در گزارش پیش‌رو در گفت‌وگو با کارشناسان به اهمیت اقتصاد داده‌محور و جایگاه کشورمان در این حوزه پرداخته‌ایم.

 در حال حاضر استفاده از داده‌های خرد و کلان بیشتر از آنکه یک مبحث فناورانه باشند، یک مقوله تجاری محسوب می‌شوند و در آینده نیز بیشترین درآمدها در حوزه اقتصاد داده‌ها تولید خواهد شد. هم‌اکنون ارزش بازار کلان داده حدود ۲۰۰میلیارد دلار ارزیابی می‌شود و آن‌طور که کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند با تغییر و تحول کسب‌وکارها به سمت مجازی‌شدن، ارزش این بازار به شکل صعودی افزایش خواهد یافت.

محسن رضایی، محقق حوزه فضای‌مجازی، با بیان اینکه افزایش حجم داده‌ها و تسریع روند تولید و اشتراک‌گذاری آن‌ها منجر به خلق فرصت‌های بی‌شمار برای فعالیت‌های اقتصادی داده‌محور شده است، اقتصاد داده‌بنیان را اقتصادی تعریف می‌کند که بتواند فعالیت‌های تولید و تحلیل داده را در خودش انجام بدهد.

وی با بیان اینکه در اقتصاد داده‌محور از یک اقتصاد تولیدی به سمت یک اقتصاد مبتنی بر خدماتی پیش می‌رویم، می‌افزاید: در عصر مجازی با گسترش اینترنت اشیاء، رایانش ابری و شبکه‌های اجتماعی و تغییر و تحول ارتباطات اجتماعی، اقتصاد داده‌بنیان به ‌سرعت اقتصاد الکترونیکی را منسوخ خواهد کرد.

سهم ۲۰ درصدی اقتصاد داده‌محور در تولید ناخالص کشورهای پیشرفته

رضایی با بیان اینکه اقتصاد داده‌محور سهم ۲۰درصدی در تولید ناخالص ملی کشورهای پیشرفته را دارد، می‌افزاید: وقتی اقتصاد داده‌محور شکل می‌گیرد، برخی از شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی حول آن شکل ‌گرفته و از این داده‌ها سود برده و کسب درآمد می‌کنند. برخی از بنگاه‌ها تولیدکننده داده هستند و این داده‌ها را به بنگاه‌هایی که نیازمند اطلاعات هستند، می‌فروشند. برخی با ایجاد فضای ذخیره‌سازی به کسب درآمد از داده، می‌پردازند. بحث رایانش ابری یا فضاهای ذخیره‌سازی ابری که روزبه‌روز در حال گسترش است از همین جمله است که شرکت‌هایی مثل آمازون و مایکروسافت در حال سرمایه‌گذاری روی آن هستند. تلگرام از مشتریان ذخیره‌سازی است که پیام‌های ردوبدل شده کاربرانش را در فضای ابری آمازون نگهداری می‌کند.

وی با اشاره به اینکه وقتی اقتصاد داده‌محور در یک کشور گسترش پیدا کند، بنگاه‌های تحلیل داده هم در آنجا رشد می‌کنند، می‌افزاید: اگر بخواهیم اکوسیستم اقتصادی ایران را در مقوله اقتصاد داده‌محور بررسی کنیم می‌بینیم که ما در این قسمت توفیقی نداشتیم و با پیشرفت روزافزون این فناوری، مدام در حال دور شدن از این فضا هستیم و از تحولات عقب می‌مانیم.

این کارشناس اقتصادی با تأکید بر اینکه در حال حاضر دنیا در حال دستیابی به فناوری‌های پیشران تمدنی و بنیادین مثل پردازش و هوش مصنوعی است، می‌افزاید: متأسفانه در این مقوله‌ها نیز ورود نکرده‌ایم، در حالی‌ که در نگاه کلان این فناوری‌های پیشران برای جمع‌آوری و تحلیل و داده‌ها کاربرد بسیاری دارند.

