به گزارش قدس آنلاین، خوزستان با وجود داشتن رودخانه‌ها و سدهای مختلف اما دچار تنش آبی است که در فصل تابستان شدت می‌گیرد و حوادث و بحران‌های متعددی در شهرها و روستاهای مختلف به وجود می‌آورد.
در این خصوص خبرگزاری فارس نوشت: در یک ماه اخیر به دنبال کاهش خروجی سدهای خوزستان، کم‌آبی رودخانه‌ها شدت یافت، به ویژه رودخانه کرخه که در پایین دست کاملا خشک شد و به این علت مردم با کمبود آب شرب و کشاورزی مواجه شدند، قبل از بحران اخیر نیز طبق گفته استاندار خوزستان ۷۰۰ روستای این استان با تانکر آبرسانی می‌شدند، سوء مدیریت، تلمبار شدن مشکلات، کمبود اعتبارات و عدم نظارت بر حسن اجرای پروژه‌های آبرسانی روند حل مشکل آب روستایی را با کندی رو به رو کرده است.
همچنین در این خصوص خبرگزاری مهرنوشت: حدود ۱۵۰۰ روستا در استان خوزستان این روزها گرفتار در تنش آبی، شرایط سختی را سپری می‌کنند و حتی برای تأمین مصارف اب شرب دچار چالش جدی هستند؛ روستاهایی که دو سال قبل بدلیل بروز سیل، خسارات فراوانی را متحمل شدند. این تنش آبی، نه فقط ساکنان خوزستان بلکه محیط زیست استان را هم به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
در این رابطه خبرگزاری تسنیم در اهواز با سعید رئوفی نسب مدیرعامل سد دز گفت و گویی انجام داد و وی اظهار داشت: تمام تابستان سال گذشته سد دز سریز داشته است و نیررگاه با تمام قدرت در حال فعالیت بود، اما سال آبی فعلی با خشکسالی مطلقی را دچار شدیم که به هیچ وجه تاکنون، آب مصرفی جبران نشد و با کاهش شدید ذخیره آب مواجه هستیم.
خشکسالی از اصلی‌ترین دلایل ایجاد تنش آبی در خوزستان است
قطعاً خشکسالی بی سابقه امسال واقعیتی انکارناپذیر و از اصلی‌ترین دلایل ایجاد تنش آبی در خوزستان است، به گفته صادق ضیائیان مدیرکل پیش بینی و هشدار سازمان هواشناسی کشور، میانگین بارندگی کل کشور از ابتدای سال زراعی (مهر ۹۹) تا ۱۴ تیر امسال ۱۳۰.۵ میلیمتر ثبت شده، که ۵۳.۲ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته، در واقع طبق آمار امسال خشک‌ترین سال زراعی در ۵۰ سال اخیر است.
با این وجود این دلیل قانع‌کننده ای نیست که مسئولین تمام علت بحران‌های اخیر را خشکسالی بدانند، در این سال‌ها خشکسالی گریبان‌گیر بسیاری از کشورها از جمله کشورهای آفریقایی مثل غنا و مالی بوده، ولی ایجاد یک سیستم مدیریت جامع و یکپارچه مدیریت منابع آبی با اختیارات میان‌بخشی و فرا استانی راهگشا بوده است.
در تجربه کشورهای مذکور، تقسیم بندی ها براساس مرزهای هیدرولوژیکی نه تقسیمات استانی است، این راهبرد یکپارچه مدیریت منابع آب را در میان بخش‌ها و گروه های بهره بردار از سطح ملی تا استانی و کشوری هماهنگ می‌کند، البته این تغییر ساختاری مدیریت منابع آب به تازگی در ایران ایجاد شده و مدیران حوزه آبریز انتخاب شده‌اند، باید توجه داشت که تا عملی شدن نتایج تصمیمات، فاصله زیادی وجود دارد.
یکی از مهمترین عملیات‌هایی که می‌توان در هنگام بروز کاهش بارشها در پیش گرفت، توسعه روش‌های آبخیزداری است، استفاده از روش‌های آبخیزداری می‌تواند در هنگام بارشهای فراوان از بروز روان‌آب و سیلاب جلوگیری کرده و سبب هدایت سیلاب به آبخوان‌ها شود و در مواقع کم آبی مورد بهره برداری قرار بگیرد.
