آن حضرت پس از تشکیل حکومت اسلامی با انجام معاهدات و پیمان‌هایی بین مردم صلح و دوستی ایجاد کرده و با سیرت نیکو و سخن دل‌انگیز خویش، روحیه وفاق و همدلی را در جامعه اسلامی تقویت نمودند. در عصر حاضر نیز تأسی به سیره و روش پیامبر(ص) می‌تواند سبب اتحاد و برادری مسلمانان سراسر جهان شود. همزمان با ایام ولادت پیامبر اعظم(ص) که با طرح هوشمندانه و هدفمند بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی(ره)، هفته وحدت نام گرفته و هفدهم ربیع الاول، روز اخلاق و مهروزی.در این زمینه با دکتر محمود واعظی، رئیس مرکز مطالعات عالی انقلاب اسلامی و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
بحث را با بررسی مفهوم وحدت و انسجام اسلامی آغاز کنیم. در قرآن و احادیث پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) بارها به وحدت مسلمین تأکید شده است؛ چرا مسلمانان باید به جای تفرقه و توجه به اختلافات مذهبی، با یکدیگر همبستگی داشته باشند؟
مفهوم وحدت و انسجام اسلامی که در جامعه اسلامی ما بیش از همه جوامع مورد تأکید قرار گرفته یکی از مسائل بسیار مهم و ضروری برای حیات امروزه امت اسلامی است. دشمنان اسلام از صدر اسلام تا کنون در تلاش بوده‌اند اسلام را به انزوا کشانده یا نابود کنند و جوامع اسلامی را جوامعی مصرفی و عقب مانده نگه دارند و از آن‌ها به عنوان عوامل در اختیار استفاده کنند. اگر جمعیت حدود ۲میلیارد نفری مسلمانان اتحاد داشته باشند، بدون تردید جهانی می‌تواند از آن‌ها حرف شنوی داشته باشد. بنابراین بدیهی است دشمنان به چنین قدرتی اجازه کار نمی‌دهند. حربه آن‌ها برای رسیدن به این هدف، تفرقه‌افکنی و ایجاد شکاف بین مسلمانان بوده و هست؛ چنان‌که شعار مستکبران معروف است که می‌گویند «فرق تسد» یعنی اختلاف بینداز و حکومت کن. موج بلاها و مصیبت‌هایی که دشمنان بر سر جهان اسلام آوردند به حدی سنگین و زخم‌های وارد بر پیکره جهان اسلام به‌قدری عمیق و کاری بود که مسلمانان نتوانستند سربلند کرده و قامت راست کنند. تنها راه برون‌رفت از این آفت بزرگ، وحدت و انسجام اسلامی، تمسک به قرآن و قرار گرفتن زیر پرچم واحد اسلام است. خداوند در قرآن کریم، سوره انبیا، امت اسلامی را امت واحده نامیده است «ان امتکم امه واحده و انا ربکم فاعبدون». همچنین در سوره انفال، تفرقه و اختلاف را دلیل ضعف مسلمانان و از بین رفتن عظمت آنان دانسته است، چنان‌که می‌فرماید: «و لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم». بنابر سوره آل عمران نیز تفرقه مسلمین موجب عذاب الهی است. در روایات هم به این مهم تأکید فراوان شده؛ برای نمونه پیامبر(ص) در حدیثی وحدت را عامل رحمت و تفرقه را موجب عذاب مسلمین دانسته است.
امام خمینی(ره)، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایام ولادت حضرت ختمی مرتبت(ص) را به عنوان هفته وحدت نام‌گذاری کردند؛ دلیل این نام‌گذاری چیست؟
امام خمینی(ره) بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مسئله جامعه اسلامی را پرهیز از اختلاف و تفرقه و تنوع‌جویی‌های منفک از مجموعه پیکره نظام می‌دیدند و بر وحدت و انسجام اسلامی و یکپارچگی جهان اسلام تأکید داشتند. حضرت امام(ره) با هوشمندی دریافتند نه یک ساعت سخنرانی و نه یک روز برنامه، بلکه باید هفته‌ای را به عنوان وحدت اختصاص دهند و بهانه‌اش هم اختلاف بین دو دیدگاه اهل سنت و شیعه در مورد ولادت حضرت رسول اعظم(ص) بود که به نام هفته وحدت اعلام شد. از آنجایی که رسول اکرم(ص) بزرگ‌ترین شخص جهان اسلام هستند و مسلمانان به ایشان بسیار احترام می‌گذارند و سالروز ولادتشان را تکریم می‌کنند؛ اختلاف بین هفدهم و دوازدهم ربیع‌الاول با طرحی بسیار حساب شده و هدفمند، هفته وحدت نام گرفت و به یک نتیجه خوب رسید. امام خمینی(ره) مثل سید جمال‌الدین اسدآبادی و پیشوایان دیگری که در عرصه جهانی اصلاحگر امت اسلامی بودند، دریافته بودند همه مسائل فقهی، عقیدتی، اخلاقی و مشکلات سیاسی و اجتماعی که امروز داریم -که بسیاری از آن‌ها هم طبیعی است- باید بر محوریت وحدت، انسجام و وحدت امت اسلامی دور بزند و اگر قرار باشد از هر گوشه امت واحده اسلامی صدایی بلند شود دیگر امتی نمی‌ماند. امت آن زمانی معنادار است که همه با یک قبله و یک قرآن و یک آوای همگون و هماهنگ، سلطه‌ناپذیری را با هم فریاد بزنند؛ همه با هم بر حکومت الله و صالحان تأکید کنن؛. همه با هم از مظلومان دفاع کنند و ضد استعمار و استثمار و نظام سلطه جبهه بگیرند.
