اگر به عنوان توریستی با نگاه جزئی نگر ژورنالیستی گذرتان به سواحل مُکران افتاده باشد، بی شک این منطقه وسیع را " زیبارویی خشن" خواهید یافت که با وجود سختی معیشت و محرومیّت مردمانش، می تواند به یکی از مراکز مهمّ اقتصادی جنوب شرق ایران تبدیل شود.

منطقه استراتژیک، وسیع، بکر و غنی سواحل شمالی دریای عمان  (مکران) به دلیل مجاورتش با آب های آزاد بین المللی در سرتاسر مرز جنوبی، همسایگی مستقیم با کشورهای پاکستان و افغانستان و غیر مستقیم با کشورهای آسیای مرکزی (از طریق ترکمنستان)، راهی است غیر قابل انکار برای دسترسی این کشورهای محصور در خشکی (به جز پاکستان ) به دریاهای آزاد.

اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی سواحل مکران برای ایران، به قدری است که در ۴ دهه گذشته لزوم توجه و توسعه آن هم از سوی تمامی دولتها و هم شخص مقام معظم رهبری مورد تاکید واقع شده اما متاسفانه هنوز نشانه ای از این توسعه دیده نمی شود.

آیت الله رئیسی در روزهای ابتدایی دولت سیزدهم و طی سفری به استان سیستان و بلوچستان بار دیگر بر تقویت اقتصاد دریا و بهره ‌گیری مناسب از ظرفیتهای سواحل مکران تاکید کرد چرا که به گفته او سواحل مکران می‌ تواند "قطب رونق و ارتباطات تجاری و اقتصادی با دنیا" باشد و این بهره گیری "فرصتی بسیار عالی برای رفع بیکاری، رونق اقتصادی، رونق گردشگری و ارتباطات منطقه‌ای و بین‌المللی برای این استان و همه کشور است".

به باور او مکران بهترین منطقه برای سرمایه گذاری ایرانیان خارج از کشور و دروازه ورودی ایران به بسیاری از کشورهای دنیاست، لذا دولتش بنا دارد با معرفی دقیق و کامل ظرفیت ‌های سرمایه‌گذاری در این منطقه، تولید و اشتغال را به عنوان دو  مسأله بسیار مهم کشور به سامان برساند. 

گفتگوی تفصیلی ما را با ایرج تاج الدین رئیس پیشین دبیر خانه ستاد توسعه سواحل مکران و کارشناس خبره این حوزه با محوریّت پتانسیل ها و ظرفیت های سواحل مکران، دلایل اهمیّت این منطقه برای ایران و آن چه باید دولت سیزدهم برای تبدیل این پتانسیل ها به ثروت و قدرت ملّی انجام دهد، بخوانید.

 با توجه به شناخت کامل و میدانی شما از ظرفیت های سواحل مکران، کمی از پتانسیل های این منطقه برایمان بگویید.

 مکران در حوزه های مختلف قابلیت های جهانی شدن را دارد؛ حوزه هایی مانند حمل و نقل و ترانزیت، انرژی، شیلات و کشاورزی و گردشگری. مهم ترین و اصلی ترین ظرفیت مکران، در حوزه ترانزیت و لجستیک است که می تواند برای کشورهای منطقه بسیار مهم باشد. شک نکنید توسعه مکران، کلید توسعه ایران است. در واقع سواحل مکران یکی از مزیّت های رقابتی ما در منطقه است.

به عقیده شما برای بهره گیری حداکثری از این ظرفیتها باید به چه شکل حرکت کنیم تا هم به تعبیر مقام معظم رهبری، از استان سیستان و بلوچستان، فقرزدایی شود و هم استان هرمزگان و کل کشور به توسعه واقعی برسد؟

 بله... قابلیت های منحصر به فرد مکران می تواند باعث توسعه منطقه، استان سیستان و بلوچستان، استان هرمزگان و نهایتا کل کشور شود اما توسعه این منطقه الزاماتی دارد که اگر فراهم و اجرایی نشود، توسعه این منطقه کماکان فقط در حد حرف باقی می ماند. اینکه مقام معظم رهبری، رئیس جمهور فعلی و روسای جمهوری پیشین همه در کلام دوست دارند این منطقه توسعه یابد، برای توسعه یافتگی کفایت نمی کند. برای توسعه سواحل مکران اول باید با کشورهای همسایه و کشورهای قدرتمند منطقه منافع مشترک ایجاد کنیم. یعنی اگر فکر کنیم به تنهایی و با پول ایران، امکان توسعه این منطقه وجود دارد سخت در اشتباهیم. ما باید با کشورهای قدرتمند منطقه منافع مشترک ایجاد کنیم تا هم امنیت منطقه تامین شود و هم سرمایه گذاری در آن رونق بگیرد.