این عملیات برای استان خوزستان که سابقه سیل‌های بزرگ را دارد، علاوه بر مواقع خشکسالی و کم ابی، در مواقع سیل نیز از بسیاری خسارات و صدمات جلوگیری می‌کند، موضوعی که متأسفانه آنگونه که باید، مورد توجه قرار نگرفته است.
سهل انگاری جهادکشاورزی در ترویج الگوی کشت مناسب
بر اساس گزارش مهر، یکی دیگر از دلایلی که می‌توان از آن به عنوان دلایل ایجاد تنش آبی در استان خوزستان نام برد الگوی کشت نادرست در خوزستان است، به گفته مسئولین محیط زیستی استان با وجود اینکه امسال کشت شلتوک برنج ممنوع اعلام شده بود، ولی این کشت در حد وسیعی انجام شد و به گفته ایزدیار، مدیرامور آب منطقه‌ای خوزستان، بر اساس تصاویر ماهواره‌ای تا نیمه تیرماه حدود ۷۰ هزار هکتار از اراضی استان زیرکشت برنج قرار گرفته و نیاز آبی این حجم حدود ۲ میلیارد متر مکعب است.
یک مقام مسئول در استان خوزستان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: براساس برآوردهای دقیق انجام شده، اکنون ۸۵ هزار هکتار از اراضی خوزستان زیر کشت برنج قرار دارد که از این میزان، ۱۵ هزار هکتار در شهرهای همجوار کرخه است و موجب شده کشاورزان اقدام به برداشت غیرمجاز از کرخه کنند.
اگرچه وزارت جهاد کشاورزی «کنجد» را بعنوان کشت جایگزین به کشاورزان معرفی کرده، اما برای ترویج این الگوی کشت اقدام مؤثری صورت نگرفته است و بیشتر کشاورزان ترجیح می‌دهند به کشت برنج که سود بالایی دارد ادامه دهند. بیمه ضعیف محصولات کشاورزی و دام‌ها و عدم پرداخت «خسارت نکاشت» نیز دو عامل مهم دیگری است که موجب شده کشاورزان از چارچوب‌هایی که جهاد کشاورزی استان برای کشت محصولات کشاورزی ارائه می‌دهد، تبعیت نکنند. این در حالی است که جبران مؤثر خسارات کشاورزان و دامداران می‌تواند منجر به همکاری بیشتر آنها با چارچوب‌های اعلامی و ابلاغی شود.
نفت؛ مهمان ناخوانده هورالعظیم
همانگونه که بسیاری از فعالان محیط زیست مطرح می‌کنند، نقش شرکت های نفتی در بروز و تشدید چالش‌های زیست محیطی در خوزستان به ویژه در تالاب هورالعظیم را نمی‌توان نادیده گرفت، شرکتهای نفتی فعال در محدوده تالاب هورالعظیم مانع از آبگیری بخشهایی از این تالاب شده اند.
به گفته سید عادل علاء، معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان، پیمانکاران شرکت نفت ۷۰ درصد تالاب را تخریب کرده اند و برای اینکه به تأسیسات نفتی آسیب نرسد، مخازن ۳، ۴ و ۵ تالاب برای فعالیت میدان‌های نفتی خشک نگه داشته شد و اجازه ورود آب به این قسمت‌ها داده نشد.
براین اساس با توجه به اینکه معیشت و سلامت مردم منطقه به این تالاب وابسته است لازم است که مسئولین مربوطه بر گسترش میادین نفتی در محدوده هورالعظیم نظارت بیشتری داشته باشند.
تراژدی تلخ مرگ گاومیش‌ها
با خشک شدن رودخانه‌ها در پایین دست، تالاب‌های استان خوزستان نیز دچار مشکل شده‌اند، بخشهایی از مناطق تالاب هورالعظیم و شادگان عملا خشک شده و تبعات زیست محیطی بر اکوسیستم خوزستان تحمیل کرده‌اند.
