داستان تعویض ضریح بارگاه منور رضوی، بارها شنیده شده، اما همچنان شنیدنی است؛ چیزی در آن ارادت‌های خالصانه هست که همه به آن حجم از آهن و نقره و طلا، جان داده، و هم کار ساخت و تعویض ضریح را به شاهکاری هنری بدل کرده است؛ شاهکاری که جز با عنایت حضرت رضا مقدور و میسور نمی‌شده است.
آنچه در ادامه می‌خوانید روایتی از آن پنجاه و چند روز است. در تهیه این گزارش از پایان‌نامه «سعیده جلالیان» کارشناس آموزش سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بهره گرفته شده است.
تولد یک طرح
بهار ۱۳۷۲ «محمدناصر آیینه‌چیان» از مسئولان وقت سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع) ماکتی از ضریح تازه بارگاه منور رضوی را آماده کرد تا استاد «محمود فرشچیان» هنرمند برجسته کشور طرحی را روی آن پیاده کند.
بیست و دوّم مهر ۱۳۷۲ طرح تأیید شده استاد فرشچیان، به هیئت اجرایی ابلاغ می‌شود. هیئت هم کار خود را برای آماده‌سازی یک کارگاه در مشهد آغاز می‌کند. چهاردهم بهمن ۱۳۷۵ قراردادی برای انجام قلم‌زنی و زرگری ضریح جدید با استاد «مصطفی خدادادزاده» استاد صاحبنام قلم‌زنی امضا می‌شود و ایشان کار را در اصفهان شروع می‌کند.
استاد خدادادزاده به همراه هنرمندانی همچون علی‌رضا مجیدی، مرتضوی، حسن رنجبر، امین اسماعیلی و... امور قلم‌زنی ضریح تازه بارگاه منور رضوی را به عهده می‌گیرند.
از شیراز تا مشهد
از آن‌جایی که طبق نقشه و برنامه از پیش تعیین شده قرار است قسمت‌های داخلی ضریح با هنر خاتم‌کاری تزئین و آماده شود، با دعوت گروهی از هنرمندان کار آغاز می‌شود. ابتدا انجام خاتم‌کاری ضریح به استاد روزی‌طلب محول می‌شود که به دلیل مشکلاتی که در ناحیه چشم برای ایشان پیش می‌آید، ادامه کار به استادان «محمود کیهانی» و «عباس صفری» و ۶ نفر از همکارانشان سپرده می‌شود. کار در تهران آغاز می‌شود، اما بعد به علّت پاره‌ای مشکلات، سرانجام خاتم‌کاری ضریح تازه به استاد«عباس کشتی‌آرای»، خاتم‌کار صاحبنام شیرازی واگذار می‌شود و وی به همراه فرزندان و شماری از همکاران، ساخت این بخش از ضریح را به عهده می‌گیرد. به دلیل کهولت سن استاد کشتی‌آرای، مقرر می‌شود کار در شیراز انجام شده و استاد، پس از اتمام کار، جهت نصب قطعات به مشهد بیاید.
شروع کار با غبارروبی
۲۶ آذر ۱۳۷۹ هیئت اجرایی طرح ضریح مطهر در اتاق شورای اداره مرکزی آستان قدس تشکیل جلسه می‌دهد. اهم تصمیمات این جلسه به شرح زیر است:
- برای نصب ضریح درهای روضه منوره بسته شود.
-مقرر می‌شود برای کسانی‌که به داخل روضه منوره رفت‌وآمد دارند، کارت صادر شود.
- همه افراد با لباس متحدالشکل سبز رنگ باید در محل روضه منوره حاضر شوند.
-مدیریت بازرسی آستان قدس بر رفت وآمدها نظارت و کنترل خواهد داشت.
-تا اتمام کار اِعراب‌گذاری سوره مبارکه یاسین، با تهیه ورقه‌هایی از مس برابر با ابعاد کتیبه‌ای که این سوره روی آن نوشته می‌شود، امور دیگر ضریح دنبال شود.
-پیشنهاد می‌شود در صورت موافقت تولیت آستان قدس شروع کار با انجام مراسم غبارروبی و مصاحبه ایشان همراه باشد.
شور یک جابه‌جایی
در ۱۸ دی ۱۳۷۹ آیت‌الله واعظ طبسی، تولیت فقید آستان قدس در نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب خبر اتمام مراحل ساخت ضریح را اعلام می‌کند و از ایشان اجازه نصب ضریح را می‌خواهد. در پاسخی که بیستم دی ماه به این مکاتبه داده می‌شود، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با این اقدام موافقت کرده و عملیات نصب ضریح آغاز می‌شود.
تولیت فقید آستان قدس ، ۲۴ دی ۱۳۷۹ را به عنوان روز آغاز عملیات تعویض ضریح اعلام و بر فراهم نمودن زمینه‌های مطلوب و استفاده از همه ابزارها و امکانات برای انجام این امر تأکید می‌کند.
