در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سید جواد بهشتی، استاد حوزه و کارشناس برنامه تلویزیونی «سمت خدا» به این موضوع پرداخته‌ایم. «فقرزدایی و ریشه‌کن کردن این آسیب اجتماعی، به عدالت اجتماعی برمی‌گردد، از اهداف کلان همه انبیا و اولیای الهی در کنار تعلیم و تربیت و تزکیه مردم، اقامه قسط و عدل است. به همین دلیل، برنامه‌های دولت اسلامی باید طوری باشد که روز به روز فقر کاهش و معیشت مردم بهبود پیدا کند»؛ این جملات بخشی از سخنان این کارشناس است که به مناسبت فرا رسیدن هفته دولت و در تبیین ویژگی‌های دولت اسلامی با قدس در میان گذاشته و مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.
از نظر شما آموزه‌های دینی و قرآنی ما چه اصولی را برای عملکرد دولت‌ها تعیین کرده و این اصول چه کارکردهایی را برای جامعه و امت اسلامی به دنبال دارد؟
برای درک وظایف حکومت و دولت اسلامی در فرهنگ و زبان قرآن می‌توان به آیه ۴۱ سوره مبارکه حج مراجعه کرد، وقتی می‌فرماید: «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ؛ (آنان که خدا را یاری می‌کنند) آن‌هایی هستند که اگر در روی زمین به آنان اقتدار و تمکین دهیم نماز به پا می‌دارند و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند»؛ این یعنی دولت اسلامی باید رابطه مردم با خدا را تقویت کرده و رونق ببخشد، با احیا و اعمال زکات، به معیشت محرومان رونق بدهد و در گسترش خوبی‌ها و مقابله با رواج بدی‌ها تلاش کند.
از مهم‌ترین مصادیق این آیه شریفه در احادیث، دولت کریمه امام زمان(عج) است که در چنین چارچوبی حرکت کرده و هم رابطه خلق با خدا و هم رابطه خلق با دیگران را اصلاح می‌کند.
در آموزه‌های اهل بیت(ع) به‌ویژه امیرمؤمنان(ع) که نزدیک به پنج سال حکومت اسلامی را عهده‌دار بودند، دولت اسلامی چه وظایفی را در مقابل مردم بر عهده دارد؟
عهدنامه مالک اشتر که طولانی‌ترین نامه حضرت امیر(ع) است، به خوبی این وظایف را مشخص می‌کند. فراز نخست این عهدنامه در چهار بند همه سرفصل‌هایی را که دولت اسلامی باید بر اساس آن‌ها حرکت و عمل کند، شرح داده است: «این فرمانی است که بنده خدا امیرالمؤمنین در پیمانش به مالک بن حارث اشتر زمانی که او را به فرمانروایی مصر برگزید دستور داد تا مالیات‌های آن را جمع کند و با دشمنش جهاد کند و به اصلاح اهلش برخیزد و شهرهایش را آباد سازد».
این بندها عبارت‌اند از: دریافت مالیات، ایستادگی در مقابل دشمن، اصلاح مردم و درنهایت آبادانی کشور. طبق این عهدنامه، نظام دریافت مالیات در دولت اسلامی باید هر سال عادلانه‌تر و توسعه یافته‌تر شود. باید توجه داشت انجام هر عملی توسط دولت‌ها نیازمند بودجه‌ای است که از منابع تصریح شده در قانون تأمین می‌شود؛ این بودجه است که امکان فعالیت در عرصه‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی و... را برای دولت‌ها فراهم می‌کند و بهترین این منابع، مالیات است.