شغل اصلی روستاییان ساکن در اطراف تالاب ماهیگیری، حوضچه‌های پرورش ماهی، کشاورزی و از همه مهم‌تر پرورش گاومیش است، ولی این روزها که تالاب حال و روز خوبی ندارد، حیات تالاب و جانداران به مخاطره افتاده و تن بی‌جان ماهیان، مار، لاک‌پشت و حتی گاومیش‌ها که در خشکی تالاب به شکل تاکسیدرمی دیده می‌شوند؛ دل هر انسانی را به درد می‌آورد و اهالی خواستار تأمین حق آبه تالاب هستند.
تالاب هورالعظیم این روزها با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند، عوامل متعددی دست به دست هم داده تا هورالعظیمی که یکی از تالاب‌های منحصر به فرد در دنیا به دلیل تنوع گونه‌های جانوری و گیاهی است، کم آب و رو به خشکی پیش برود.
تنوعی که کمتر نظیر آن را می‌توان در جهان یافت؛ هور به واسطه وجود ماهیان، منبع غذایی و زندگی هورنشینان است.
به گزارش خبرگزاری مهر، اهالی با تقدیر از همکاری سپاه پاسداران از ارسال تانکرهای آب‌رسان ولی از مسئولانی که حق آبه تالاب را تأمین نمی‌کنند، گلایه دارند و می‌گویند: نیاز به کمک مسئولان نداریم فقط حق قانونی تالاب را بدهند، چون گاومیش‌ها در این قایق‌های آبخوری گویی چای داغ می‌نوشند.
در این خصوص خبرگزاری فارس نیز نوشت: خوزستان پیش از بحران اخیر ۸۷ هزار راس داشته و اولین استان پرورش گاومیش در کشور به شمار می‌رود؛ سابقه پرورش این دام ارزشمند در خوزستان به حدود چهار هزار و ۵۰۰ سال پیش بر می گردد و زندگی و معیشت مردم بومی منطقه کاملا با آن گره خورده است.
بسیاری از روستاهای مرزنشین منطقه به علت خرابی‌های جنگ و یا بی‌آبی تخلیه شده‌اند و با توجه به مشکلات زیرساختی موجود، تنها خاطرات خوش زندگی در کنار هور و نخل و گاومیش باعث شده تا خانواده‌های باقی مانده اقدام به مهاجرت نکنند.
هنوز آماری از تلفات گاومیش‌ها منتشر نشده، اما با توجه به گران قیمت بودن آنها مردم انتظار دارند هر چه زودتر رهاسازی بیشتری از سدهای بالا دست کرخه و سیمره صورت گیرد تا آب به هورالعظیم برسد.
آب طولانی‌ترین رود ایران چه شد؟
کرخه طولانی‌ترین رودخانه ایران است که از رشته کوه‌های زاگرس سرچشمه می‌گیرد و در نهایت به هورالعظیم در خوزستان می‌ریزد و از تلاقی رودهایی تشکیل شده که از استان‌های همدان، کرمانشاه، کردستان، ایلام و لرستان می‌گذرند.
به گزارش خبرگزاری فارس، بعد از خشکی رودخانه کرخه در پایین دست، مسوولان وزارت نیرو وضعیت موجود را به دلیل خشکسالی عنوان کردند و گفتند برای حل مشکل آب شرب، باید کشت محصولات زراعی به ویژه شلتوک محدود شود؛ آنها معتقدند کشت تابستانه برای تامین آب مورد نیاز احشام و تالاب هورالعظیم اختلال ایجاد کرده است.
نمایندگان مجلس و کارشناسان علوم آب، اما معتقدند افزایش بهره‌وری و صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی اگرچه ضروری است، اما خروجی سد کرخه و دبی رودخانه به صورت چشم‌گیری کاهش یافته که دلیل آن نبود آمایش سرزمینی در کشور، سوء‌مدیریت منابع آبی، احداث سدهای کوچک و بزرگ در بالادست و برداشت بی رویه از آن است.
