دیگری نیز داشت؛ نزول آیاتی از قرآن وسوره کوثر در شان فاطمه (س) نیز گوشه ای از این عظمت معنوی است؛

از آن جهت که فاطمه (س) مادر  ائمه (ع) است و این ظرفیت معنوی بالا را داشته است  که ام الائمه ودراین جایگاه باشد نیز  گوشه ای دیگر از عظمت معنوی آن حضرت است؛

بر خی از دانشمندان اهل سنت به جهت توجه به رتبه معنوی وجایگاه علمی حضرت پس از بررسی اقرار به عصمت و بلندی مقام و عظمت ایشان نموده وبه مکتب اهل بیت(علیهم السلام) علاقه مند گردیده ودراین باره کتاب نوشته اند؛ نمونه اش کتاب «با نور فاطمه هدایت شدم» نوشته عبدالعظیم حسن سودانی، ترجمه، سید حسین محفوظی است.

 حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) صاحب ولایت کبری است. یعنی همان طور که ایمان به نبوت وامامت لازمه نجات وسعادت است، ایمان به ولایت وجایگاه فاطمه نیز در همان رتبه معنوی وانکار ولایت او مخل تکامل ایمان است.

آیات وروایات متعددی در قرآن در مورد جایگاه حضرت زهرا (سلام الله علیها) وجود دارد که به چند نمونه اشاره می شود؛

۱- آیه تطهیر

یکی از آیاتی که می توان در باره عظمت معنوی و عصمت حضرت زهرا (سلام الله علیها) و اهل بیت(علیهم السلام) استناد نمود این آیه است «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» «خدا چنین می خواهد که رجس (هر آلایش) را از شما خاندان نبوت ببرد و شما را پاک و منزه گرداند».[۱]

بزرگان از مورخان ومحدثان اسلامی، معتقدند که این آیه در حق اهل بیت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در منزل امّ سلمه، و در حق پنج تن آل عبا نازل شده است و هیچ یک از زنان پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ داخل این قضیه نیست، و این مطلب از مسلمات است. وقتی که این آیه نازل شد، پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و علی ـ علیه السلام ـ و فاطمه ـ سلام الله علیها ـ و حسنین ـ علیهم السلام ـ زیر عبای پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بودند که «ام سلمه» می خواست زیر عبا برود، ولی پیامبر فرمودند داخل نشود (و أنت فی خیر) «تو بر خیر و نیکی هستی» ولی این آیه مخصوص ما پنج تن است. ۱۷ نفر از صحابه از جمله، انس بن مالک، ابن عباس، ابوهریره و...، این روایت را نقل کرده اند. علاوه بر آن ۳۰۰ نفر دیگر نیز این روایت را به همان ترتیب و با ذکر این که محل نزول آیه خانه «ام سلمه» بوده است، نقل کرده اند، که به طور تفصیل در کتاب «الغدیر» شرح آن آمده است. پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ، برای اثبات و روشن شدن حقیقت امر، کار بسیار جالبی کرده است که ۹ نفر از صحابه آن را نقل کرده اند، به این شرح که بعد از نزول این آیه، حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هر روز (تا زمان وفاتش تقریبا)، هنگام خروج از منزل که برای اقامه نماز صبح به مسجد تشریف می برد، قبل از نماز صبح به در خانه حضرت صدیقه ـ سلام الله علیها ـ می آمد و می فرمود: «السلام علیکم یا اهل البیت، انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا».پس با توجه به مطالب فوق، جای هیچ گونه تردیدی نیست که حضرت صدیقه طاهره ـ سلام الله علیها ـ نیز از مصادیق کامل آیه تطهیر است  ؛

از جمله روایاتی که در شان وجایگاه معنوی فاطمه (س) که مورد قبول فریقین «شیعه و سنی» می باشد نه دیگر زنان، این است که خود «ام سلمه» که سرآمد زن های پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است، می گوید: من از پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پرسیدم که این آیه تطهیر در شأن کیست؟ حضرت فرمود: درباره من، علی، فاطمه و حسنین است و تو مشمول این آیه نیستی. لذا ام سلمه اقرار می کند؛ ما همسران پیامبر، مشمول این آیه نیستیم. اگر این آیه شریفه، مشمول زنان پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بود، بر خی از زنان حضرت که که در تاریخ سبب بروز حوادثی بودند، به این حدیث  وآیه استناد می نمودند. در منابع ومناظرات علمی که بوده است به این موضوعات پرداخته شده است.