بی‌توجهی به شبکه ملی اطلاعات

رضایی معتقد است ضعف بعدی که کشور ما در زمینه اقتصاد داده‌محور یا حکمرانی داده‌ها دارد، بی‌توجهی به شبکه ملی اطلاعات است که مقام معظم رهبری بارها آن را مطرح کرده‌اند. به گفته وی، این موضوع سال‌هاست از وزارت ارتباطات و شورای عالی فضای‌مجازی مطالبه شده است، ولی مجری این عملیات که وزارت ارتباطات و شرکت زیرساخت است، هیچ توجهی به آن ننهاده‌اند.

رضایی می‌گوید: زمانی که وزارت ارتباطات تلگرام را گسترش داد می‌توانست با یک آینده‌پژوهی از شرکت‌های پیام‌رسان داخلی حمایت کند که این کار را انجام نداد، حتی پس از آن ماجرا در سال ۹۶ و ۹۷ که مباحث فیلترینگ تلگرام مطرح شد، بسیاری از تولیدکنندگان پیام‌رسان‌های داخلی از ‌حمایت نکردن دستگاه‌های متولی به ‌خصوص وزارت ارتباطات برای ارائه پهنای باند و مباحث زیرساختی نالیدند که صدایشان به‌ جایی نرسید.

تحلیل و شناسایی علایق مصرفی مردم از طریق داده‌ها

این محقق بیان می‌کند: اهمیت استفاده از پیام‌رسان داخلی دقیقاً همین‌جاست که روشن می‌شود. وقتی ‌که مردم در خلأ حضور پیام‌رسان داخلی در پیام‌رسان‌های خارجی شروع به تولید داده و اطلاعات می‌کنند، تمام داده‌های خصوصی خودشان را از نام و نام کاربری گرفته تا دفترچه تلفن، علایق و سلایق و کانال‌هایی که به آن‌ها سرزده‌اند را در اختیار روبات‌های هوشمندی که قابلیت تحلیل و آنالیز دارند، می‌گذارند و شرکت‌های خارجی که خود را مالک این داده‌ها می‌دانند می‌توانند استفاده‌های مختلف سیاسی، امنیتی، فرهنگی و اقتصادی از آن‌ها داشته باشند. وی می‌افزاید: تحلیل و شناسایی علایق و سلایق مصرفی مردم یک منطقه می‌تواند به تولید، بازاریابی و فروش شرکت‌های تجاری بزرگ کمک‌ شایانی بکند؛ چرا که آن‌ها دقیقاً می‌دانند مشتریانشان در کدام محدوده متقاضی چه کالایی بوده‌اند. می‌شود گفت به دست گرفتن این فضا یک فرصت بسیار عالی برای رشد تولید و رونق اقتصادی کشور خواهد بود و به طبع غفلت از آن تهدیدهای جدی را متوجه کشورمان خواهد کرد.

فعال کردن دیپلماسی اقتصادی برای حکمرانی داده‌ها

وی با اشاره به ضرورت وضع قوانین و مقررات در حوزه حکمرانی داده‌ها، می‌افزاید: یک مدل از حکمرانی داده‌ها این است که ما داخل کشور این داده‌ها را جمع‌آوری کنیم و نگذاریم به خارج درز کند که با وجود پلتفرم‌های خارجی که همگان آن‌ها را دنبال می‌کنند، این قضیه در کشور ما منتفی است. ما اطلاعات و داده‌ها را کاملاً در اختیار این کشورها گذاشته و حکمرانی خودمان را بر آن‌ها ساقط  کرده‌ایم. بحث دیگری که می‌ماند این است که با وضع قوانین و مقررات و فعال کردن دیپلماسی مجازی، از داده‌های کاربران داخلی که از پلتفرم‌های خارجی استفاده می‌کنند، محافظت کنیم. چنانکه کشورهای انگلیس و اتحادیه اروپا با تمسک به مقررات عمومی حمایت از داده توانستند جلوی استفاده واتس‌آپ از اطلاعات کاربرانشان را بگیرند.

وی می‌افزاید: براساس این قانون شرکت‌های آمریکایی حق ندارند از اطلاعات و داده‌های کاربران در اتحادیه اروپا استفاده کرده یا آن‌ها را به اشتراک گذاشته یا به شرکای تجاری خود بفروشند، در غیر این صورت پیام‌رسان متخلف فیلتر خواهد شد و این ‌یکی از رایج‌ترین روش‌هاست که حتی در همین حد نیز در کشور ما اجرا نمی‌شود.