مسئله جهاد که امام علی(ع) بر آن تأکید دارند امروز چطور باید توسط دولت‌ها دنبال شود؟
پس از تأکید بر جمع‌آوری مالیات، مولای متقیان(ع) مسئله جهاد با دشمن را به میان آورده‌اند. توجه کنیم که دشمنی حق و باطل از آغاز خلقت بشر بوده و تا پایان تاریخ هم ادامه دارد. پس مجهز شدن در مقابل دشمنان و خنثی کردن نقشه‌های دشمن از برنامه‌هایی است که باید توسط دولت‌های اسلامی بسیار جدی دنبال شود. سکوت مقابل دشمن تلاش‌های ما را خنثی می‌کند، باید دشمنان داخلی و خارجی را شناخت. همان طور که امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب(مد ظله العالی) دشمن خارجی را به ما شناسانده‌اند. نخست آمریکا و سپس اسرائیل و البته رهبری بر دشمنی انگلیس نیز تأکید ویژه دارند. باید معلوم شود دولت‌ها در مقابله با دشمن چه تلاش‌هایی کرده‌اند و چقدر برای تقویت جامعه در بُعد بازدارندگی دشمن طوری که بر ما طمع نورزد، برنامه داشته‌اند.
این عهدنامه در موضوع اصلاح جامعه و آبادانی کشور که می‌تواند نقشه راه دولت‌های اسلامی باشد، چه تصریحاتی دارد؟
اصلاح در مقابل فساد و تباهی قرار دارد. فساد شامل ابعاد مختلفی اعم از اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... است. پس دولت‌ها در جامعه اسلامی باید به شیوه‌ای برنامه‌ریزی و عمل کنند که مردم رو به صلاح بروند. علاوه بر این، دولت‌ها باید برای آبادانی کشور هم برنامه داشته باشند، مردم وقتی از وضعیت رضایت پیدا می‌کنند که احساس کنند آبادانی در کشور رو به افزایش است، آن وقت است که دیگر از پرداخت مالیات سر باز نمی‌زنند چون می‌بینند چیزی که پرداخته‌اند برای عمران و آبادی هزینه شده است. مولای متقیان(ع) در این عهدنامه به خوبی سرفصل‌های دولت اسلامی را تصریح کرده‌اند، از این رو این عهدنامه می‌تواند ملاکی برای سنجش دولت‌ها در جامعه اسلامی باشد.
دولت‌ها در جامعه اسلامی در قبال فقرزدایی و رفع موانع معیشتی مردم و ایجاد فرصت زندگی همراه با آسایش و رفاه آن‌ها چه وظیفه‌ای بر عهده دارند؟
فقرزدایی و ریشه‌کن کردن این آسیب اجتماعی، به عدالت اجتماعی برمی‌گردد. از اهداف کلان همه انبیا و اولیای الهی در کنار تعلیم و تربیت و تزکیه مردم، اقامه قسط و عدل است. بنابراین برنامه‌های دولت اسلامی باید طوری باشد که روز به روز فقر کاهش و معیشت مردم بهبود پیدا کند.
ما با یک نوع فقر طبیعی و همچنین فقر تحمیلی مواجه هستیم و عملکرد دولت اسلامی باید طوری باشد که ملت به صورت روزانه احساس کاهش و رفع فقر را داشته باشند.
حق فقرا در جیب اغنیاست، این وظیفه دولت است که این حق را احقاق کند تا عدالت برقرار و به صورت ملموس احساس شود. چنان که امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «من در این چند سال حکومت کاری کردم که هیچ خانواده‌ای بی‌سرپناه نباشد». مولای متقیان(ع) به فقرزدایی و رفع مشکلات معیشتی و اقتصادی مردم توسط حکومت و کارگزاران نیز تأکید دارند و می‌فرمایند: «ای مالک، درباره طبقه پایین مردم که چاره‌ای ندارند و در فقر و تنگدستی زندگی می‌کنند، خدا را فراموش نکن! آنان عبارت‌اند از: بینوایان، نیازمندان، گرفتاران و زمینگیرشدگان. آنچه را خداوند از حق خود درباره ایشان دستور داده، رعایت کن و برای آنان قسمتی از بیت‌المال و سهمی از غنایم خالص اسلامی هر شهر را در نظر بگیر!»
