با فروکش کردن بحران هشت‌ساله سوریه، اکنون وقت بازسازی آن فرارسیده است اما در این بین جمهوری اسلامی ایران که از زمان انقلاب تاکنون همواره ارتباطات سیاسی مناسبی با سوریه داشته، سهم اندکی را از بازار این کشور و بازسازی آن به خود اختصاص داده است. گرچه مراودات بین دو کشور بیشتر جنبه سیاسی دارد، با این حال ایران نتوانسته از این موضوع فرصت‌سازی کرده و برای حضور فعال در بازارهای سوریه و افزایش تبادلات اقتصادی بهره ببرد.
میزان صادرات کشورهای منطقه به سوریه، بیانگر آن است کشورهایی همچون ترکیه، امارات و مصر که در جنگ سوریه در جبهه مخالف این کشور قرار داشتند، نسبت به ایران حجم صادرات بالاتری داشته‌اند و در عین حال نیز اقدام‌های خودشان را برای بازسازی سوریه آغاز کرده‌اند. موضوعی که صمد محمدی از تحلیلگران مسائل سوریه نیز در مصاحبه‌ای در این باره گفته است: اعمال تحریم علیه اقتصاد سوریه توسط اروپا و آمریکا به‌خصوص تحریم‌های اخیر آمریکا تحت عنوان قانون سزار، بازار سوریه را به یک بازار تقریباً بی‌رقیب برای ایران که خود نیز از تحریم‌های غرب رنج می‌برد، تبدیل کرده است. با این همه اما ایران تاکنون نتوانسته از فرصت کم‌نظیر بدست آمده بهره‌برداری کند و نه تنها روابط اقتصادی ایران با این کشور مهم جبهه مقاومت افزایش نیافته بلکه نسبت به دوران پیش از بحران، کاهش نیز یافته است.
رتبه هشتم ایران در بازار سوریه!
از سوی دیگر، بازسازی سوریه را باید در دل هدف بزرگ‌تری یعنی نقش‌آفرینی فعال ایران در عرصه اقتصاد این کشور دانست؛ چراکه دولت سوریه این روزها درگیر دست و پنجه نرم کردن با آثار باقیمانده دوران جنگ است و نه تنها این موضوع بلکه مسئله تأمین نیازهای کالایی و مصرفی در چنین شرایط بحرانی، فرصت دوچندانی را برای تداوم حضور ایران در معادلات اقتصادی سوریه فراهم می‌کند. البته در عرصه تأمین کالاهای مصرفی سوریه نیز، شاهد سبقت سایر رقیبان همچون ترکیه، چین و سوریه از ایران هستیم، چنان که ترکیه بیش از ۲۰ درصد و چین بالای ۱۹ درصد از سهم کالاهای مصرفی سوریه را به خود اختصاص داده‌اند و ایران با سهم حدود ۳درصدی از بازار سوریه، پس از کشورهای ترکیه، چین، امارات، مصر، لبنان، کره جنوبی و روسیه در رتبه هشتم قرار دارد.
بازسازی، هدف راهبردی برای ماندگاری در عرصه اقتصاد سوریه
با این حال اگر بازسازی سوریه را هدف کوتاه‌مدت و در عین حال راهبردی ایران برای همکاری‌های اقتصادی و نفوذ در این کشور بدانیم و از سوی دیگر آن را در راستای هدف بلندمدتی همچون ماندگاری در صحنه اقتصادی سوریه به حساب بیاوریم، بنابراین ظرفیت‌های بزرگی آن هم در گستره منطقه‌ای پیش روی ایران قرار دارد.
بر پایه آمارهای منتشر شده، ۴۰ درصد از ساختمان‌های دولتی و شخصی، ۲۰ درصد بخش کشاورزی و تولید ناخالص داخلی و همچنین اغلب بخش‌های صنعتی سوریه همچون صنایع نساجی و مواد غذایی، با نابودی یا تخریب تجهیزات و زیرساخت‌ها مواجه شده‌اند. به همین دلیل، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند در حوزه‌های عمرانی، ساختمان‌سازی، کشاورزی و صنایع، با ارائه خدمات نرم‌افزاری مانند خدمات فنی و مشاوره‌ای و نیروی تخصصی و نیز اقدام‌های سخت‌افزاری همچون صادرات مواد اولیه و تأمین محصولات مورد نیاز، حضور فعالی در بازسازی سوریه داشته باشد.
روسیه و چین جای ایران را گرفته‌اند
تعلل و تأخیر کشورمان در ورود جدی به عرصه بازسازی دولت سوریه موجب شده روسیه و چین جای ایران را در روند بازسازی این کشور بگیرند، به طوری که در حال حاضر روسیه اقدام‌هایی همچون آماده‌سازی بندر طرطوس برای صادرات کالا به سوریه و سایر کشورهای غرب آسیا را پیگیری می‌کند.
بر همین اساس بسیاری از کارشناسان، پیشتازی روسیه در امر بازسازی سوریه را ناشی از کم‌کاری مسئولان کشورمان می‌دانند، موضوعی که علیرضا تقی‌نیا؛ تحلیلگر مسائل غرب آسیا در مصاحبه‌ای در همین باره تأکید کرده که دولت باید بخش خصوصی را به طور جدی به حوزه بازسازی سوریه وارد کند تا بتوانیم حضور مؤثرتری داشته باشیم و اگر ما بتوانیم از ظرفیت بخش خصوصی استفاده کنیم سوریه به دلیل موقعیت ژئواکونومیکی و مسیر ترانزیت کالا و انرژی در درازمدت منافع هنگفتی را برای ایران به ارمغان خواهد آورد.
