روزی که با عناوینی مثل روز بدون خودرو یا روز بدون دود در کشورهای مختلف نام‌گذاری شده و اقدام‌های خاصی در این روز برای تنویر افکار عمومی صورت گرفته است. در ایران نیز بحران آلودگی هوا در تهران و ۶ شهر آلوده آن یعنی مشهد، تبریز، اراک، اصفهان، شیراز و اهواز، مسئولان ستاد اجرایی کاهش آلودگی هوا را بر این داشت تا به منظور ایجاد حساسیت در بین اقشار مختلف جامعه، از سال ۱۳۷۴ روز ۲۹ دی ماه را به عنوان روز ملی هوای پاک اعلام کنند. این مناسبت بهانه‌ای می‌شود برای گفت‌وگوی یکساعته ما با مهندس علی حسنی‌یزدی، مدیر سلامت محیط و کار دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد که در ادامه می‌خوانید.
معمولاً از ذرات آلوده زیاد صحبت می‌شود. اصلی‌ترین ذرات آلاینده هوا چه مواردی بوده و تأثیر این‌ها روی سلامتی چگونه است؟
مونوکسیدکربن، دی‌اکسیدازت، دی‌اکسید گوگرد، ذرات معلق و ازن، پنج آلاینده مهم و اصلی هواست که روی سلامت تأثیر مستقیم و مخرب دارند، به طوری که مونوکسید کربن موجب ایجاد مشکلات تنفسی، کاهش ضریب انتقال اکسیژن و تنگی‌نفس می‌شود و در بلندمدت بیماری‌های قلبی‌عروقی و سرطان ایجاد می‌کند.
زمانی که سوخت‌های معلق می‌سوزند، ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰میکرون و حتی ۵/۲ میکرون ایجاد می‌کند که آن هم برای سلامتی بسیار مضر است و حتی می‌تواند سبب کاهش ضریب هوشی و بروز عقب‌ماندگی‌های ذهنی و بیماری‌های ژنتیکی شود.اثرات کوتاه‌مدت آلودگی هوا بر سلامت انسان شامل همین موارد شایع مثل سردرد، سرفه، سوزش چشم‌ها، تنگی‌نفس و خستگی است که همه ما در شرایط آلوده تجربه کرده‌ایم، اما اثرات درازمدت آلودگی شامل بیماری‌هایی است که برای انسان به وجود می‌آید و بحث مفصلی است.
اینکه آلودگی هوا چه ارتباطی با مرگ و میر دارد را چگونه بدست می‌آورید؟
سازمان بهداشت جهانی نرم‌افزاری را طراحی کرده که براساس آن میزان طبیعی مرگ و میر را در یک شهر تعیین می‌کنند به این صورت که در روزهایی که آلودگی هوا از حد نرمال بیشتر است، آمار مراکز درمانی و مراجعات پزشکی را در نظر می‌گیریم و براساس آن تأثیر آلودگی هوا بر بروز یا شدت یافتن انواع بیماری‌ها و مرگ ومیرها تعیین می‌شود. در روزهای آلودگی هوا، تماس با اورژانس، مراجعات به مراکز درمانی و تعداد بستری‌های بیماران قلبی عروقی در مشهد افزایش معناداری را نشان می‌دهد. ما این‌ها را رصد و به ارگان‌های ذی‌ربط مثل استانداری اعلام می‌کنیم. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، ارتباط مستقیمی بین بیماری‌های قلبی‌عروقی و مرگ و میر و سرطان‌ها بر اثر آلودگی هوا وجود دارد که آمارهای ما هم مؤید این مطلب است.
اقداماتی که انجام می‌دهید فقط در «اطلاع‌رسانی» خلاصه می‌شود؟
یکی از وظایف ما در دانشگاه علوم پزشکی این است که در روزهایی که غلظت آلاینده‌های خطرناک از حد مجاز بیشتر می‌شود، ایستگاه‌های اورژانس و امکانات پزشکی را در مناطقی که آلودگی براساس اطلاعات ایستگاه‌های سنجش آلودگی بیشتر است، تقویت کنیم.
در خصوص معنای «شاخص کیفی هوا» لطفاً کمی توضیح دهید.
براساس شاخص کیفیت هوا(AQR )که سازمان بهداشت جهانی و محیط زیست اعلام کرده، برای تعطیلی‌ها و اقدام‌های فوریتی و بهداشتی تصمیم‌گیری می‌شود. این شاخص تا عدد ۵۰ بیانگر هوای پاک، بین ۵۰ تا ۱۰۰هوای سالم و بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس است. شاخص بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ یعنی شرایط ناسالم برای تمام افراد وجود دارد و باید برای برخی اقدام‌های فوری مانند تعطیلی مدارس، کاهش ساعت کاری ادارات و کم کردن فعالیت‌های خدماتی داخل شهر، تصمیم‌گیری شود تا این عدد پایین بیاید. همچنین بین ۲۰۰تا ۳۰۰ شرایط اضطرار باید تعطیلی اداره‌جات و حتی محدودیت تردد از در منازل را داشته باشیم. این اقدام‌ها موقتی است که توسط کارگروه آلودگی هوا تصمیم‌گیری می‌شود.