عدم تامین حقآبه رودخانه‌های استان از سوی وزارت نیرو همچنین باعث شده تا طرح ۵۵۰ هزارهکتاری مقام معظم رهبری تکمیل نشود و یکی از مهمترین برنامه‌های دولت در خوزستان تا نیمه‌راه متوقف شود، به گفته جهاد کشاورزی خوزستان، در تابستان امسال از ۸۸ هزار هکتار کشت محصولات تابستانه فقط آب مورد نیاز حدود ۲۰ هزار هکتار تامین شد.
لزوم توجه به مصالح حوضه مبدا در پروژه‌های انتقال آب
به گزارش مهر، تعریف و اجرای طرح‌های متعدد انتقال آب کارون و کرخه نیز می‌تواند از دلایل ایجاد بحران آبی باشد، در واقع آنچه بیشتر در اعتراضات مردمی در خوزستان به آن اشاره می‌شود، مصارف آب انتقالی در جهاتی به‌غیر از شرب است.
از دیدگاه عموم مردم استان خوزستان، انتقال آب جهت شرب به استان‌های دیگر با رعایت همه جوانب مورد نظر مانعی ندارد، اما انتقال آب جهت مصارف دیگر، از جمله مصارف صنعتی و کشاورزی هم از لحاظ قوانین بین المللی و داخلی غیرمجاز است، هم منابع آب زیرزمینی و هم محیط زیست را به خطر می‌اندازد.
در حال حاضر و براساس آخرین اطلاعات ارائه شده، از ۱۲ طرح مصوب انتقال آب از حوضه آبریز کارون و کرخه، ۳ طرح در دست مطالعه و۹ طرح در حال بهره برداری است که مصارفی شامل مصارف شرب، کشاورزی و صنعتی دارد، از میان طرح‌های در حال بهره برداری، بزرگترین طرح، موسوم به طرح بهشت آباد که به مقصد استان‌های اصفهان، یزد وکرمان بوده و مقدار انتقال آب ۵۸۰ میلیون مترمکعب، فعلاً متوقف شده است.
در صورت وجود بارندگی‌های کافی با در نظر گرفتن مصلحت‌های حوضه آبریز مبدا می‌توان نسبت به انتقال آب مازاد اقدام کرد و حقابه مورد انتقال هر ساله توسط شورای عالی آب با توجه به بارشهای سالانه تعیین شود، در این میان، مشارکت ذینفعان حوضه آبریز مبدأ می‌تواند سبب شفافیت و آگاه‌سازی مردم محلی شود.
نگرانی مردم خوزستان از پروژه‌های انتقال آب
تنش آبی خوزستان تنها محدود به حوزه کرخه و مقصد آن یعنی هورالعظیم نیست، بلکه در حوزه کارون و مارون نیز اوضاع مناسبی وجود ندارد، در هفته گذشته انتشار اخباری از صدور مجوز پروژه‌های جدید انتقال آب کارون بر نگرانی مردم افزود به ویژه آنکه همین حالا نیز برخی مناطق روستایی حاشیه کارون و نخلستان‌های شادگان و آبادان با مشکل کمبود آب مواجه هستند.
به گزارش فارس، سازمان حفاظت‌از محیط زیست چند روز بعد، خبر صدور مجوز پروژه جدید انتقال کارون(بهشت آباد) را تکذیب و بر عدم اجرای آن تاکید کرد؛ بنا بر اعلام مسوولان دولتی، سایر پروژه‌های انتقال آب برای مصارف شرب است اما کارشناسان محیط زیست، نمایندگان و مسوولان استان خوزستان و چهارمحال و بختیاری این ادعا را صحیح نمی‌دانند و معتقدند اجرای پروژه‌های انتقال آب با احداث صنایع متعدد در مناطق کویری مرتبط است، صنایعی که به آب زیادی نیاز دارند و باید در کنار دریا احداث می‌شدند، اما عدم وجود آمایش سرزمینی و بخشی نگری باعث شده تا مشکلات موجود پدید آید.
