دکتر مهدی خواجه پیری که نزدیک به چهار دهه از زندگی‌اش را وقف شناخت شبه قاره هند و احیای کتب در هند کرده و مؤسس میروفیلم نور در دهلی‌نو است، در برنامه «توحیدخانه» که به همت بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس روی آنتن تلویزیون رفت، به چگونگی گسترش علاقه و محبت به امام رضا(ع) در این شبه قاره پرداخته است. در ادامه دیدگاه‌های ایشان در این خصوص را به صورت گفتاری پیوسته از نظر می‌گذرانید.
محبت به اهل بیت(ع) نقطه مشترک جریان‌های متکثر در هند
با ورود اسلام به هند و به‌خصوص پس از اینکه امیرالمؤمنین(ع) استانداران و فرمانداران مختلفی را روانه هند کرد، محبت اهل بیت(ع) در دل مردم هند نشست. نخستین فرمانداری که در آنجا از طرف امیرالمؤمنین(ع) به قدرت می‌رسد، از قومی به اسم شَنسَب است که این قوم به صورت عجیبی به حضرت علی(ع) علاقه دارند.
نقطه واحدی که در عین تنوع و تکثر در هند می‌توانیم روی آن دست بگذاریم، اعتقاد به اهل بیت(ع) است. در هند کمتر دهاتی را پیدا می‌کنید که در آن روز عاشورا عزاداری برای امام حسین(ع) برپا نباشد. جالب است اینکه حتی هندی‌هایی که در خارج از هند زندگی می‌کنند، مقیدند در ایام عزاداری امام حسین(ع) به هند برگردند و در روستای خود عزاداری کنند. به همین دلیل یکی از تعطیلات سراسری هند، شهادت امام حسین(ع) است. در یکی دیگر از شهرهای هند که ۱۸۰ میلیون جمعیت نیز دارد، روز شهادت حضرت علی(ع) تعطیل رسمی است.
«چهارمنار» عمارتی به یاد روضه حضرت رضا(ع)
از دوران حکومت قطب شاهیان رفت و آمد تجار موجب ارتباط بین هند و خراسان و ایجاد علاقه‌مندی شده بود. به عبارتی از دوران حکومت قطب شاهیان در جنوب هند چند حکومت محلی داریم که همه شیعه هستند. همین شهر حیدرآبادی که امروزه چندین میلیون جمعیت دارد، نمادش عمارتی به اسم «چهارمنار» است که به یاد امام رضا(ع) ساخته شده است. میرمحمد مؤمن استرآبادی از علمایی است که از ایران به جنوب هند مهاجرت و در آنجا به افزایش قلمرو قطب شاهیان کمک شایانی کرد.
قطب شاهیان حکومتی شیعه و اصالتاً همدانی و از قبیله قراقویونلو بودند که در این منطقه به‌واسطه دوری از امام رضا(ع) و در عین حال محبت فراوانی که به ایشان داشتند، عمارت چهارمنار را شبیه به روضه حضرت رضا(ع) می‌سازند.
این عمارت سه طبقه دارد که در طبقه پایین آن تمام علامت‌های مربوط به امام رضا(ع) شامل پرچم و مانند آن نقاشی شده است. از آنجایی که بعضی از پادشاهان قطب شاهیان در حد اجتهاد بودند در روزهای دوشنبه و چهارشنبه در طبقه بالاتر مستقر می‌شدند و به مشکلات و سؤالات مذهبی مردم پاسخ می‌دادند. طبقات بالای این عمارت نیز آب انباری بوده که کل آب شهر از آن تأمین می‌شده است.