در شرایط آلودگی هوا، استفاده از ماسک‌های معمولی سه‌لایه کفایت می‌کند؟
ذرات کوچک‌تر از ۵/۲میکرون و گازهای سمی موجود در هوا به راحتی از این ماسک‌های معمولی که برای کرونا استفاده می‌شود، عبور می‌کنند و باید از ماسک‌هایی استفاده کنیم که قطر منافذش از این اندازه کوچک‌تر باشد که این ماسک‌های فیلتردار تحت عنوان P۱(پی وان) و P۲ (پی تو) در داروخانه‌ها به فروش می‌رسند.
درباره منبع آلاینده هوای مشهد اظهارات متفاوتی شده است. نظر کارشناسی شما کدام را تأیید می‌کند؟
بیشترین سهم آلاینده‌های هوا مربوط به منابع متحرک یا وسایل‌نقلیه ماشینی بوده که در این بین باز سهم خودروهای شخصی از همه بیشتر است. میزان مصرف سوخت در موتور خودروهای ما سه برابر استاندارد جهانی است، از طرفی ممکن است وسایل نقلیه ما به دلیل ضعف در سیستم مکانیکی، احتراق کامل نداشته باشند که خودش موجب افزایش آلاینده‌ها می‌شود و کیفیت سوخت هم موضوعی است که باید توسط اداره استاندارد و سازمان محیط زیست بررسی شود. بنابراین یکی از راه‌های کاهش آلودگی هوا، ترغیب مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است. هزینه‌ای که آلودگی هوا بر بخش بهداشت، درمان و اقتصاد جامعه وارد می‌کند به قدری است که برخی کارشناسان این حوزه معتقدند اگر دولت حمل و نقل عمومی را برای مردم رایگان کند، مبلغش از هزینه‌های تحمیلی به اقتصاد کشور کمتر است و این موضوعی است که خیلی از کشورها به سمت آن حرکت می‌کنند.
مدیرکل محیط زیست خراسان‌رضوی مدتی پیش عنوان کرد «مشهد ۳۲۲ روز در سال وارونگی دمایی دارد، این موضوع سبب حبس آلاینده‌های جوی در شهر است و تخریب ارتفاعات و بلندمرتبه‌سازی در مسیرهای چرخش و جابه‌جایی هوا، موجب تشدید وارونگی دما می‌شود و این یعنی مرگ خاموش!» شما نقش مسائل شهرسازی را در افزایش آلاینده‌ها چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اداره راه و شهرسازی باید بررسی کند و پاسخ دهد که آیا در توسعه شهر، استانداردها رعایت شده یا خیر؟ توسعه شهر در چه جهتی در نظر گرفته شده است؟ در مسیر بادهای غالب شهر چه کاربری‌هایی تعریف شده است؟ بلندمرتبه‌سازی‌ها تهویه هوا را کم کرده و موجب حبس آلاینده‌ها می‌شود، چه تدابیری برای این موضوع اندیشیده‌اند؟
سرانه‌های فضای سبز در نقاط مختلف شهر(به ویژه مناطق آلوده‌تر) چقدر به استانداردها نزدیک است؟ این‌ها مسائلی است که باید به طور جدی بررسی و در مواردی که نقص و اشکالی وجود دارد راهکار ارائه شود وگرنه این داستان آلودگی و عوارض ناشی از آن، همچنان گریبان‌گیر این شهر خواهد بود.
تصمیم‌گیری براساس میانگین شاخص کیفی هوا برای شهر پهناوری مانند مشهد که هر منطقه‌اش دارای کیفیت هوای متفاوتی است، چندان منطقی به نظر نمی‌آید به طوری که سازمان بهداشت جهانی هم بر این نکته تأکید دارد که کیفیت هوا در آلوده‌ترین ایستگاه یک شهر باید ملاک عمل مسئولان برای تصمیم‌گیری‌ها باشد، چرا در اینجا این‌طور نیست؟
به نکته درستی اشاره کردید که به نظر می‌رسد باید از مسئولان تصمیم‌گیر در این زمینه پرسش شود؛ چرا که در همه شهرهای ایران میانگین ملاک عمل است و البته تصمیم‌گیری بر این اساس همان‌طور که اشاره کردید خالی از اشکال نیست.
آلودگی هوا چگونه احتمال ابتلا به کرونا را افزایش می‌دهد؟
بدن انسان در شرایط آلودگی هوا مقاومت کمتری دارد به ویژه ریه‌ها و دستگاه تنفسی ضعیف می‌شود و سطح اکسیژن خون پایین می‌آید و به این ترتیب شرایط برای ابتلا به بیماری‌ها از جمله کرونا افزایش پیدا می‌کند. از طرفی شخصی هم که کرونا دارد به علت ضعیف شدن بدن و ارگان‌های تنفسی، آسیب بیشتری از آلودگی هوا می‌بیند و بیماری او تشدید می‌شود.
نظر شما