رودخانه کارون پرآب‌ترین رودخانه خوزستان است که ورود روزانه ۱۸۵ هزار مترمکعب فاضلاب شهری و بیمارستانی از ۲۷ شعبه به رودخانه کارون در مقطع اهواز باعث غیر قابل استفاده بودن آن جهت مصارف شرب شده، همچنین بعد از شهر اهواز نیز از کارون برای آبیاری کشت نیشکر استفاده می‌شود که از عوامل کاهش دبی آب رودخانه است، در ستاد بحران استان تامین آب مزارع شرکتهای دولتی نیشکر اولویت دوم را پس از تامین آب شرب دارند که به همین دلیل کشاورزان معتقدند این شرکت‌ها باید بخشی از خسارت‌های آنها را متقبل شوند و همچنین خوزستان سهمی از درآمدهای نیشکر داشته باشد.
به گزارش خبرنگار مهر، تعدادی از فعالان محیط زیست اعتقاد دارند که اگر انتقال آب از سرشاخه‌های کارون متوقف شود، آن وقت فشار وارد شده به رودخانه کرخه برای تأمین آب شرب کاهش و حق آبه تالاب هورالعظیم راحت‌تر از طریق سد کرخه تأمین می‌شود.
با تمام این تفاسیر و پرداخت نشدن معوض کشت به شلتوک کاران از سوی جهاد کشاورزی، تأمین نشدن
حق آبه تالاب هورالعظیم و بزرگنمایی نقش شلتوک‌کاری در خشک شدن تالاب از سوی سازمان آب و برق و فعالیت‌های نفتی در تالاب هر سه ضلع مثلث نابودی تالاب را با درصدهای مختلف تشکیل داده‌اند.
شاید این مثلث متساوی‌الاضلاع نباشد، ولی نباید نسبت به میزان نقش‌آفرینی هر کدام بی‌تفاوت بود؛ کمترین حق مرزنشینان ساکن در رُفَیِع و هویزه احیای هورالعظیم برای بازگشت رونق به این تالاب بین المللی است اهمیت بالایی برای تمام کشور ایران دارد.
راه حل چیست؟
براساس آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد با وجود ضعف در مدیریت منابع ابی در خوزستان و کل کشور، سال منتهی به ۱۴۰۰ یکی از سالهای نسبتاً خشک در فلات ایران بوده است. در این میان، منابع آبی خوزستان که از استان‌های همجوار سرازیر می‌شود به دلیل شرایط نسبتاً خشک، شاهد افت شدید نزولات جوی و نهایتاً کاهش منابع آبی در منطقه بوده است. بنابراین در کنار ضعف مدیریت منابع آبی، نمی‌توان از نقش خشکسالی امسال در بروز چالش کم آبی در خوزستان چشم پوشی کرد.
از آنجا که کشور ما در کمربند خشک و نیمه خشک قرار دارد، نمی‌توان گفت طی سال آینده چه اتفاقی خواهد افتاد، بنابراین لازم است نسبت به ایجاد یک سیستم مدیریت جامع و یکپارچه مدیریت منابع آبی اقدام کرد؛ این اقدام می‌تواند اصلی‌ترین راه برای ایجاد یک نظام صحیح حکمرانی آب در بلند مدت باشد.
در کنار آن توسعه روش‌های آبخیزداری، توسعه آبیاری‌های نوین و بازچرخانی آب و تصفیه فاضلاب، نظارت بر گسترش میادین نفتی محدوده تالاب هورالعظیم، پرداخت به موقع و دقیق حقابه تعیین شده تالاب، بررسی کشت‌های مقاوم به خشکسالی، حمایت از تعاونیها و نهادهای مردم نهاد کشاورزی و بیمه محصولات کشاورزی می‌تواند به عنوان راهکارهای اساسی برای کم کردن صدمات مردم و کشاورزان منطقه در دستور کار دستگاه‌های ذیربط قرار بگیرد.
راهکارهایی که پیگیری برای عملیاتی شدن آنها باید بعنوان مطالبه دائمی از دولت در دستور کار رسانه‌ها و افکار عمومی قرار گیرد که مبادا به محض افتادن آب‌ها از آسیاب، تا بروز بحران بعدی بدست فراموشی سپرده شود.
نظر شما