می‌گویند سالانه ۱۶‌میلیون تُن زباله در کشور زیر خاک دفن می‌شود و این در حالی است که تنها ۲ تا ۵ درصد این دفن‌ها طبق اصول بهداشتی انجام می‌گیرد. دفن غیربهداشتی این حجم از زباله موجب شده سالانه ۵۰ هزار میلیاردتومان به محیط زیست خسارت وارد شود.

از سوی دیگر بر اساس مطالعات کارشناسان، هر سال حدود ۴۰ هزار نفر در کشور به‌دلیل مواجهه با غلظت آلایندگی ذرات معلق کمتر از ۵/ ۲ میکرون در هوا جانشان را از دست می‌دهند. یعنی تقریباً معادل ۱۰ درصد کل موارد فوتی‌ها.

آمار تخریب سالانه جنگل‌های کشور هم تکان‌دهنده است؛ آن طور که یک مدیر سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری می‌گوید در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ سالانه ۱۲ هزار هکتار جنگل در ایران تخریب شده است.

به این آمارها خسارت‌هایی را هم که هر سال به کوه و دریا و بیابان وارد می‌کنیم، اضافه کنید؛ آن وقت انصاف می‌دهید که چقدر در برابر زمین، این موهبت الهی کوتاهی کرده‌ایم.

فردا روز زمین پاک است. آوردن نام این روز در تقویم شاید تلنگری باشد برای یادآوری این اهمال‌ها و تلاش برای جبران آن.

مشکلمان تنها زمین نیست

حسین آخانی، عضو هیئت علمی دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران معتقد است مشکل ما در کشور تنها زمین و پاک نبودن آن نیست؛ علاوه بر زمین، آب و هوا هم ناپاک است و همه این موارد به سیاست‌های کلانی برمی‌گردد که بر مبنای توسعه ناپایدار وابسته به منابع طبیعی و انرژی‌های فسیلی در کشور در حال اجراست.

این کارشناس محیط زیست ادامه می‌دهد: ما امروز در کشور با مشکلات بسیار جدی مثل ریزگردها، استفاده از سموم غیراستاندارد برای دفع آفات، استفاده از کودهای شیمیایی در حوزه کشاورزی که زمین‌ها و آب‌های ما را آلوده کرده و هوای آلوده ناشی از دود خودروها و صنایع غیراستاندارد مواجهیم و همه این موارد نشان می‌دهد نه تنها اصل ۵۰ قانون اساسی را رعایت نمی‌کنیم که اعتقادی به توسعه پایدار در کشور نیز نداریم.

به گفته دکتر آخانی، دولتمردان برای ساختن آینده این سرزمین باید این سیاست‌ها را تغییر دهند.

استفاده ۵/۱ برابری از ظرفیت زمین

اسماعیل کهرم، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات نیز در گفت‌وگو با ما تنها تهدید کره زمین را انسان‌ها می‌داند که طی سال‌ها با اقداماتی همچون انفجارهای اتمی، تولید گازهای گلخانه‌ای، برداشت بی‌رویه از آب‌ها و منابع طبیعی، تخریب کوه‌ها و جنگل‌ها، فرسایش خاک و مراتع و غیره حیات زمین را تهدید کرده‌اند.

وی به مصرف بی‌رویه منابع زمین اشاره می‌کند و می‌گوید: ما از منابع زمین ۵۰درصد بیش از ظرفیت آن استفاده می‌کنیم و این اسراف‌گری جدی‌ترین آسیبی است که طی قرن اخیر به زمین وارد کرده‌ایم.

کهرم ادامه می‌دهد: زیاده‌روی در مصرف منابع زمین موجب خشک شدن رودخانه‌ها، تخریب جنگل‌ها و مراتع و همچنین انقراض نسل برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری شده است. بنابراین استفاده بهینه از منابع زمین یکی از راهکارهایی است که می‌توان برای حل تهدیدهای حاضر پیشنهاد داد.

بحران تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین

محمد درویش، یکی دیگر از کارشناسان محیط زیست، تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین را مهم‌ترین بحران پیش روی کره زمین می‌داند که به شدت زیست در این کره خاکی را به مخاطره انداخته است.

وی می‌گوید: اگر نتوانیم میزان تولید گازهای گلخانه‌ای و مصرف سوخت‌های فسیلی را کاهش دهیم، ممکن است در پایان قرن حاضر در شرایطی قرار گیریم که ۷۵ درصد تنوع زیستی و بیشتر اکوسیستم‌های زمین نابود شود و علاوه بر این، میانگین دمای کره زمین به چهار درجه سلسیوس افزایش یابد؛ اگر این اتفاق بیفتد با بحرانی فراگیر در جهان مواجه خواهیم شد که نیمی از ساکنان زمین را تهدید خواهد کرد.

درویش ادامه می‌دهد: همه کشورهای دنیا باید تلاش کنند تا پیش از سال ۲۰۳۰ میزان تولید گازهای گلخانه‌ای و مصرف سوخت‌های فسیلی خود را به مقداری که در سال ۱۹۹۰ بوده کاهش دهند و اگر کشورها به سوی مصرف انرژی‌های نو مثل انرژی‌های خورشیدی بادی، ترویج استفاده بیشتر از خودروهای برقی و فرهنگ استفاده از دوچرخه حرکت نکنند، نمی‌توان امیدوار بود در سال ۲۰۳۰ به این دستاورد برسیم.