در همین روزهای اخیر آیت الله رئیسی در سفرش به استان سیستان و بلوچستان بر لزوم استفاده از ظرفیت های سواحل مکران تاکید و از آن به عنوان یکی از برنامه های دولت متبوعش یاد کرد. بر این اساس دولت کدام اولویت ها را باید در مکران با جدیّت بیشتری دنبال کند؟

 دولت سیزدهم باید با جدیّت زیرساخت های منطقه را توسعه دهد نه سرمایه گذاری در منطقه را. متاسفانه دولت تاکنون به جای توسعه زیر ساختها، در حال سرمایه گذاری در مکران بوده. مثلا پتروشیمی ایجاد کرده در حالی که اولویت این منطقه پتروشیمی نیست بلکه این است که مکران از انزوای جغرافیایی خارج شود، شبکه راه ها، به خصوص شبکه ریلی باید توسعه یابد. این منطقه شبکه انتقال آب ندارد و وقتی چنین زیرساختهایی در مکران نیست، توسعه پتروشیمی خنده دار ترین کاری است که می شود به نام توسعه برای این منطقه  انجام داد! در واقع با ایجاد پتروشیمی، سرمایه گذاری به جواب نمی رسد  و چندین سال است این "به جواب نرسیدن"، محرز شده است چون زیرساختی وجود ندارد. سرمایه گذاری تا زمانی که زیرساخت ایجاد نشود، با مشکل مواجه می شود و به معنی هزینه کرد بی خود و نابود کردن پول است! در حالی که اگر در این منطقه زیرساخت های لازم وجود داشت تا امروز شاید پتروشیمی هم راه می افتاد. دولت سیزدهم باید هم و غم خود را روی توسعه زیرساخت های منطقه بگذارد. توسعه راه ها و مسیرهای ترانزیتی مهم ترین اولویت برای توسعه مکران است. ایجاد فرودگاه بین المللی در چابهار، توسعه بنادر و شبکه ریلی منطقه چه شرق به غرب و چه شمال به جنوب، توسعه انرژی و زیر ساخت های آن (آب، گاز، برق) و... برای مکران، حیاتی است. در واقع برای توسعه واقعی مکران باید وزارتخانه های زیرساختی تمام تلاش شان را به این معطوف کنند که زیرساخت های منطقه حداقل به میانگین کشوری برسد. در حال حاضر روستاهای این منطقه اصلا آب ندارند اما اگر زیر ساخت باشد مکران به قدری جذّاب است که می تواند سرمایه های انبوهی را جذب کند.

 در صحبت هایتان به لزوم ایجاد منافع مشترک با کشورهای منطقه برای توسعه مکران اشاره کردید. با توجه به اینکه ما از این طریق به شکل مستقیم و غیر مستقیم با کشورهایی مرتبط هستیم، این منافع مشترک باید به چه شکل تعریف شود؟

ما برای توسعه واقعی و نه صرفا در حد شعار منطقه مکران باید راه کشورهایی را برویم که توسعه منطقه ای و ایجاد مناطق آزاد را مبنای کار خود قرار داده اند. مثلا دولت عمّان بندر دقوم را به شرکت بین المللی روتردام واگذار کرده است. این شرکت یکی از بزرگ ترین شرکت های لجستیک و ترانزیت بار است و شاید بشود گفت دو سوم بار منطقه آسیا در اختیار این شرکت است و مسوولیت توسعه منطقه دقوم را به عهده گرفته است. بدین ترتیب چون یک شرکت بین المللی، مسوولیت توسعه منطقه را بر عهده دارد، سرمایه گذار خارجی با اعتماد به آن شرکت در منطقه سرمایه گذاری می کند. پس تا زمانی که طرح توسعه منطقه مکران توسط یک شرکت بین المللی نوشته نشود، هیچ سرمایه گذاری خارجی در آن رخ نمی دهد. به هر روی هر کاری، قاعده ای دارد و لازمه جذب سرمایه گذاری خارجی این است که یک شرکت مورد اعتماد بین المللی طرح توسعه و بیزینس پلن منطقه را نوشته باشد تا به اعتبار آن شرکت، بدون دغدغه بتوان سرمایه گذاری کرد. وقتی شرکتی مانند روتردام در دقوم سرمایه گذاری می کند یعنی به طور قطع برای اینکه طی ۲۵ سال بتواند اصل سرمایه و سودش را برگرداند، آن جا را به هاب تزانزیت و لجستیک دریایی منطقه تبدیل می کند. پس این گونه است که کشوری مانند عمّان، منافع مشترک خود را با یک شرکت بزرگ گره زده که این شرکت هم خودش سرمایه گذاری و امنیت ایجاد می کند و هم به کشتی ها این پیام را منتقل می کند که برای تخلیه بار و ترانزیت بیایید به سمت دقوم چون ما برای شما امکانات فراهم می کنیم. به این شکل، سودش هم محقق می شود. علاوه بر ایجاد منافع مشترک با کشورهای منطقه، منطقه مکران باید از سرزمین اصلی کاملا مستقل شود. یعنی یک منطقه آزاد باشد با اختیارات کامل اما چون در هیچ جای دنیا منطقه آزادی با این وسعت نداریم باید نقاطی مشخص شود به عنوان مناطق آزاد با اختیارات کامل و ویژه و مستقل و متفاوت از سرزمین اصلی تا بتوان گفت منطقه مکران به توسعه  واقعی رسیده است. مکران ظرفیت های عجیبی دارد به گونه ای که چینی ها، هندی ها و کشورهای منطقه آمادگی سرمایه گذاری در آن را دارند. نمونه اش همایشی بود که سال ۱۳۹۴ خود بنده در مکران برگزار کردم و از ۴۰ کشور جهان در آن شرکت کردند آن هم در حالی که آن منطقه از نظر امنیّتی از سوی سفارتخانه ها منطقه قرمز اعلام شده بود اما مدیران ارشد این ۴۰ کشور آمده بودند و همان زمان ۳ میلیارد دلار تفاهم نامه امضاء شد. پس  این منطقه پتانسیل بالایی دارد.

