قدس آنلاین: علی قاسمی اردهایی، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور به قدس می‌گوید: پیش از انقلاب و همچنین در طول دو دهه نخست انقلاب اسلامی درصد مهاجرت‌های روستا به شهر بیشتر از شهر به روستا بوده است اما از سال‌های ۸۵تا ۹۰ برپایه آمار، میزان مهاجرت از روستا به شهر حدود ۱۳ درصد و از شهر به روستا ۱۸ درصد بوده است.
وی می‌گوید: بنده و همکارانم با جمع‌آوری داده‌ها به صورت موردی و تحقیق در این زمینه به این نتیجه رسیده‌ایم که بیش از ۹۹ درصد کسانی که مهاجرت معکوس داشته‌اند، مهاجر بوده‌اند یعنی از روستا به شهر رفته بودند و بیشتر آن‌ها کسانی هستند که به دلیل پایان دوره خدمت وظیفه، سالم و آرام‌بخش بودن محیط روستایی و بالا بودن هزینه زندگی در شهر، دوباره به روستا برگشته‌اند.
این استادیار جمعیت‌شناسی در همین زمینه می‌افزاید: زمانی مهاجرت شبکه‌ای به نفع شهرها بود؛ مثلاً من به شهر می‌رفتم و سپس اعضای خانواده، بستگان و دوستانم را تشویق می‌کردم به شهر بیایند، اما الان مهاجرت شبکه‌ای به نفع روستا شده است. یعنی شخصی که به روستا برمی‌گردد وقتی می‌بیند به جاده، مدرسه، خطوط ارتباط تلفن و اینترنت و دیگر خدمات عمومی دسترسی دارد و به لحاظ ریخت‌شناسی هم روستایش با گذشته خیلی متفاوت است و خانه‌ها از استحکام مناسبی برخوردارند از بقیه آشنایان خود هم می‌خواهد به روستا برگردند که این به نفع روستاست.
قاسمی اردهایی سپس به نقش سیاست‌های مهاجرتی در مهاجرت معکوس می‌پردازد و می‌گوید: پس از پیروزی انقلاب، ما یکسری سیاست‌های مهاجرتی داشتیم که به دو گروه مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. در سیاست‌های مستقیم هدف، جلوگیری از مهاجرت از مبدأ است. مثلاً در اوایل انقلاب موضوع ممنوعیت مهاجرت به تهران مطرح بود. به طوری که نام‌نویسی دانش‌آموزان مستلزم ارائه سربرگ کوپن خانوارها بود و اگر دانش‌آموزی آن را ارائه نمی‌داد اصلاً نام‌نویسی نمی‌شد. با این حال در کشور کار چندانی درزمینه سیاست‌های مهاجرتی نشده است؛ باوجود سیاست‌های جمعیتی که وجود دارد تا هم جلو مهاجرت‌های بی‌رویه گرفته و هم موجب مهاجرت معکوس شود اما نتایج تحقیقات ما نشان می‌دهد هم سیاست‌های مستقیم و هم سیاست‌های غیرمستقیم برای مهاجرت معکوس با شکست روبه‌رو شده است.
وی در خصوص آثار مثبت و منفی مهاجرت معکوس می‌گوید: در مهاجرت روستا به شهر حدود ۹۰ درصد آثار منفی وجود دارد اما در مهاجرت معکوس ۹۰ درصد آثار مثبت دیده می‌شود. مثلاً مهاجرت معکوس می‌تواند بار ترافیک، آلودگی هوا، اشتغال و... را کاهش دهد و از سوی دیگر بازگشت به روستا هم می‌تواند به افزایش جمعیت روستا، پویایی، توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی روستا کمک شایسته‌ای کند.
وی معتقد است برای تسریع روند مهاجرت معکوس در کشور بهترین راهکار توسعه روستاست و دولت باید درزمینه توسعه هرچه بیشتر روستا اقدام کند. البته توسعه روستایی یک مفهوم کیفی است اما در زمینه راه‌اندازی کسب‌وکارها در مناطق روستایی، فراهم کردن زیرساخت‌های روستایی به‌ویژه در حوزه ارتباطی و دسترسی به جاده‌های مناسب و اینترنت باید تلاش بیشتری شود.
