مسجد از مهم‎ترین پایگاه‎های فرهنگی و مذهبی مسلمانان است و در قرآن و عترت آثار و برکات فراوانی را برای آن برشمرده‌‏اند. سخن درباره تمام فواید مسجد در این مطلب نمی‌گنجد، بنابراین به صورت مختصر به یکی از ابعاد مؤثر آن یعنی نقش مسجد در تمدن‏‌سازی اسلامی ـ به عنوان یکی از برکات عظیم مسجد ـ در سه دوره صدر اسلام، انقلاب اسلامی و نقش آن در دوران ظهور امام زمان (عج) می‎پردازیم.

مسجد در صدر اسلام  پایگاه نیروسازی وکادر سازی

اهل‎بیت عصمت و طهارت(ع) نگاه وسیع‌‏تری به مسجد داشتند و آن را پایگاهی برای نیروسازی و کادرسازی مسلمانان برای فهم مفاهیم دینی و زمینه‏‌سازی تشکیل تمدن عظیم اسلامی تلقی می‎کردند.

نخستین اقدام پیامبر اکرم(ص) پس از هجرت به مدینه، بنای مسجدی بود که بعدها به عنوان مسجدالنبی شناخته شد که از جهت شأن و مقام، دومین مسجد مقدس پس از مسجدالحرام است.

مسجدالنبی ضمن اینکه مکانی بسیار معنوی برای عبادت مسلمانان و نیز مکانی برای تعلیم مفاهیم دینی و حل مشکلات اقتصادی مردم بود، تدارک اولیه نیروهای اسلام برای مبارزه علیه کفر و شرک نیز از همین مکان مقدس شکل می‎گرفت تا الگویی مناسب برای تمام مسلمانان در همه زمان‌ها و مکان‌ها باشد. البته باید یادآور شد پیش از بنای مسجدالنبی، مسجدی به نام قُبا توسط پیامبر اکرم(ص) در محلی به همین نام بنا شد.

امام(ره) فرمودند مساجد را خالی نکنید

در دوران معاصر و انقلاب اسلامی ایران، مساجد به همین شکل به عنوان پایگاه‏‌های مردمی نقش بسیار مهمی را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران ایفا کردند. امام خمینی(ره) در این باره فرمودند: «این مساجد بود که این پیروزی را برای ملت ما درست کرد». (صحیفه امام، ج‏۱۳، ص۱۵)

در نگاه امام خمینی(ره) مساجد محلی برای قیام به حق تلقی می‌شد تا جایی که فرمودند: «جنگ‌هایی که در اسلام می‌‏شده است، بسیاری از آن از مسجد طرحش ریخته می‌‏شد» (صحیفه امام، ج‏۸) و نیز در جلد ۷ اشاره شده است: «مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت‌های اسلامی بوده». همچنین با توجه به منظومه سخنان امام(ره) درباره اهمیت به مساجد درمی‎یابیم آن را تکلیفی برای مسلمانان و نیز پایگاهی برای مبارزه با ظلم و جور معرفی کرده‌‏اند.

بنابراین می‎توان گفت هسته‎های اولیه وقوع انقلاب اسلامی که نقش بسیار مهمی در زمینه‏‌سازی تمدن اسلامی دارد در مساجد ایجاد شد.

 امام (ره) در سخنرانی‎های متعدد به مردم هشدار می‎دادند مساجد را خالی نگذارند و خالی شدن مساجد را از برنامه‎های دشمن معرفی می‎کردند و در این باره می‎فرمودند: «مراکزی که مراکز بسط حقیقت اسلام است، بسط فقه اسلام است و آن مساجد است، این‌ها را خالی نگذارید. این یک توطئه است که می‏‌خواهند مسجدها را کم کم‏ خالی کنند» و نیز فرمودند: «اشخاصی که در مسجد می‌‏روند باید تربیت بشوند به تربیت‌های اسلامی، مساجد را خالی نگذارید».

رونق یا عدم رونق مساجد، معیار سنجش حرکت تمدنی

اما در آخرالزمان که اکنون در آستانه آن دوران قرار داریم، شاهد یک دوره رکود مساجد هستیم که در احادیث عترت(ع) به آن اشاره شده است. طبق این روایات می‎توان رونق یا عدم رونق مساجد را معیاری برای سنجش دیانت و فرهنگ عمومی جامعه اسلامی محسوب کرد و به آن میزان که مساجد از هدایت‌ها خالی باشد، از تمدن اسلامی نیز به دور خواهیم بود.

ظهور امام زمان(عج) از کنار مسجد

طبق روایات امامان معصوم(ع)، پایان دوران ظلم و کفر از مسجد و آغاز دوران ظهور تمدن عظیم الهی از کنار مسجد خواهد بود؛ به این صورت که پایان حیات ابلیس از کنار قبةالصخره واقع در مسجدالاقصی و اعلام ظهور منجی عالم، امام زمان(عج) از کنار بیت‎الحرام خواهد بود.

در صفحه ۳۳۱ کتاب کمال‎الدین و اتمام‎النعة شیخ صدوق از امام باقر(ع) روایت شده: «فَإِذَا خَرَجَ أَسْنَدَ ظَهْرَهُ إِلَی الْکَعْبَةِ وَ اجْتَمَعَ إِلَیْهِ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا وَ أَوَّلُ مَا یَنْطِقُ بِهِ هَذِهِ الْآیَةُ بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ‏(هود: ۸۸) ثُمَّ یَقُولُ أَنَا بَقِیَّةُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ خَلِیفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَیْکُم؛ هنگامی که (قائم ما) خروج کند، پشت به دیوار کعبه می‎زنند در حالی که ۳۱۳ تن از مردان دورشان را می‎گیرند و اول چیزی که می‎گوید این آیه است: ‏ بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ.

سپس می‎گوید: من بقیه‌الله در زمین خداوند و خلیفه و حجت او بر شما هستم».

همان طور که مطرح شد، اعلام ظهور امام زمان(عج) در کنار مسجدالحرام به عنوان پرفضیلت‎ترین مسجد رقم خواهد خورد.