توجه و ژرف شدن در این بعد می‌تواند در آرمان گام دوم انقلاب یعنی ساخت تمدن نوین اسلامی راهگشا باشد. از این رو، با حجت‌الاسلام والمسلمین عباس نصیری‌فرد، رئیس مجمع تبیین و ترویج تمدن نوین اسلامی درباره کارکرد تمدنی این رویداد گفت‌وگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود.
آنچه درباره کارکردهای تمدن نوین اسلامی نه فقط در کشورهای مسلمان بلکه در سطح جهانی تشریح و تبیین می‌شود تا چه اندازه در پیاده‌روی اربعین حسینی و آنچه در این ایام رقم می‌خورد، درک شدنی است؟
تمدن کارآمد تمدنی است که در همه ابعاد و شئونات زندگی انسان اعم از فردی، خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی پاسخگوی نیازهای او باشد، یعنی یک تمدن کارآمد باید بتواند حیات آدمی را در همه ابعاد مدیریت کند؛ انتقاد ما به تمدن غرب برای همین عدم پاسخگویی به همه نیازهای مادی و معنوی انسان است. در مقابل، تمدن اسلامی می‌تواند به عنوان نمونه و الگو برای بشریت مورد بهره‌برداری قرار بگیرد. در بررسی کارآمدی تمدن اسلامی می‌توان اربعین را شاهد مثال آورد که به عنوان یک حرکت اجتماعی در پاسخگویی به نیازهای انسان قابل تحلیل و تفسیر است. در نگاه تمدنی وقتی به اربعین حسینی و پیاده‌روی باشکوه و میلیونی این اجتماع بی‌نظیر بنگریم، می‌بینیم از یک منظر پدیده‌ای است تمدنی که در فرایند آن از مبدأیی حرکت برای نجات انسان از ظلمات و جهالت از ۱۴۰۰ سال پیش توسط حضرت سیدالشهدا(ع) شروع شده و تا قیامت ادامه دارد و مهم آنکه در همه اعصار تأثیرگذار است، بنابراین اربعین حسینی ظرفیت پاسخگویی به نیازهای اجتماعی بشری را دارد.
از مهم‌ترین نیازهای بشر خسته و سردرگم امروز چیست که در پدیده تمدنی اربعین می‌توان راهکارش را یافت؟
ازجمله مهم‌ترین نیازهای امروزی بشر، رفع ظلم و تبعیض‌هایی است که بر جوامع بشری حاکم شده. انسان خسته از ظلم و استبدادهای رفتاری، در پی ملجأ و پناهی است که هم بتواند رفع خستگی کند هم از آن الگو بگیرد و بهترین مکان در این باره اربعین است، چراکه سرمنشأ این حرکت تاریخی بیدارگری و مبارزه با ظلم و استبداد است که توسط حضرت سیدالشهدا(ع) آغاز شده و امروز در قالب اجتماع میلیونی اربعین همه‌ساله آن حرکت و قیام، پاسداشت و تکریم می‌شود. وقتی زائران سیدالشهدا(ع) در پیاده‌روی اربعین شرکت می‌کنند تابلویی در انتهای حرکت آن‌ها وجود دارد که برنامه حیات سالم همراه با مبارزه با جهالت‌ها و بدعت‌ها و ظلم و ستم را برایشان ترسیم می‌کند، یعنی حیات آدمی همراه با آرامش. انسان در حرکت به سوی وارستگی نیازمند الگو است و این الگو به زیبایی در اربعین ارائه می‌شود؛ از این رو، اربعین پدیده‌ای تمدنی است که بخشی از نیازهای انسان خسته از خرافات، ظلم‌ها و بدعت‌ها را پاسخ می‌دهد. به عبارت دیگر، انسان در مسیر تکاملی خود وقتی با تابلو اربعین مواجه و در آن فضا با قیام حسینی، ریشه‌ها و نتایج آن آشنا می‌شود (قیامی که درصدد نجات بشر بوده است) درمی‌یابد مهم‌ترین عامل شقاوت و بدبختی انسان زندگی تحت ظلم و استبداد است و اربعین الگوی ظلم‌ستیزی را به او هدیه می‌کند.