محور طرح «به روستا برمی‌گردم» اشتغال‌زایی است
«به روستا برمی‌گردم» از جمله نوآوری‌هایی است که بنیاد برکت آن را آغاز کرده و امیدوار است با این طرح امسال بتوان دست‌کم ٣٠ هزار نفر را به روستاها برگرداند و برای آنان شغل ایجاد کرد.
معاون توسعه اشتغال اجتماع‌محور بنیاد برکت به قدس می‌گوید: روستا یکی از ظرفیت‌های کشور به‌ویژه در حوزه اقتصادی است. در واقع روستاها همواره در جایگاه تولید بودند اما به دلایل مختلف وقتی روستاییان دچار بیکاری شدند بعضی از آن‌ها تصمیم به مهاجرت به شهرها گرفتند تا شغلی برای خود دست و پا کنند و ادامه حیات دهند و از آنجا که بسیاری از آن‌ها در حاشیه شهرها ساکن شدند مشکل حاشیه‌نشینی و آسیب‌های آن به وجود آمد. یکی از راهکارهای حل این مشکل پرداختن به اصل یا مبدأ مشکل یا همان بیکاری در روستاها بود. بر همین اساس بنیاد برکت طرح «به روستا برمی‌گردم» را با محوریت اشتغال‌زایی در روستا را کلید زده است. مرتضی نیازی با اشاره به اینکه بنیاد برکت با اجرای این طرح در تلاش است نقش مؤثری در مهاجرت معکوس و کاهش آسیب‌های اجتماعی در حاشیه شهرها داشته باشد، می‌افزاید: وقتی افراد از حاشیه شهر به روستا و فرهنگ خاص خود برگردند و کرامتشان حفظ شود بسیاری از آسیب‌هایی که متوجه‌شان بود از بین می‌رود.
وی کاهش آسیب‌های اجتماعی و استفاده بهینه از ظرفیت تولید روستا را مهم‌ترین فواید طرح یاد شده می‌خواند و می‌گوید: بازگشت به روستا مستلزم این است فرد به لحاظ معیشت پایدار و دریافت خدمات عمومی، مطمئن باشد؛ بنابراین بنیاد برکت در زمینه کمک به ساخت مدرسه، دسترسی به جاده، آب شرب سالم و سایر خدمات عمومی در روستاها حضور دارد و فعال است. مشکل اساسی فقط در زمینه درآمدمالی است که این بنیاد با توجه به تجاربش در اشتغال‌های اجتماع‌محور و کسب‌وکارهای کوچک، کمک می‌کند در روستاها فرصت‌های اشتغال ایجاد شود. درواقع عملاً این امکان را فراهم می‌کند اگر فردی بخواهد از حاشیه شهری به روستا برگردد یک فرصت شغلی و درآمد مالی برای امرار معاش خود داشته باشد. با توجه به اینکه ضرورت امروز جامعه روستایی درآمدزایی و اشتغال‌زایی است ما این موضوع را در اولویت نخست خود قرار داده‌ایم.
۵ هزار طرح کوچک و بزرگ
وی با اشاره به اینکه امسال اجرای ۵ هزار طرح کوچک و بزرگ در دستور کار بنیاد برکت قرار گرفته است در خصوص نحوه استفاده افراد از طرح یاد شده می‌گوید: روال کار به این صورت است شخصی که در حاشیه شهر زندگی می‌کند اطلاعات نقطه مبدأ و مقصد خود را در سامانه به روستا برمی‌گردم وارد نموده و سپس نوع فعالیتی را که می‌خواهد در روستا داشته باشد عنوان می‌کند. یعنی اطلاعات مورد نظر را به شبکه تسهیل‌گری بنیاد برکت می‌دهد. تسهیلگران بنیاد هم در ۳۵۰ شهرستان کشور یعنی بیش از ۸۵ درصد شهرستان‌های ایران حضور دارند و درخواستش را بررسی و به آن پاسخ می‌دهند، به این ترتیب به تقاضای کمک کسانی که خواهان بازگشت به روستا و کسب و کار پایدار در این مناطق هستند پاسخ داده می‌شود.
نظر شما