وی می‌گوید: ما باید محل دفن زباله را از بین ببریم و با تفکیک زباله از مبدأ و بازیافت آن، از انتشار بخش قابل توجهی از گازهای گلخانه‌ای جلوگیری کنیم.

آن‌طور که این کارشناس محیط زیست می‌گوید با اینکه ما تنها یک درصد جمعیت و یک درصد خشکی‌های زمین را در اختیار داریم، متأسفانه یکی از ۹ کشور بزرگ تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای هستیم و این موضوع نشان می‌دهد در مقایسه با مساحت کشور و جمعیتمان بسیار بیش از سرانه جهانی گاز گلخانه‌ای تولید می‌کنیم. به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران متعهد شده در صورت برداشته شدن تحریم‌ها تا افق ۲۰۳۰ بتواند انتشار گازهای گلخانه‌ای را ۱۲ درصد کاهش دهد و اگر تحریم‌ها برداشته نشود این رقم تنها ۴ درصد کاهش پیدا خواهد کرد.

گام‌های خوبی که برداشته‌ایم

مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست کشور نیز به چالش‌های محیط زیستی کشور در نتیجه فعالیت‌های انسانی اشاره می‌کند. وی با اشاره به موضوع پسماندها به ما می‌گوید: متأسفانه تفکیک زباله از مبدأ به‌خوبی صورت نمی‌گیرد و مکان‌های دفن زباله نیز استاندارد نیست و متولیان این بخش یعنی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به دلیل کمبود منابع تاکنون نتوانسته‌اند در حوزه مدیریت پسماندهای شهری گام‌های مناسبی را بردارند.

تجریشی از تولید سالانه ۳۰ میلیون تن پسماند صنعتی خطرناک در کشور می‌گوید و البته اضافه می‌کند: مدیریت این پسماندها با سازمان حفاظت محیط زیست و مسئولیت آن با تولیدکنندگان آن است، از این رو در سال گذشته از سامانه‌ای بهره‌برداری کردیم و همه صنایع دارای کدآیسیک (ISIC) در کشور (۱۱۱ هزار صنایع تبدیلی و تکمیلی) در آن ثبت‌نام کردند و از آن پس تاکنون هیچ پسماندی نمی‌تواند بدون ثبت در این سامانه از مبدأ به مقصد منتقل شود. همچنین در این فرایند مشخص شد مکان‌های مدیریت پسماند کشور نیز کافی نیست؛ به همین دلیل با همکاری بخش خصوصی و حمایت‌های صندوق ملی محیط زیست، مکان‌های مدیریت پسماند در ۶ نقطه کشور در حال تأسیس است و امیدواریم تا پایان سال جاری این مراکز راه‌اندازی شوند.

تجریشی در خصوص پسماندهای حوزه پزشکی نیز می‌گوید: بزرگ‌ترین چالش این است که بتوانیم برای پسماندهای پزشکی قیمت‌گذاری مناسبی انجام دهیم تا بتوانیم با کمک شورای شهرها، شهرداری‌ها و خود بیمارستان‌ها، پسماندهای پزشکی را مدیریت کنیم.

معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست کشور آلودگی هوای ناشی از سوخت‌های فسیلی را نیز یکی دیگر از چالش‌های می‌داند که در بیشتر کلانشهرهای کشور در فصل زمستان با آن مواجهیم. وی در ادامه به اقداماتی اشاره می‌کند که این سازمان برای حل این مشکل انجام داده است.

تجریشی می‌گوید: سال ۹۷ با همکاری ۱۳ دانشگاه علت‌های آلودگی هوای ۹کلانشهر کشور مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و گزارش آن هم دی ۹۸ به دولت و مجلس ارائه شد تا براساس آن، شوراهای شهر با همکاری دولت بتوانند راهکارهای پیشنهادی را در افق زمانی پنج ساله با هدف کاهش آلودگی هوای کلانشهرها اجرا کنند. همچنین در زمینه آلودگی هوا پایش‌ها در خصوص سوخت گسترش یافته، تولید موتورسیکلت‌های کاربراتوری از سال ۹۶ به بعد منع شده و از ابتدای سال جاری نیز قانون منع تولید خودروهای یورو ۴ ابلاغ شده است، ضمن آنکه دستورالعمل گازسوز کردن خودروها در بخش حمل و نقل عمومی با کمک صنایع خودروسازی نیز در حال بازنگری است.

فقط ۱۰ سال فرصت داریم

تجریشی تأکید می‌کند: باید در یک برنامه ۱۰ ساله مشکلاتی را که به آن اشاره شد کاهش دهیم یا خسارت‌های آن را بپردازیم زیرا طبق بررسی‌های انجام شده مثلاً برای شهر اصفهان ۸ میلیارد دلار خسارت زیست محیطی آلودگی هوا و برای شهر تهران ۴ میلیارد دلار خسارت زیست‌محیطی در حوزه آلودگی هوا تخمین زده شده است و باید بکوشیم با کمک دولت و مجلس این خسارت‌ها را کاهش دهیم. در وضعیت فعلی ما جزو کشورهای آلوده‌کننده هستیم که به دلیل کمبود منابع مالی تاکنون درزمینه مسائل زیست محیطی، توسعه پایدار و حفظ شرایط زیستی اقدامات قابل قبولی نداشته‌ایم.