سبک زندگی از مؤلفه‌هایی است که رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب برای ساخت تمدن نوین اسلامی بر آن تأکید کرده‌اند؛ اربعین حسینی و سبکی از زندگی که در پیاده‌روی چندروزه آن رقم می‌خورد چقدر دستیابی به سبک زندگی تمدن‌ساز را ترسیم و قابل دسترس می‌کند؟
آنچه در اربعین و پیاده‌روی آن رقم می‌خورد ذیل سبک زندگی قرار می‌گیرد، سبکی از زندگی که سیدالشهدا(ع) به بشریت نشان دادند و صرفاً به مادیات و منیات و منافع فردی خلاصه نمی‌شود؛ چنان که اگر امام(ع) درصدد منافع فردی بودند می‌توانستند با یزید کنار آمده و زندگی توأم با آسایش و رفاه داشته باشند؛ اما ایشان به عنوان الگو و امام‌المسلمین باید سبکی از زندگی را به انسان نشان می‌دادند که تا انتهای دنیا با کمال و عزت زندگی کند و از منجلاب رفتار همراه با جهالت‌ها نجات یابد، بر این اساس حضرت سیدالشهدا(ع) با ظلم کنار نیامدند بلکه همراه با خانواده حرکتی سیاسی اجتماعی را به راه انداختند و در گوش تاریخ فریاد زدند نباید صرفاً به مسائل مادی و منیات توجه و بسنده کرد چون حیات آدمی دو بخش مادی و معنوی دارد که در کنار هم انسان را به کمال می‌رسانند. سیدالشهدا(ع) وقتی دیدند جای ارزش‌ها و ضدارزش‌ها و هنجارها و ناهنجارها تغییر کرده است، دیگر حیات را در چنین جامعه‌ای به نفع و صلاح ندیدند بنابراین چنان‌که در زیارت اربعین می‌خوانیم ایشان قیام کردند تا انسان‌ها را از جهالت نجات دهند: «بَذَلَ مُهجَتَهُ فیکَ لِیَستَنقِذَ عِبادَکَ مِنَ الجَهالَةِ وحَیرَةِ الضَّلالَةِ». از این رو، اربعین در ابعاد مختلف سبک زندگی الگوبخش است و این اصلاح و احیای سبک زندگی و ارائه نوع ارزش‌محور آن در پیاده‌روی اربعین به تمدن‌سازی کمک شایانی می‌کند.
در موضوع اخلاق و معنویت که هر دو از مؤلفه‌های مهم تمدن‌سازی و مورد تأکید در بیانیه گام دوم انقلاب هستند، اربعین و پیاده‌روی آن چه آموزه‌ها و راهنمایی‌هایی را در خود نهفته دارد؟
ارزش‌های اخلاقی همچون ایثار و گذشت که می‌تواند جانمایه حرکات اجتماعی قرار گیرد در اربعین به زیبایی و بالاترین درجه خود را نشان می‌دهد؛ این در حالی است که جهان امروزی از کمرنگ شدن ارزش‌های اخلاقی در رنج و عذاب است. باید توجه داشت بقا و استواری یک جامعه به پدیده‌ها و ارزش‌های اخلاقی آن است. در قیام حضرت سیدالشهدا(ع) اوج عناصر اخلاقی دیده می‌شود؛ امام حسین(ع) و اربعین به ما می‌آموزند اگر انسان برای مدیریت زندگی خود به اخلاقیاتی همچون ایثار، گذشت و انفاق بی‌توجه باشد، جامعه دچار فروپاشی می‌شود. در واقع حرکت فکری فرهنگی اربعین به ما یادآور می‌شود این پیاده‌روی سرشار از زیست اخلاق‌ها و اخلاقیات است؛ اخلاقی که از عاشورای سال ۶۱ آغاز شده و تا امروز و قیامت ادامه دارد و در هر عصری می‌تواند جامعه انسانی را به کمال برساند، از این رو، بشر امروز می‌تواند و باید با برداشت‌های اخلاقی از اربعین بسیاری از چالش‌های خود را حل کند.