بازسازی و صنعتی بودن سوریه فرصت‌های کلیدی ایران
در همین رابطه، رضا محتشمی‌پور؛ کارشناس اقتصاد کشورهای منطقه بر این باور است اساساً ایران در بازار سوریه نقش چندانی نداشته است که اکنون نقش‌آفرینی آن کمرنگ‌تر شده باشد. این انتقاد به سیاست‌های تجاری ایران وارد است که با کشورهایی که دارای ارتباطات قوی سیاسی است حضور بسیار ضعیفی در عرصه اقتصادی آنان دارد.
رضا محتشمی‌پور در گفت‌وگو با قدس اظهار کرد: علاوه بر مزیت‌های سیاسی و فرهنگی سوریه که بستر خوبی برای همکاری‌های اقتصادی فراهم می‌کند، باید گفت سوریه کشوری صنعتی است و تقاضای این کشور برای بهره‌مندی از صنایع دانش‌بنیان و خدمات فنی و مهندسی ایران بالاست. موضوع دیگر درباره سوریه، ظرفیت بازسازی و توسعه پس از جنگ آن برای ایران است. به همین دلیل، ظرفیت بازسازی و صنعتی بودن سوریه، سبب شده تا این کشور به مصرف‌کننده بزرگ کالاهای واسطه‌ای صنعتی و پایه تبدیل شود و بازار خوبی برای ایران به شمار رود. البته کشورمان تاکنون از این ظرفیت به خوبی بهره نبرده است.
قائم‌مقام بورس کالای ایران افزود: در حال حاضر نیز با توجه به اینکه سوریه تحت تأثیر محاصره اقتصادی و تحریم‌هاست، شرایطی نزدیک به اقتصاد ایران دارد و از دستیابی به کالاها و خدمات کشورهای دیگر محروم شده و منابع سنتی تأمین نیازهای خودش را از دست داده است؛ بنابراین همین موضوع، فرصت مناسبی برای ما محسوب می‌شود تا از این ظرفیت برای افزایش همکاری‌ها استفاده کنیم. البته سرعت بهره‌مندی ما از این ظرفیت بسیار پایین است که موجب عدم دستیابی به دستاوردهای اقتصادی بیشتر خواهد شد.
مسائل پولی و مالی، مانع اصلی حضور فعال ایران در سوریه
این کارشناس اقتصاد منطقه ادامه داد: در واقع، ایران در بازار سوریه که بازسازی هم جزئی از آن است، عملکرد قابل توجهی نداشته است، گرچه برخی اقدام‌های پراکنده صورت گرفته اما در حدی نبوده که اثرگذار باشد و بازار خوبی را برای شرکت‌های ایرانی در حوزه بازسازی فراهم آورد. شاید موانع و مشکلات پولی و مالی را بتوان مانع اصلی حضور موفق و فعال ایران در سوریه دانست و تا این موضوع حل نشود نباید انتظار جهش در مراودات تجاری را داشت. علاوه بر آن، کم‌توجهی و غفلت نهادهای مسئول از چنین ظرفیت‌هایی می‌تواند سبب هزینه‌سازی و فرصت‌سوزی برای کشورمان شود.
وی درباره نقش دیپلماسی اقتصادی ایران برای افزایش تبادلات اقتصادی با کشورهای منطقه تصریح کرد: دیپلماسی اقتصادی ایران با کشورهای منطقه، در شرایط جنگی قرار دارد، بدین صورت که کشورهایی مانند آمریکا فعالیت‌های ما در این عرصه را کاملاً رصد و اقدام‌های تخریبی را دنبال می‌کنند. در این راه، حتی مجموعه برنامه‌های تشویقی و تنبیهی نیز برای کشورهای همکاری‌کننده با ایران قرار داده تا آن‌ها را از همکاری با ایران بازدارد؛ بنابراین مقابله با تحریم‌ها و فعال شدن مراودات اقتصادی منطقه‌ای نیز نیاز به رفتارهای مقابله‌ای دارد، در حالی که با روش سنتی و سرعت پایینی که کشورمان در چنین عرصه‌هایی دارد، تاکنون نتوانسته‌ایم آنچنان‌که باید با اقدام‌های تخریبی مقابله کنیم.
محتشمی‌پور همچنین گفت: مسئله، صرفاً ورود به بازارهای آزاد و بدون مداخله دیگران نیست. ما در حالی خواهان همکاری اقتصادی با عراق هستیم که آمریکا موانع جدی را در حوزه مالی و بانکی برای ما ایجاد کرده است. یا در رابطه با مراودات کالایی با سوریه، موانع جدی را در حوزه حمل‌ونقل شاهدیم که باز هم این موانع را آمریکایی‌ها به صورت برنامه‌ریزی شده و هدفمند ایجاد کرده‌اند و برای رفع تمامی این‌ها باید با انرژی و تمرکز زیادی در سطوح بالا اقدام کرد.
انتهای پیام/
نظر شما