چرا علیرغم تاکیدات رهبری و روسای جمهور در ادوار مختلف حتی بخشی از کار توسعه مکران به درستی جلو نمی رود؟

یک ضرب المثل معروف فارسی داریم که می گوید: "آن قدر سمن هست که یاسمن توش گمه"... ما در این کشور آن قدر مشکل و مساله داریم که کسی نمی تواند روی توسعه مکران تمرکز کند. به همین دلیل است که بنده تاکید می کنم این منطقه باید متولّی خاص خود را داشته باشد که تمرکزش فقط و فقط توسعه مکران باشد. شما فکر نکنید رئیس جمهور یا فلان وزیر و مقام مسوول می تواند توسعه مکران را اجرایی کند چون ما در این کشور به قدر کافی مساله داریم جوری که نمی شود روی مکران تمرکز کرد.

 به طور مشخصّ، تحریم ها چقدر روی عدم توسعه این منطقه و جذب سرمایه گذاری تاثیر داشته است؟

تحریمها صد در صد تاثیر داشته اند و دارند چون وقتی تحریم هستیم و پول نداریم، سازمان برنامه و بودجه نمی تواند منابعی برای توسعه این منطقه اختصاص دهد و شرکتهای خارجی هم برای حضور در این منطقه و سرمایه گذاری در آن ترس دارند.

 آقای تاج الدین! صرف نظر از تاکید صریح رئیس جمهور مبنی بر لزوم توسعه مکران در همین روزهای ابتدایی دولت، آیا نشانه و عزمی برای توسعه واقعی این منطقه و بهره مندی آبرومندانه و متناسب با مرزهای آبی مان از اقتصاد دریا را در مدیران انتخابی دولت سیزدهم می بینید؟ 

 البته هنوز دولت کارش را به طور جدّی شروع نکرده اما از تاکید کلامی که بگذریم آن چه مهم است اینکه چقدر بخواهد به طور عملی کار را پیش ببرد و در عمل تا چه حد پشت منطقه مکران و توسعه آن بماند. آن چه در ظاهر دیده می شود این است که مدیران دولت سیزدهم، دغدغه این کار را دارند و امیدواریم این دغدغه فقط روی کاغذ باقی نماند.  من در پاسخ به این سوال شما لازم می دانم بار دیگر این نکته را یادآوری کنم که ما برای توسعه کشور، راهی جز توسعه مکران نداریم. این بزرگ ترین فاجعه است که تقریبا یک سوم مرزهای کشورمان، آبی است اما از اقتصاد دریا کاملا بی بهره ایم! در تمام دنیا بیشترین توسعه در کنار آبها انجام می شود اما ما در طول نوار دریایی جنوب کشور از خلیج گوادر تا خرمشهر یک برج و ساختمان بلند مرتبه و حتی اسکراپ (صنعت اوراق کشتی ها بعد از صرف عمر مفید) نداریم. این همه ساحل در خلیج فارس و دریای عمان داریم اما کشتی های ما برای اسکراپ یا باید به هند بروند یا دوبی و این کشورها درآمدهای میلیاردی از قِبَل این کار دارند! من شخصا امیدوارم دولت سیزدهم که در همین مدت کوتاه روی مقوله توسعه مکران صحبت هایی داشته در عمل کاری از پیش ببرد.

انتهای پیام/