۲- آیه ذوی القربی (اهل بیت ونزدیکان)

یکی دیگر از آیات که درباره رتبه معنوی حضرت است آیه مودت است که خداوند تصریح فرمود به پیامبرش  به مردم بگو من از شما به جهت نبوتم مزد وپاداش نمی خواهم بلکه مودت اهل بیتم را به شایستگی به انجام برسانند «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی»  از مصادیق مودت سزاوار اطاعت مردم از روش وفرمایش اهل بیت(ع) است که باید از اهل تاریخ ومسلمانان پرسید نسبت به مودت زهرا(س) که در منابع تفسیری اهل سنت تاکید شده است که فاطمه وفرزندانش مصداق این آیه هستند؛ باید پرسید مسلمانان آیا ملت اسلام به خوبی دریافتند اهل بیت (ع) در چه رتبه ای هستند وچگونه مودت و علاقه خود را به نزدیکان رسول الله بروز داده اند؟ آیا پس از پیامبر(ص) آنگونه که قرآن فرمود عمل شد  ؟

ملت اسلام ونسل حاضر از مسلمانان باید این حوادث را به خوبی تحقیق بررسی نمایند؛

در منابع تفسیری اهل سنت است که از رسول الله پرسیدند منظور از ذوی القربی چه کسانی هستند؟ حضرت به صراحت فرمود فاطمه وفرزندانش هستند.

 آیا مسلمانان به  این سفارش به خوبی عمل کرده اند؟ اگرچه درباره حکمت و فلسفه این سفارش هم اگر تامل شود به سود جوامع اسلامی اگر به آیه مودت و آیه تطهیر ملتزم وعامل وپای بند بود! گرفتار معضلات کنونی وبرادر کشی و فتنه هایی چون داعش نمی شدند وطعمه استعمارگران نبودند؛ بنابر این اگر پیامهای قرآن دراین آیات به خوبی دریافت و عمل می شد به سود ملت اسلام بود.

۳- سوره انسان

آیات  وسوره دیگر که در شان فاطمه (س) وخانواده آن حضرت نازل شده است؛ سوره انسان وآیات شریفه این سوره است؛ «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‌ حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً» [۲] دراین آیه نیز ایثار واخلاص در راه خداوند از جمله ویژگی های ممتاز همسر وفرزندان  فاطمه (س) که محور این ایثار آن حضرت است شمرده شده است؛ این سیرت فاطمه نیز الگو بخش برای همه انسانهاست نامه سوره انسان موضوع وپیام سوره معرفی انسان ممتاز وسر مشق برای جوامع انسانی است؛ علمای اهل سنت نیز به این امتیاز فاطمه(س) وخانواده آن حضرت تصریح نموده اند. حسکانی، در  شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج‌۲، ص: ۴۰۸؛ ثعلبی، در الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج‌۱۰، ص: ۱۰۲؛ سیوطی، در تفسیر خود الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج‌۶، ص: ۲۹۹؛ قرطبی، در الجامع لأحکام القرآن، ج‌۲۰، ص: ۱۳۴-۱۳۱؛ سمرقندی،   بحرالعلوم، ج‌۳، ص: ۵۲۶ 

۴- سوره کوثر (فاطمه تجلی همه خوبی خوبی ها)

این سوره به پیامبر(ص) بشارت می دهد که خداوند خیر کثیر یعنی برکت پایان ناپذیر را به تو داده است؛ این سوره وقتی نازل شد که یکی از نابخردان درباره حضرت سخن ناصواب گفت وحضرت را به خاطر داشتن دختر ی چون فاطمه مقطوع النسل نامید واین بینش جاهلی بود که قرآن پاسخ این فرهنگ وبینش جاهلی را با نزول سوره کوثر درشان فاطمه برای پیامبر(ص) و به پیامبر تسلی داد واطمینان داد که نسلی بابرکت از همین دختر برای تو بوجود آید که تمام خیرات ونیکی ها در او جمع است او تجلی زیبایی ها وخوبی هاست  ؛ تمام نیکی ها در نسل فاطمه است ویکی از مصادیق خیر کثیر،   شناخت جایگاه فاطمه (س) واطاعت ومودت وپیروی از دستورات فاطمه وفرزندانش است؛ فرزندان فامه ونسل او پس از ائمه(ع) سادات هستند که نیکی های آنان برای همه محسوس وملموس است؛ امام خمینی (ره) ورهبری معظم(مدظله) ومراجع تقلید دیگر که از سادات بوده اند در دوره غیبت کبری که خدمات آنان وآثار علمی وتمدنی آنها جلوه هایی از آن خیر کثیر است که قرآن از آن سخن گفته است.

