قدس آنلاین؛ در حال حاضر همه گیری جهانی کووید-۱۹ باعث از دست دادن زندگی صدها هزار نفر و همچنین اختلال در زندگی میلیون­ها نفر شده است. واکسیناسیون یک روش ساده، ایمن و مؤثر برای محافظت افراد در همه گیری­‌ها است. این روش با تقویت سیستم ایمنی، از سیستم دفاعی طبیعی بدن برای ایجاد مقاومت در برابر عفونت­های خاص استفاده می‌کند. دسترسی به واکسن، به ویژه برای کارکنان مراقبت­های بهداشتی و درمانی و افراد پر خطر، تنها راه ایجاد سلامت عمومی و کاهش تأثیر بار اقتصادی بیماری‌های همه گیر است.

در حال حاضر بسیاری از واکسن­های ایرانی و خارجی برای واکسیناسیون و کنترل پاندمی کووید-۱۹ مجوز مصرف گرفته‌­اند. اکثر واکسن­های کووید-۱۹ در دو دوز تجویز می‌شوند. فاصله زمانی بین تزریق دو دوز در بیشتر واکسن­ها بین ۴-۳ هفته است، اما شواهد نشان داده است که در برخی از واکسن­ها مانند آسترازنکا، تأخیر در دوز دوم تا ۱۲ هفته نیز موجب افزایش ایمنی بدن می‌­شود.

سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که اهمیت چندانی ندارد که دوز دوم را چند روز دیرتر و یا زودتر دریافت کرد اما تزریق آن بسیار مهم است زیرا در دوز اول آنتی ژن جدید به سیستم ایمنی بدن وارد و پاسخ ایمنی بدن آغاز می‌شود و در نهایت  دوز دوم باعث تقویت سیستم ایمنی می‌گردد، به طوری که پاسخ آنتی بادی و همچنین پاسخ سلول T بسیار قوی ایجاد می­کند که طولانی مدت ادامه می‌یابد.

با توجه به مواجهه با عرضه محدود واکسن‌­ها و جمعیت مضطرب که منتظر نوبت دوم واکسیناسیون خود هستند سوال­هایی در خصوص حداکثر فاصله بین دو دوز واکسن و نگرانی تأخیر در تزریق دوز دوم واکسن در کشور  وجود دارد که پاسخ آن برای رفع ابهام مردم ضروری است.

فاصله زمانی تزریق دوزهای واکسن­ (بر حسب نوع واکسن)

جدول ۱: بررسی فاصله بین دوزهای مهم ترین واکسن‌های تأیید شده در دنیا

بررسی مطالعات چه می‌گوید؟

با توجه به وقفه در ادامه واکسیناسیون برای تزریق دوز دوم واکسن کووید-۱۹ (به دلیل کمبود تولید واکسن در شرکت های تولید کننده و افزایش سفارش توسط کشورهای مصرف کننده) سؤالی در خصوص تأثیر این تأخیر در دوز دوم واکسن کووید-۱۹ در جامعه ایجاد شده که بررسی مطالعات کشورهای پیشرفته برای رفع ابهام در این زمینه ضروری است.

 مجله معتبر Nature  اعلام کرده است که در برخی واکسن­های موجود، تأخیر در فاصله دو دوز، پاسخ ایمنی قوی­تری را به همراه دارد. همچنین اعلام کرده است که به تأخیر انداختن دوز دوم واکسن­های کووید-۱۹ می‌تواند ایمنی نسبی را در میان تعداد بیشتری از جمعیت در مقایسه با جمعیتی با دریافت دوز دوم در فاصله کوتاهتر گسترش دهد. در تاریخ ۳۰ دسامبر انگلستان نیز اعلام کرد که دوز دوم خود را تا ۱۲ هفته بعد از نوبت اول به تأخیر می‌اندازد.

 مطالعه در کشور آمریکا که بر روی ۱۷۵ نفر از افراد گیرنده واکسن بیشتر از ۸۰ سال که دوز دوم واکسن Pfizer  را ۳ هفته و ۱۲-۱۱ هفته پس از دوز اول دریافت کردند در مجله معتبر nature  به چاپ رسیده است. سطح آنتی بادی در افرادی که ۱۲ هفته پس از تزریق دوز اول، دومین دوز خود را دریافت کرده­اند، در مقایسه با افرادی که فقط ۳ هفته فاصله زمانی میان تزریق دو دوز داشته­اند، ۵/۳ برابر بیشتر بوده است. مجله nature  اعلام کرده است که این نتایج قابل اعتماد است اما مخصوص واکسن Pfizer  است که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه در دسترس نیست.

 مجله­Lancet  مقاله‌­ای را در خصوص تأخیر در دوز دوم واکسن آسترازنکا در جمعیت­های مورد مطالعه در انگلیس و برزیل منتشر کرده است. در انگلیس ۵۹% (۱۴۰۷ از ۲۳۷۷ افراد شرکت کننده) دوز دوم خود را ۹ تا ۱۲ هفته پس از تزریق دوز اول دریافت کرده‌­اند. در برزیل  ۶/۱۸% (۳۸۴ از ۲۰۶۳ افراد شرکت کننده) دوز دوم خود را در فاصله ۹ تا ۱۲ هفته پس از دوز اول دریافت کرده‌­اند. نتایج حاصل از این مطالعه، نشان می­‌دهد که کارایی (efficacy) واکسن آسترازنکا در مدت زمان ۱۴ روز پس از دریافت دومین دوز، در گروهی با فاصله تزریق دو دوز بیشتر از ۶ هفته، در مقایسه با گروه با فاصله تزریق بین دو دوز کمتر از ۶ هفته، بیشتر بوده است (۴/۶۵ درصد در مقابل ۴/۵۳ درصد).