در ابتدای کار اقدام به غبارروبی ضریح پیشین می‌شود، آن‌گاه اعضای گروه اجرایی و ناظر در حالی‌که همگی روپوش‌های سبزرنگ بر تن دارند، اقدام به بازکردن روکش‌ها و قطعات قلم‌زنی شده ضریح می‌کنند.
آغاز نصب ضریح
کار باز کردن ضریح شیر و شکر دو شبانه‌روز بی‌وقفه به طول می‌انجامد. قطعات مذکور، شماره‌گذاری و بسته‌بندی می‌شود تا به خزانه آستان قدس انتقال یابد. در ادامه اسکلت چوبی ضریح شیر و شکر هم باز می‌شود تا زمینه برای نصب ضریح جدید فراهم آید.
در ادامه کار و برای اجرای طرح تصویب شده، لازم می‌شود ماکتی در ابعاد واقعی ضریح ساخته شود تا طرح‌هایی که تهیه می‌شود همراه با خطوط و نقوش آن در روی بدنه گچی ماکت پیاده شود. این مرحله از آن جهت اهمیّت دارد که‌اندازه‌های واقعی برای ساخت اسکلت اصلی ضریح را فراهم می‌سازد. این اقدام در کارگاهی واقع در صحن جمهوری اسلامی و توسط کارکنان قسمت فنی سازمان وقت عمران و توسعه حریم حرم به انجام می‌رسد و با اجرای دقیق ارتفاع و عرض دهانه‌ها و قوس‌ها همه چیز برای اجرای نصب ضریح تازه آماده می‌شود.
۱۰ تُن، ۲۰ ساعت
پس از تمهیدات ویژه، ضریح نگین‌نشان(ضریحی که وقف شده تا همواره بر مضجع منور حضرت رضا(ع) قرار داشته باشد و ضریح شیر و شکر روی آن قرار داشت) به قسمت تحتانی روضه منوره انتقال داده می‌شود؛ سپس برای تعویض سنگ مضجع مطهر امام هشتم(ع) اقدام می‌شود. در مرحله بعد اسکلت اصلی ضریح جدید که در کارگاهی بیرون از مجموعه حرم مطهر ساخته شده، به داخل حرم منتقل می‌شود.
عمده مشکل این اقدام، یک‌پارچه بودن ضریح، وزن ۱۰ تُنی و طول و عرض و ارتفاع نسبتاً زیاد قطعات بدنه است. بنابراین در محل کارگاه، قطعات و بخش‌های مختلف بدنه ضریح که بین دو تا سه تُن وزن دارد از هم جدا می‌شود تا امکان ورود آن‌ها به داخل روضه منوره فراهم شود. این انتقال حدود ۲۰ ساعت به طول می‌انجامد.
سقف، برپا می‌شود
بزرگ‌ترین قسمت، سقف ضریح مطهر یا همان عرق‌چین مانند خاتم‌کاری شده است که حدود یک‌هزارو۷۰۰کیلو وزن دارد و باید بدون استفاده از جرثقیل نصب شود.
برای انجام این کار اطراف ضریح، داربست زده می‌شود و در فواصل و نقاط معین طیفورهایی قرار داده می‌شود، سقف بدون آنکه با بدنه تماس داشته باشد تا ارتفاع ۴ متر بالا برده می‌شود. این‌کار با ایجاد یک سطح شیب‌دار در بالای سر مبارک و اتصال آن به بدنه انجام می‌شود و به این ترتیب دو قطعه سقف ضریح مطهر روی بدنه قرار می‌گیرد. در ادامه قطعات قلم‌زنی شده هم روی بدنه ضریح پیچ می‌شوند و همزمان قطعات خاتم‌کاری شده در بخش داخلی سقف قرار داده می‌شود. حالا کم کم می‌توان نمایی از ضریح تازه را دید.
تولد یک شاهکار
حجم بالای کار و انجام برخی امور جنبی چون تعویض سنگ فرش کف، نصب کانال‌های هوا و غیره سبب می‌شود مدت زمان انجام طرح از ۴۰ روز به ۵۵ روز برسد.
در پی انجام این عملیات، کار جمع‌آوری سنگ‌های مرمر بخشی از سنگ فرش حرم و زیرسازی و آماده‌سازی کف ضریح نیز انجام می‌شود. هدف از اجرای این مرحله، استحکام‌بخشی و زیباسازی هرچه بیشتر است. انجام این کار تا پایان مرحله بتون‌ریزی ۱۰ روز به طول می‌انجامد.
و سرانجام در ۱۶ اسفند ۱۳۷۹ مقارن با عید سعید قربان با حضور رهبر معظم انقلاب روضه منوره بازگشایی و از ضریح جدید با عنوان ضریح سیمین و زرین، پرده‌برداری می‌شود و زائران بارگاه منور رضوی دوباره فرصت می‌یابند تا بارگاه منور رضوی را در بر بگیرند.
نظر شما