با توجه به آنکه جهان‌شمولی از ویژگی‌های تمدن نوین اسلامی است و این تمدن باید برای همه انسان‌ها حرف و راهکار داشته باشد، اربعین حسینی به عنوان پدیده‌ای تمدنی و ماکتی از آن تمدن مطلوب، چقدر این جهان‌شمولی و تأثیرگذاری جهانی را عینیت می‌بخشد؟
حرکت حضرت سیدالشهدا(ع) یک حرکت بشری بوده و با توجه به آنکه زندگی اخلاق‌مدارانه و همراه با ایثار و گذشت و مبارزه با ظلم در فطرت آدمی وجود دارد این حرکت با بن‌مایه فطری خود در هر عصر و زمانه‌ای نه فقط بر دل مسلمین و شیعیان بلکه بر دل پیروان دیگر ادیان هم می‌نشیند. اساساً شیفتگی نسبت به امام حسین(ع) فراملیتی و فرامذهبی است، چون این قیام بر اساس آرمان‌خواهی‌ها و ارزش‌های بشری بوده است از این رو، امروز هم می‌بینیم کسانی که در مسیر اربعین قرار می‌گیرند شیفته امام حسین(ع) می‌شوند و با یک بار حضور در پیاده‌روی اربعین، سال‌های بعد هم بی‌قرار حضور در این مسیر هستند. مهم آنکه این جریان به معلم و استاد نیاز ندارد که اگر استاد نباشد فرد راه را گم کند بلکه صرف آشنایی با امام حسین(ع) و تلاقی فطری با آرمان‌های حضرت(ع)، حرکت در این مسیر را همیشگی و بی‌نیاز از راهنما و راه‌بلد می‌کند. برای همین است که اربعین صدها سال است انجام می‌شود و رویکردی کاملاً مردمی دارد و دولت‌ها در آن نقشی جز تسهیل‌گری ندارند.
اربعین با فطرت آدمی سازگاری و همخوانی دارد؛ وقتی زائر در مسیر پیاده‌روی اربعین قرار می‌گیرد چه از نجف و بصره باشد چه از جانب بغداد، در طول مسیر می‌بیند هر چه به امام(ع) و اربعین می‌اندیشد خواسته‌های خود را می‌یابد، برای همین هم این حضور برایش لذت‌بخش است چون اربعین یک تلاقی و همبستگی و وابستگی عقلانی عاطفی در انسان ایجاد می‌کند. این سیال و شناور بودن حرکت اربعینی در سال‌های مختلف که مردم را با خود همراه می‌کند ریشه‌های فطری دارد و فراتر از اسلام و تشیع است. برای همین هر کس وارد این کشتی نجات شود دیگر نمی‌خواهد از آن خارج شود.
حضور زائرانی از ملیت‌ها، نژادها، زبان‌ها و حتی مذاهب مختلف در پیاده‌روی اربعین چقدر رنگ باختن تفاوت‌ها در پرتوی تمدن اسلامی را نمایش می‌دهد و از این منظر اربعین چه کارکردهای تمدنی‌ای دارد؟
اربعین حسینی در همه ابعاد بر ارزش‌ها و فضیلت‌ها استوار است. اربعین مظهر انسان کمال‌یافته در ابعاد احساسی، عاطفی و عقلانی است. میهمان‌نوازی‌های مردم عراق، احترام و تکریمی که نسبت به زائران امام حسین(ع) دارند و انفاق و ایثار و ازخودگذشتگی آن‌ها برای زائران به زیبایی تمام آنچه را یک انسان کمال یافته در ابعاد اخلاقی، اجتماعی و فردی می‌تواند داشته باشد، نشان می‌دهد تا جایی که آن‌ها که چیزی ندارند به قدر ایجاد سایه و خنکا برای زائران به این میدان می‌آیند.
اربعین پمپاژی از معنویت و آرامش و عواطف است، در مسیر پیاده‌روی اربعین جز فضیلت‌ها و ارزش‌ها چیزی نمی‌بینیم. تفاوت‌ها در این مسیر معنا ندارد؛ طعم چنین ارزش‌هایی است که سبب می‌شود با یک بار تجربه پیاده‌روی اربعین دیگر از آن دل نکنیم و دست نکشیم.
هر انسانی در این فضا قرار بگیرد مدینه فاضله را به دور از تبعیض‌ها، فخرفروشی‌ها، نژادپرستی‌ها و تفاوت‌ها درک می‌کند و با یکرنگی و همدلی ذیل لوای سیدالشهدا(ع) جمع می‌شود؛ این‌ها مردم را جذب اربعین کرده است بنابراین اگرچه در دیگر اوقات هم می‌توان به زیارت امام حسین(ع) رفت اما درک آن زیبایی و آن همه ارزش فقط در اربعین و به دور از هر گونه منیت، کبر و خودخواهی میسر است.
نکته پایانی آنکه در روایات نداریم جاماندگان بیایند و پیاده‌روی نمادین برای اربعین حسینی داشته باشند. در روایات تأکید شده مردم باید عطش زیارت امام حسین(ع) را در دل داشته باشند؛ هر سال فقط یک پیاده‌روی به سمت حرم حضرت سیدالشهدا(ع) انجام شود بنابراین نباید به حرکات نمادین دست زد و درصدد شبیه‌سازی آن زیبایی‌ها که فقط مختص مسیر پیاده‌روی به سمت کربلای معلی است، برآمد.
نظر شما