رسول گرامی اسلام(ص)، به عنوان وحدت‌آفرین امت اسلامی، برای پی‌ریزی جامعه نبوی و ایجاد وحدت در بین مسلمانان چه اقداماتی انجام دادند؟
به اعتراف آیات قرآن، سیره و روایات، رسول اعظم(ص) از ابتدای مبعوث شدن بنایشان بر این بود مردم را به فطرت پاک خود برگردانند و عقل سلیم معیار و محور باشد. هنگام بررسی سیره حضرت ملاحظه می‌کنیم ایشان با زبان ساده و منطقی به مردم می‌گفتند چرا باید اسلام را بپذیرند و با آن‌ها گفت‌وگو می‌فرمودند تا با معیار فطرت سلیم به حق گرایش پیدا کنند؛ چرا که اگر عقل سلیم را به کار گیرند همه زیر یک پرچم گرد می‌آیند. آن حضرت در طول دوره زمامداری خود در عمل و رفتار و سلوک خویش نیز معنای برادری دینی را محقق ساختند. ایشان پس از هجرت به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی با انجام معاهدات و پیمان‌هایی بین قبایل ساکن مدینه صلح و اتحاد ایجاد کردند. از جمله مفاد این قرادادها این بود مسلمانان امت واحده هستند، نباید بین آن‌ها جدایی و نفاق باشد: «انهم امه واحده من دون الناس». از دیگر پیمان‌های پیامبر(ص) در مدینه ایجاد عقد اخوت و برادری بین مهاجرین و انصار بود. اصلاً در مدینه منوره ستونی به نام «اسطوانة الوفود» وجود داشت؛ یعنی ستونی که وقتی هیئت‌ها و فرقه‌های مختلف می‌آمدند پیامبر(ص) کنارش می‌ایستادند و با آن‌ها صحبت می‌کردند. نکته مهم‌تر اینکه وقتی حضرت با آن‌ها حرف می‌زدند اصرار نداشتند حرفشان را بپذیرند. اگر مناظرات رسول خدا(ص) با مشرکان را در جلد نهم بحارالانوار بخوانید، می‌بینید حضرت بسیار معقول و منطقی و بر اساس فطرت انسانی با آن‌ها صحبت می‌کنند. حضرت می‌گویند: منی که رسول خدا هستم نمی‌خواهم از جهل شما استفاده کنم «ان رسول الله لایغتنم جهلکم». نکته دوم اینکه اصلاً پیامبر(ص) دنبال این نیست بر شما تکلیف کند و شما بدون دلیل و برهان و با زور ایمان بیاورید؛ «و لایکلفکم التسلیم بدون الحجة». اسلام روش و مرامی سهل و روان است، آن را سخت نکنید. با ایجاد حدود بی‌معنا گستره اسلام فراگیر و جهان‌تاب را کم نکنید و دور هم خط نکشید. همه، امت واحد اسلامی هستند. پس اگر فهم بر اساس عقل سلیم وسط بیاید می‌شود امت نبوی. اما اگر حزب، گروه و جریان اموی و سلفی و جریان‌های مختلف درون جامعه اسلامی تشکیل شود آن‌هم گاهی با پشتوانه هدایت بیگانگان، سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. این خلاف اساس اسلام است. بر اساس آیه صریح قرآن اگر به حبل الهی چنگ زده شود همه اختلاف‌ها کنار گذاشته می‌شود؛ «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا»؛ چون حبل الهی یکی است و همه می‌دانند آن قاهر و قادر مطلق است. اما اگر خواستیم به حبل گروه چنگ بزنیم، این دیگر حبل‌الله نیست بلکه حبل گروه و حبل شیطان است. بنابراین قرآن کریم و سیره رسول اعظم(ص) از اساس، پی‌ریزی جامعه نبوی را بر عقل سلیم بنیان‌گذاری کردند و هنوز نیز این قابلیت را دارد که به عنوان جامعه و امت واحده اسلامی در عرصه جهانی نمود داشته باشد.