 واکسن اسپوتنیک در دو دوز به افراد بالای ۱۸ سال تجویز می‌شود که فاصله­ زمانی بین تزریق دو دوز  ۳ هفته تا ۹۰ روز ­باشد. مطالعات بر روی واکسیناسیون دسته جمعی در روسیه و سایر کشورها نشان داده است که افزایش این فاصله تأثیری در پاسخ ایمنی بدن ندارد و حتی ممکن است آن را افزایش دهد. هنوز مستندات قابل اعتمادی در مورد واکسن­های دیگر در دسترس نیست.

اقدامات انجام شده در کشورهای پیشرفته در راستای کمبود دوز دوم واکسن ها

*در کانادا پیشنهاد ترکیب آسترازنکا برای دوز اول و فایزر برای دوز دوم داده شده است. همچنین ترکیب واکسن­های فایزر و مدرنا برای دوز اول و دوم نیز پیشنهاد شده است.

* در تاریخ ۱۴ آوریل موسسه سلامت فنلاند اعلام کرده است افراد ۶۵ ساله­ای که واکسن آسترازنکا را به عنوان اولین دوز خود دریافت نمود، واکسن دیگری را در دوز دوم بمنظور مطالعه بر روی ترکیب واکسن­ها دریافت کرده است.

*اداره­ مشاوره سلامت فرانسه اعلام کرده است که افراد زیر ۵۵ سال که واکسن آسترازنکا را برای دوز اول دریافت نموده‌­اند، دوز دوم را از واکسن‌های با تکنولوژی mRNA دریافت خواهند کرد.

* در ۲۳ آوریل نروژ هم پیشنهاد مشابه با کشور فرانسه در دریافت نوبت دوم واکسن از بین واکسن های خانواده mRNA برای افرادی که آسترازنکا را بعنوان اولین دوز دریافت کرده­‌اند، شده است.

*وزیر بهداشت اسپانیا اعلام کرده است که به افراد زیر ۶۰ سال که در دوز نخست آسترازنکا را دریافت کرده‌­اند، اجازه داده می‌شود تا در دوز دوم از بین واکسن­های آسترازنکا و فایزر یکی را انتخاب کنند. انستیتو سلامت این کشور یک مطالعه اولیه در خصوص اثربخشی بیشتر این روش ارائه داده است.

*در ۲۰ آوریل، آژانس سلامت سوئد اعلام کرده است، افراد ۶۵ ساله­‌ای که واکسن آسترازنکا را به عنوان اولین دوز خود دریافت نمود، می‌توانند واکسن دیگری را در دوز دوم دریافت کنند.

*وزارت بهداشت روسیه کارآزمایی بالینی رژیم ترکیب واکسن­های آسترازنکا و اسپوتنیک را متوقف نموده است. وزارت بهداشت روسیه اعلام کرد که کمیته اخلاق به دلیل فقدان برخی از اسناد و اطلاعات مورد نیاز برای نتیجه گیری در مورد اثربخشی و ایمنی واکسن ترکیبی، این تصمیم را اتخاذ کرد تا نتایج مثبت بیشتری برای ادامه کار گردآوری نماید.

لازم به ذکر است که در بررسی های انجام شده مشخص شده است در بسیاری از نقاط دنیا، و در پلاتفرم‌های مختلف واکسن بین دوز اول و دوم فاصله‌ای بیش از توصیه اولیه ایجاد شده است. بنا به شواهد موجود و مطالعات انجام شده به نظر می رسد این فاصله چندان نگران کننده نیست.

منبع: گزاره برگ ۳۴ کمیته ساماندهی تحقیقات کووید ۱۹

References:

۱-Parry, H., et al., Extended interval BNT۱۶۲b۲ vaccination enhances peak antibody generation in older people. medRxiv, ۲۰۲۱: p. ۲۰۲۱.۰۵.۱۵.۲۱۲۵۷۰۱۷.

۲-Voysey, M., et al., Safety and efficacy of the ChAdOx۱ nCoV-۱۹ vaccine (AZD۱۲۲۲) against SARS-CoV-۲: an interim analysis of four randomised controlled trials in Brazil, South Africa, and the UK. Lancet, ۲۰۲۱. ۳۹۷(۱۰۲۶۹) : p. ۹۹-۱۱۱.

۳-Voysey, M., et al., Single-dose administration and the influence of the timing of the booster dose on immunogenicity and efficacy of ChAdOx۱ nCoV-۱۹ (AZD۱۲۲۲) vaccine: a pooled analysis of four randomised trials. Lancet, ۲۰۲۱. ۳۹۷(۱۰۲۷۷) : p. ۸۸۱-۸۹۱.

۴- World Health Organization (WHO). Coronavirus disease (COVID-۱۹) : Vaccines. Available at:https://www.who.int/news-room/q-a-detail/coronavirus-disease-(covid-۱۹) -vaccines?adgroupsurvey={adgroupsurvey}&gclid=CjwKCAjwtpGGBhBJEiwAyRZX۲neR۹pP۲XRLM-۳۳SVOeh۷U۳DzqLsHsMyVf۰۱۷cLzBuNctJc۲QBwZiBoCh۷QQAvD_BwE

۵- Gretchen Vogel, Mixing COVID-۱۹ vaccines appears to boost immune responses, Science. ۲۰۲۱.

۶- Callaway, E., Mix-and-match COVID vaccines trigger potent immune response. Nature, ۲۰۲۱. ۵۹۳(۷۸۶۰) : p. ۴۹۱.