این یعنی در حکومت انبیا و اولیای الهی به معیشت مردم به عنوان مسئله‌ای حساس توجهی فوق‌العاده می‌شده است، چنان که قرآن می‌فرماید: «لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَالمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ».
رهبر معظم انقلاب در ارزیابی دهه‌های گذشته فرمودند: «ما در موضوع پیشرفت، دستاوردهای افتخارآمیزی داشته‌ایم اما در حوزه عدالت هنوز به اهداف مدنظر نرسیده‌ایم؛ بخشی از این عدالت به حوزه اقتصادی بازمی‌گردد که با پررنگ‌تر شدن نهضت مواسات و به‌کارگیری ظرفیت‌ها در توسعه کمک‌های مؤمنانه می‌تواند محقق شود».
شهید حاج قاسم سلیمانی از مردم ایران به «ملت امام حسین (ع)» تعبیر کرده‌اند، دولت اسلامی در مقابل این ملت چگونه باید عمل کند؟ دولت کریمه امام زمان(عج) چقدر اهداف نهضت حسینی را محقق خواهد کرد؟
امام حسین(ع) به صراحت هم بیان کرده و هم نوشته‌اند چه هدفی را دنبال می‌کنند، ایشان فرموده‌اند: حرکت من مثل پادشاهان، خودخواهانه و برای عیاشی و خوشگذرانی و ایجاد تباهی و ظلم نیست. ایشان همچون جدشان رسول خدا(ص) و امیرمؤمنان(ع) درصدد اصلاح جامعه با سازوکار امر به معروف و نهی از منکر بودند. دولت امام حسینی که در تعامل با ملت امام حسین(ع) قرار دارد باید مانند شمع بسوزد تا دیگران روشنایی بگیرند و رشد کنند.
این روحیه‌ای است که در یاران حضرت سیدالشهدا(ع) وجود داشت و در یاران امام زمان(عج) هم عینیت پیدا می‌کند چرا که امام مهدی(عج) نیز ظهور و قیام می‌کنند تا جامعه و مردم اصلاح شوند. سیدالشهدا(ع) در پی اصلاح جامعه بودند و در این مسیر همه هستی خود را بذل کردند تا جامعه بیدار و ظلم ظالمان سرکوب شود. ایشان خطاب به آن‌ها که بر این قیام و نهضت اشکال می‌گرفتند، فرمودند: «خدا می‌خواهد ما را کشته ببیند» این یعنی حضرت(ع) و اصحاب باوفای ایشان با بصیرت و جانفشانی دست به قیام زدند تا مردم بیداری و عدالت را درک کرده و در آرامش زندگی کنند. این همان هدفی است که امام عصر(عج) نیز پس از ظهور دنبال می‌کنند.
در گام دوم انقلاب با افق تمدن‌سازی منتهی به ظهور، دولت اسلامی می‌تواند ایفاگر چه نقشی باشد؟
در مسیر ساخت تمدن نوین اسلامی که به ظهور امام عصر(عج) منتهی می‌شود دولت اسلامی یکی از حلقه‌های واسط است، بنابراین اگر دولت نقش‌های خود را ایفا نکند ما به آن تمدن نخواهیم رسید. اما اینکه تا چه اندازه دولت‌ها این مقدمه را فراهم کرده‌اند باید پاسخ داد کاستی هنوز خیلی زیاد است! ما باید کاری کنیم در دنیا پیشرفت‌های ما را با اسلام بشناسند و آن‌ها را دستاورد قرآن و اسلام بدانند.
هر چند حالا هم در بسیاری از زمینه‌ها خوش درخشیده‌ایم اما در نمایش پیوند این درخشش‌ها با آیین و تمدن اسلامی، کاستی داریم.
امیدواریم دولت‌های آینده پیشرفت‌ها را با اسلام و آموزه‌های آن پیوند بزنند و نیروهایی انقلابی تربیت کنند که به مسلمانی و پیشرفت خود در بستر آماده شده از سوی دین افتخار کنند.
نظر شما