الان ۴۰۰ سال می‌گذرد و این عمارت هنوز به عنوان نماد شهر حیدرآباد باقی مانده است. برخی علمای ایرانی مثل ابن‌خاتون عاملی به آنجا مهاجرت کرده بودند که مثلاً ۴۰ سال پیشوای حکومت در دوره قطب شاهیان بود؛ یعنی شاه مشروعیت خود را برای مدتی از مؤمن استرآبادی و پس از او از ابن‌خاتون عاملی می‌گرفت. ابن خاتون عاملی خواهرزاده و در عین حال داماد شیخ بهایی است. میرمؤمن استرآبادی که بنای حیدرآباد نقشه او است، در کنارش زمین‌های اطراف را خرید و قبرستانی ساخت که در آن منطقه منسوب به یکی از سادات به اسم شاهچراغ بود. میرمؤمن به آن سید بسیار ارادت داشت و وصیت نیز کرد او را در مسیر قبر این سید که شاهچراغ نام داشت دفن کنند. خود آرامگاه میرمؤمن امروزه به عنوان یک زیارتگاه بسیار بزرگ به حساب می‌آید که در شب‌های جمعه گروه‌های مختلف هندو و شیعه و سنی در آنجا جمع می‌شوند.
پیشینه تاریخی ارادت اهل سنت هند به آستان رضوی
در همان دوره علاوه بر حکومت‌های شیعه، اهل سنت نیز حکومت تیموریان یا گورکانیان هند را شکل می‌دهند و از همان زمان یعنی دوران «بابِر» عشق و علاقه به امام رضا(ع) مشهود است. خود بابر که سنی است، خط بابری را ایجاد می‌کند و با این خط دو قرآن می‌نویسد که یکی را برای مکه و دیگری را برای حرم امام رضا(ع) می‌فرستد. جالب است قرآنی که برای مکه فرستاده از بین رفته ولی قرآنی که برای آستان قدس رضوی فرستاده شده امروزه در گنجینه قرآن‌های حرم موجود است. نکته جالب‌تر اینکه این قرآن تنها نسخه باقی مانده از خط بابری است.
مسجد فیل، یادگار هندی‌ها در مشهدالرضا
مسجد فیل که هنوز هم در مشهد پابرجاست، مسجدی است که هندی‌ها بنا کردند. این‌قدر از هند تحفه و هدایا به مشهد فرستاده می‌شد که مجبور بودند آن‌ها را با فیل بیاورند. به مشهد که می‌رسیدند، فیل‌ها را در کنار آن مسجد مستقر و خودشان نظافتی می‌کردند و با هدایا راهی آستان حضرت رضا(ع) می‌شدند. در آن زمان بیشترین خدمت به آستان قدس را هندی‌ها کرده‌اند.
سفیرانی که آستان قدس
برای کشورهای مختلف می‌فرستاد
البته این روابط یکطرفه نیست، یعنی همان‌طور که خیرات‌خان سفیر دربار قطب‌شاهیان هند در دربار صفوی در ایران است، از خودِ بارگاه حضرت رضا نیز سفیرانی به کشورهای مختلف از جمله هند فرستاده می‌شدند. سفیرانی که آستان قدس می‌فرستاد، از فقها و عالمان بودند. در یکی از اسنادی که ناظر بر همین مسئله پیدا کردم، استوارنامه‌ای -که البته به آن توثیق‌نامه می‌گفتند- از سفیر آستان قدس را یافتم که سه متر
طول داشت و در پایین آن نیز مهر بزرگی از آستان قدس زده شده بود.
مطابق آمار رسمی الان در هند ۷۰ میلیون شیعه وجود دارد که تقوی‌ها، نقوی‌ها، ابنالرضاها و رضوی‌ها بزرگ‌ترین مجموعه سادات هند هستند. ما شجره‌نامه‌ای را ترتیب دادیم که ۶۰۰ متر است. بزرگ‌ترین شجره‌ای است که احتمالاً در دنیا باشد و همه آن‌ها سادات تقوی هستند. بیشتر سلسله‌های عرفانی اهل سنت نیز به امام رضا(ع) می‌رسند و همه نیز صحیح النسب هستند. نه اینکه خودشان را به امام رضا(ع) منتسب کرده باشند بلکه افتخار می‌کنند وابسته به امام رضا(ع) هستند. یکی از خدمات آستان قدس در هند این است که سادات را در آنجا مستقر کرد و با آن‌ها در ارتباط بود و امروز پس از ۴۰۰ سال مجموعه عظیمی از سادات شیعه و سنی داریم.
نظر شما