حضرت محمد(ص) بزرگ‌ترین الگو و نماد فضائل اخلاقی هستند. در روایتی از پیامبر(ص) نیز هدف از بعثت ایشان تکمیل مکارم اخلاقی عنوان شده است. اخلاق نیکو و حسنه پیامبر در جذب غیرمسلمانان به اسلام، تبلیغ دین اسلام، تقویت روحیه وفاق و همدلی در جامعه اسلامی چه تأثیری داشت؟
حضرت محمد(ص) پیام‌آور مهر و محبت، رحمت و رفتار زیبا و انسانی است. خداوند در آیه ۴ سوره قلم به پیامبر(ص) می‌فرماید: «انک لعلی لخلق العظیم»؛ تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری. همچنین پیامبر(ص) در آیه ۲۱ سوره احزاب، الگویی نیکو معرفی شده است: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة». خود آن حضرت در حدیثی می‌فرمایند: الاسلام حسن الخلق: یعنی معیار در اسلام حسن خلق است؛ به‌ویژه با کسانی که زیر چتر اسلام نیستند. مسلماً یکی از دلایل پیشرفت اسلام اخلاق نیکو، رأفت و سخن دل‌انگیز پیامبر(ص) بود که همچون مغناطیسی قوی مردم را به سوی خود جذب می‌نمود و آن‌ها را با یکدیگر الفت می‌داد. چند سالی است روز ولادت پیامبر(ص) روز اخلاق و مهروزی نام گرفته است، اما در واقع اگر بخواهیم روزی را به نام مهرورزی بنامیم باید ۳۶۵ روز سال را به نام مهرورزی رسول اکرم(ص) ثبت کنیم.
در عصر حاضر و با توجه به شرایط کنونی جهان اسلام چطور می‌توان با تأسی به پیامبر(ص) و الگوگیری از سیره ایشان وحدت را در بین امت اسلامی رواج داد؟
اگر امت وسط بودن را معیار قرار دهیم و موارد تفرقه‌افکنانه را کنار بگذاریم، بسیاری از مسائل اختلاف‌انگیز از بین می‌روند. باید مانند پیامبر(ص) تواصی به اعتدال و صبر داشته باشیم. اسلام مکتب اعتدال است و اصلاً با افراط و تفریط سازگاری ندارد. اگر همه معتدل باشند یعنی بر عقل سلیم تکیه کنند زمینه‌های اختلاف‌های غیرمنطقی کم می‌شود. اگر همه بر این محور حرکت کنند یعنی جامعه اسلامی ما جهانی شده است. مذاهب اسلامی باید به جای توجه به ۱۰ درصد اختلاف‌ها به ۹۰ درصد اشتراک‌ها توجه کنند. هر کجای زندگی پیامبر(ص) را که نگاه کنید چه جنگ و چه صلح، عشق به انسان و انسانیت موج می‌زند. اگر رفتارهای نبوی را درست معرفی کنیم جامعه انسانی امروز عاشق آن حضرت می‌شوند. امروز تفرقه‌افکنان از دو سو؛ هم از غرب و هم از درون جامعه اسلامی مثل داعش و القاعده و... موجب می‌شوند به جلوه الگویی رسول اکرم(ص) کمتر توجه کنیم و «ان لکم فی رسول الله اسوه حسنه» را در نظر نگیریم که نتیجه‌اش اختلافات و درگیری‌ها در جهان اسلام است. اگر به کشورهای اسلامی نگاه کنید هر کدام با دیگری اختلاف دارد؛ چون به جای تمسک به رسول اکرم(ص)، تک‌نگری دارند و گرایش فرقه‌ای و گروهی‌شان حاکم بوده نه عقل سلیم. پس تأسی به اخلاق کریمه پیامبر اسلام(ص) موجب می‌شود امت اسلامی از هر کشور و مذهب و جغرافیایی، با هم مهربان باشند و به‌صورت منطقی و معقول و انسانی زندگی مسالمت‌آمیز داشته باشند.
نظر شما