ب) نمونه هایی از روایات :

۱-ناراحتی فاطمه معیار ناراحتی خداوند

روایات زیادی در شان معنوی و در تبیین منزلت حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ وارد شده است که به چند نمونه اشاره می شود؛ گفتار رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در مورد اینکه: «ان الله تبارک و تعالی یغضب لغضب فاطمه، و یرضی لرضاها» «خداوند خشم می گیرد برای خشم فاطمه، و نسبت به خرسندی او خرسند می گردد».این روایت نیز جایگاه رفیع ومنزلت معنوی بی مانند فاطمه را که به آن رتبه در مقام اطاعت پروردگا رسیده است را بیان می نماید.

فاطمه کسی که خشمش به معنی خشم خداوند است، جز حق عملی نمی کند و از او خطایی سر نمی زند، و برای یک لحظه میل به باطل ندارد وجود  او تجلی حق است ، بنابراین خشم او: نمایانگر حق است و در واقع این حدیث، بر این دلالت می کند که زهرا ـ سلام الله علیها ـ جایگاه بزرگی دارد که صرفا با عقل مادی قابل درک نیست.

۲- فاطمه هم وزن قرآن

روایات دیگر که جایگاه و منزلت اهل بیت فاطمه (علیهم السلام) را تبیین می نماید که مورد قبول فریقین (شیعه و سنی) است؛ حدیث ثقلین است. پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: «من در میان شما چیزی را بر جای می گذارم که آن را داشته باشید هرگز گمراه نمی شوید، کتاب خدا و عترت اهل بیتم که از هم جدا نمی شوند تا اینکه کنار حوض بر من وارد شوند». استدلال به حدیث چنین است که، کسی که از قرآن جدا نمی شود و از او دور نمی گردد، به معنی آن است که کاملا همانند قرآن، باطل از پیش او و از پشت سر به سراغش نمی آید. و اگر احتمالی هر چند بسیار اندک از جدایی اهل بیت ـ علیهم السلام ـ از قرآن وجود می داشت، حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در کلام خودبر جدا ناپذیر بودن ایندو تا زمانی که در کنار حوض بر من وارد شوند تاکید نمی کرد. این روایات در منابع تاریخی کهن اهل سنت از جمله ابن سعد در الطبقات‌الکبری، ج‌۲، ص:۱۵۰؛ مقدسی در المعرفةوالتاریخ، ج‌۱، ص:۵۳۶ و ابن کثیر در البدایةوالنهایة، ج‌۵، ص:۲۰۹؛                         مقریزی در إمتاع‌الأسماع، ج‌۶، ص:۱۳؛ در منابع تفسیری همچون : اندلسی در البحر المحیط فی التفسیر، ج‌۱، ص: ۲۴ و تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، ج‌۷، ص: ۱۸۵و ونیشابوری در تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج‌۲، ص:  -۲۲۵۲۲۱وسیوطی در الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج‌۲، ص: ۶۰ از منابع حدیثی معتبر اهل سنت، مانند کتاب سنن ابن ماجه و دهها نفر از صحابه گزارش نمده است؛ ثعلبی نیز الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج‌۳، ص: ۱۶۳و ...به این حدیث تصریح نموده اند که فاطمه نیز بعنوان عترت یکی از ثقلین و هم وزن قرآن است؛ خرمتی که پیامبر(ص) برای فاطمه(س) می نمود  همچون حرمت قرآن بود.

۳- فاطمه بهتر ین بانوی دوعالم

روایت دیگر که رسول الله(ص) در باره جایگاه رفیع معنوی فاطمه فرمود : فاطمه بهترین زنان دو عالم است، افضل از همه بانوان جهان از مقام عصمت کبری برخوردار بود، و از هر حیث نسبت به بانوان جهان برتری و الگوی زنان بعد از خود است «فاطمه سیدة زنان عالمین است».

