اگرچه امروزه توسعه سدسازی و ایجاد بندهای متعدد بر روی رودها، توسط متخصصان محیط زیست در سطح جهان نفی می‌شود، اما کشور افغانستان بر اساس راهبرد مدیریت منابع آب این کشور تصمیم به ایجاد و توسعه سدهای متعدد روی رودهای افغانستان به‌خصوص در دهه ۱۳۹۰ همزمان با دولت اشرف غنی گرفت. بخشی از این سدها روی رودهای مرزی یا فرامرزی ساخته شده‌اند که سد سلما روی هریرود و سد کمال‌خان روی هیرمند از این دست هستند. همزمان با ساخت یا توسعه این سدها علاوه بر نگرانی‌های محیط‌زیستی اعم از تغییرات اکولوژیک در کشور مبدأ و مسیر رود و ایجاد ریزگرد در کشورهای مقصد و همسایه؛ نگرانی‌های تأمین آب برخی شهرها در کشورهای همسایه نیز ایجاد شده است. اشرف غنی در زمان تصدی ریاست جمهوری افغانستان طی مصاحبه‌های متعدد بیان کرده بود که دیگر آب مجانی به ایران نمی‌دهیم. این بیانات غیردوستانه نشان داد دولت وی به‌جای تلاش برای توسعه فناوری و پیشرفت در افغانستان و توسعه روابط تجاری سودمند با ایران می‌کوشد به ایران آب بفروشد! این رویکرد همزمان با حضور گسترده آمریکا در افغانستان می‌توانست نشانه‌ای از دخالت‌های آمریکا در تصمیم‌گیری‌های دولتمردان افغانستان باشد. با این‌حال پس از خروج آمریکا از افغانستان و فرار غنی و تسلط طالبان بر افغانستان امید می‌رود درهای جدیدی برای بهبود روابط دو کشور در مدیریت منابع آب و محیط زیست ایجاد شود. با توجه به تغییر حکومت افغانستان احتمالاً به‌زودی تأمین آب سد دوستی که منبع آب مشهد است راحت‌تر خواهد بود و حقآبه ایران کامل پرداخت می‌شود. البته به شرطی که مسئولان در ایران با دیپلماسی فعال، همت و عمل کنند.
سد سلما روی هریرود که در سال ۱۳۹۵ در افغانستان به بهره‌برداری رسید، تماماً با کمک بلاعوض مالی هند (۳۰۰ میلیون دلار) و احتمالاً مشورت آمریکا ساخته شد، به‌طوری‌که حقآبه سد دوستی را به‌شدت کاهش داد و دومین شهر پرجمعیت ایران را با چالش تأمین آب مواجه کرد.
بی بی سی به نقل از اشرف غنی می‌گوید که سد/بند سلما با ظرفیت ۷۶۰ میلیون متر مکعب آب ساخته، اما ۶ سال است که از آن استفاده‌ای نشده است. این اظهارات می‌تواند نشان دهد با وجود عدم استفاده بهینه داخلی از ظرفیت سد سلما در افغانستان، علاوه بر تلاش برای فروش آب در سیاست آبی افغانستان، اهداف سیاسی جزو اولویت های مهم برای احداث این سد با تأمین مالی بلاعوض هند بوده است. به نظر می‌رسد اشرف غنی و دولتمردان پیشین افغانستان به سبب ناکامی در دستیابی به پیشرفت و توسعه واقعی افغانستان، تلاش داشتند با ساده‌سازی مسئله و حتی دشمن‌تراشی با بازی ساده فروش آب به همسایگان به درآمد برسند، اما این روش پایدار نبود و موجب مضرات زیادی اعم از تیرگی روابط افغانستان با همسایگان شده بود.
ایران و ترکمنستان به عنوان مصرف‌کنندگان عمده آب هریرود، با احداث این سد مخالف بودند؛ زیرا ورودی آب سد دوستی که توسط این دو کشور روی هریرود احداث شده را ۷۳ درصد کاهش می‌داد. با این وجود دولت افغانستان اعلام کرد نسبت به نگرانی ایران و ترکمنستان بی‌توجه است. هریرود در مرز ایران پس از پیوستن کشف‌رود به آن، با نام رود تجن وارد شنزارهای کشور ترکمنستان و به بیابان قره‌قوم منتهی می‌شود.
دولت‌های مستقر در افغانستان در زمان حضور نظامی آمریکا در این کشور همکاری‌های ضعیفی با ایران داشته است. باید منتظر ماند و دید پس از استقرار حکومت طالبان در افغانستان در عمل رویکرد آن‌ها نسبت به سد سلما و سایر سدهای ساخته شده روی رودهای فرامرزی افغانستان چه تغییری می‌کند. البته سخنگوی طالبان در مصاحبه‌ای اعلام کرده حقآبه ایران به طور کامل پرداخت می‌شود. در نهایت توجه و پایبندی به معاهدات بین‌المللی در جهت استفاده عادلانه، پایدار و منطقی از منابع سرزمینی، مانند «کنوانسیون حقوق بهره‌برداری از آبراهه‌های بین‌المللی برای مقاصد غیرکشتیرانی» می‌تواند راهگشای چالش‌های آبی سه کشور دوست و همسایه یعنی افغانستان، ایران و ترکمنستان باشد.
نظر شما