۴- فاطمه(س) همتای علی(ع)   در علم ومنزلت

چنانکه در روایات فراوان آمده است، حضرت زهرا تنها بانویی بود که در شأن همسری امیرمؤمنان بود و اگر علی نبود  برای زهرا کفوی نبود، این روایت و روایتهای دیگری که در منابع حدیثی درباره مقام و فضیلت حضرت زهرا آمده است همه نشانگر این است که این بانو فضایل و مقام معنوی و علمی بسیار بالایی داشت. از نظر علمی در حدّی بود که سایر ائمه در آن درجه قرار داشتند، اگر آن بانو هم‌کفوی غیر از علی نداشت؛ این حقیقت بیانگر عظمت علمی حضرت زهرا (س) است. از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده که سؤال فرمود: آیا می‌دانید تفسیر کلمه «فاطمه» چیست؟ راوی گوید خیر مولایم مرا به تفسیر آن آگاه فرمایید؛ فرمود یعنی که شرّ و بدی در وجود او راهی ندارد و اگر برای همسری این بزرگوار علی نبود تا قیامت کسی همشأن ایشان نمی‌شد؛ مقام علمی ومعنوی آن حضرت نیز چونان علی(ع) بعد از پیامبر سرآمد تمام بشریت است؛

۵- علم او علم لدنی

اگرچه روزگار او پس از رسول الله چنان تیره شد که مجال تجلی علمش نبود؛ با توجه به آنچه از معرفت ومعارف الهی به دست رسیده از جمله چند خطبه وگوشه هایی از علوم آن حضرت جایگاه علمیش معلوم است چنانکه دراین باره فرزندش فرمود، (الله لقد فطمها الله تبارک و تعالی بالعلم و عن الطمث بالمیثاق) ترجمه: خداوند آن با نور را از علم مملو ساخت و از ناپاکیهای زنان در عالم در منع کرد و مبرا نمود.

«به خدا سوگند خداوند متعال آن حضرت را به قدری در علم وسعت و ظرفیت داد که از علم بشری بی‌نیاز نمود و هرگز نیازی به آموختن از دیگران نداشته باشد زیرا پدرش اولین معلم اسلام است و آخرین پیامبر است که خداوند او را با دین کامل و کتاب آسمانیش به سوی بشریت فرستاد».

همچنانکه علی می‌فرمود: «بپرسید از من از هر چیزی که نمی‌دانید و از هر چیزی که می خواهید زیرا که در این سینة من علومی انباشته شده که از پیامبر فراگرفته‌ام و همواره دنبال مردمی هستم که لیاقت داشته باشد، تا آن را به آنها بیاموزم. فاطمه نیز از این مقام رفیع علمی برخوردار بود، چون همشأن با علی در تمام فضایل معنوی و علمی بود، اگر ما به خطبه آن حضرت که دربارة دفاع از ولایت که در مسجد ایراد فرمود خوب تأمل کنیم خطبه‌اش را هم‌سنگ خطبه‌های امیرمؤمنان خواهیم یافت.

مرحوم مجلسی دربارة تفسیر حدیث امام باقر ـ علیه السلام ـ که فرمود: «فطمها الله بالعلم...»

یعنی به سیب کثرت علم از جهل بریده شد و به قدری علم دارد که جهالت هرگز در آن راه ندارد و از آغاز آفرینش برخوردار از علوم ربانی شده است؛ بنابراین با توجه به این‌که آن حضرت تنها دختر پیامبر اکرم بوده است که فرزندانش امامان معصومی چون حسن و حسین هستند که هر یک معدن و مخرن علوم الهی بودند و در حضور آن بانو تعلیم و تربیت دیده بودند.

از طرفی آن بانو تنها هم شان امیرمؤمنان(ع) بود و از هر جهت خصوصاً از جهت علمی و همچنین یازده امام معصوم که وارث علم الهی هستند، فرزندان آن حضرت هستند و تمام آنها به فضائل آن حضرت تصریح کرده‌اند و آن حضرت در تمام فضائل با آنها شریک است و آنها وارث علم فاطمه (س) هستند که مصحف فاطمه به آنها رسید.

فاطمه متصل به معدن علم که رسول الله(ص) است بود؛ از طرفی او باامیر مومنان(ع) که باب شهر علم بود  همدم بود.

چند روایت درباره منزلت وجایگاه علمی حضرت عینا با ترجمه نقل می شود :

۱- فی حدیث عمار فی علم‌ فاطمة علیها السّلام بما کان و بما هو کائن و بما لم یکن إلی یوم القیامة. ؛ در حدیثی ذکر شده که تمام آنچه در گذشته وآینده رخ داده ومی دهد  را به فاطمه یاد دادند.

۲- إعطاء اللّه عشرة أشیاء لعشرة من النساء: التوبة لحوا ...، إلی قوله: و العلم لفاطمة علیها السّلام. ده چیز را خداوند به ده نفر از زنان اختصاص داده است ...علم را به فاطمه

۳- إعطاء النبی صلّی اللّه علیه و آله کربة لفاطمة علیها السّلام و أمرها بتعلّم ما فیها. پیامبر مجموعه که در آن علومی بود به فاطمه داد وفرمود آن را فرا بگیر

۴-کلام أبی البرکات بأن فاطمة علیها السّلام عالمة و هی مدینة العلم. ابوالبرکات گفته است که دانش  دراختیار فاطمه واو شهر علم است.

۵- کلام الإمام الصادق علیه السّلام فی مصحف فاطمة علیها السّلام: أنه إخبار جبرئیل عن أبیها و مکانه و إخبارها بما یکون بعدها فی ذریتها، و کان علی علیه السّلام کاتبه، فهذا مصحف فاطمة علیها السّلام.

سخن پایانی : شناخت جایگاه فاطمه برای مسلمانان وملت اسلام به جهت بر خی از مسائل ناشناخته مانده است؛ بر بانوان مسلمان  جهان اسلام، بعنوان یک وظیفه سزاوار است، در فرصتهای مختلف به تبیین ومعرفی شخصیت آن حضرت، به بانوان بشریت معرفی نمایند تا امکان دسترسی والگو گیری از حضرت برای همه فراهم آید وپس از این زمینه شناخت و ظهور فرزندش و وعده الهی محقق شود، تا نقش زنان در آماده سازی وتربیت انسانهای فرهیخته برای زمان ظهور فراهم آید واین مهمترین نقش و وظیفه ای است که زنان می توانند در عصر انتظار ایفا نمایند؛ براین اساس یک بعد ویکی از ارکان مهم نجات وسعادت جوامع بشری که ارتقا وتوسعه فرهنگی جوامع بشری به ایفای درست وکامل نقش زنان بستگی دارد. بنابراین زنان از منظر بینش اسلامی نقش مهمی در عصر انتظار وظهور دارند که نباید مورد غفلت واقع شود؛ چنانکه اگر خطبه های فاطمه (س) به خوبی تببین وشناخته شود از طرفی تربیت درست فرزندانش که در راه اعتلای کلمه توحید وحفظ  اسلام نثار جان نمودند به خوبی  شناخته گردد روشن می شود که نقش آفرینی بانوان در جامعه اسلامی بسیار مهم است؛ لذا زنان جامعه اسلامی باید به جایگاه و نقش فرزندآوری وتربیتی خود دراین زمینه توجه بیشتری واهتمام بیشتر وبهای بیشتر دهند.

منابع  ومآخذ

[۱]. قرآن کریم

۲.فاطمه الزهراء (س)، گفتار علامه امینی به کوشش حبیب چایچیان (حسان)، چاپ سیزدهم، چاپ و صحافی چاپخانه سپهر، تهران، ۱۳۶۲.

۳. شب های پیشاور، گفتار مرحوم سلطان الواعظین شیرازی، ناشر دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۳ش.

 ۴ . ابن أبی حاتم تفسیر القرآن العظیم

۵ . ابن کثیر تفسیر القرآن العظیم

۶. با نور فاطمه هدایت شدم

۷ . موسوی، محمدکاظم، فاطمه از مهد تا لحد، نشر آقاق، چاپ چهارم، ۱۳۷۱، ص۶۵.

۸ . مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۴، ۱۵، و رحمانی همدانی، فاطمه الزهرا و بهجه قلب المصطفی، تهران، مرضیه، چاپ دوم، ۱۳۷۲ش،

۹. خطابة فدک، آیه الله سید محمد عزالدین حسینی زنجانی، شرح خطبه حضرت زهرا، مشهد، چاپ اول.

۱۰.رحمانی همدانی، فاطمه الزهرا بهجه قلب المصطفی.

۱۱ . اسماعیل انصاری زنجانی خوئینی، الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهراء،