گروه‌های موسیقی مختلفی میهمان دیار کریمان شدند تا چهاردهمین دوره جشنواره موسیقی نواحی ایران برگزار شود. غروب پنجشنبه ۲۹ مهرماه، غروبی زیبا اما حزن‌انگیز برای موسیقی نواحی بود؛ زیبا به دلیل برگزاری چهاردهمین جشنواره موسیقی نواحی پس‌ از یک‌ سال دوری در شرایط کرونا و حزن‌انگیز به دلیل درگذشت پروین بهمنی، بانوی لالایی ایران درست دقایقی پیش از آغاز به کار جشنواره.جشنواره چهاردهم با موضوع «وحدت در کثرت موسیقایی اقوام ایران» کار خود را در پیش گرفت و با اجراهای گروهی و تک‌نوازی، هنر اصیل ایران در حوزه موسیقی را به تصویر کشید. گروه‌های مختلفی میهمان جشنواره بودند. بیش‌ از ۱۱۰ هنرمند و عوامل اجرایی که ۷۰ گروه نوازنده را شامل می‌شد؛ از موسیقی قشقایی بگیرید تا نوای کردی و کرمانج و بلوچ؛ دوتار و کمانچه نواختند.

وحدت در کثرت

جشنواره چهاردهم با موضوع «وحدت در کثرت موسیقایی اقوام ایران» برگزار شد. محمدعلی مرآتی که ید طولایی در حوزه‌ موسیقی با نگاه تخصصی دارد و دبیر اجرایی جشنواره چهاردهم است، از فلسفه این نام‌گذاری می‌گوید: «سعی کردیم موضوعی انتخاب کنیم که کلیدواژه‌های موزیکولوژی داشته باشد و آن وحدت در کثرت موسیقایی است. این وحدت در کثرت چیزی است که در مورد کشور ایران صدق می‌کند. به دلیل رابطه‌ای ژنتیکی که بین موسیقی اقوام با موسیقی رسمی هست و از طرفی رنگ‌آمیزی موسیقی هر کدام از این اقوام را شاهدیم که هر قوم موسیقی مستقل خودش را دارد. بنابراین این ایده‌ای که من به‌ عنوان دبیر به شورای سیاست‌گذاری پیشنهاد دادم برای این بود که ایران را بتوانیم در یک وحدت فرهنگی ملی ببینیم که مرزهای آن حتی بزرگ‌تر از ایران هم خواهد بود».

انتخاب آثار کیفیتی بود نه رقابتی

مجید قیطاقی، عضو پیوسته خانه موسیقی ایران و عضو هیئت انتخاب جشنواره چهاردهم با اشاره به غیررقابتی بودن انتخاب‌ها می‌گوید: «اجراها به ‌هیچ‌ وجه در رقابت با هم نبودند و آثار رتبه‌بندی نمی‌شدند. هر کدام از آثار به‌ لحاظ تأثیر فرهنگی که داشتند انتخاب می‌شدند. خیلی از افراد را هم متأسفانه به دلیل شرایط کرونا نتوانستیم دعوت کنیم اما تلاش شد از بهترین شرکت‌کنندگان و براساس کیفیت موسیقی و هویت و اصالت آثار و از نواحی مختلف ایران این افراد انتخاب شوند. مهم بود که هر کسی که در این جشنواره معرفی می‌شود نمونه کاملی از منطقه خودش باشد».

در جشنواره چهاردهم گروه‌های مختلفی حضور داشتند. اجرای ترکمن‌ها به سرپرستی ابراهیم جرجانی، آواز هوره با اجرای تیمور مهرابی و هوشنگ امیران، موسیقی جنوبی توسط نوازندگان منطقه قلعه‌گنج کرمان به سرپرستی شهرام میرزایی و... از جمله برنامه‌هایی بودند که در شب‌های جشنواره به اجرا درآمدند. همچنین علاقه‌مندان به موسیقی، روح این هنر ارزنده را با دونلی‌نوازی لاغر جت بلوچ و کمانچه‌نوازی لری آقای شکارچی درک کردند. از هنرنمایی آقایان در جشنواره چهاردهم که بگذریم، در این جشنواره رد پای بانوان نوازنده را هم می‌توان دید. چنان‌ که دوتارنوازی زهره ولی‌نژاد همگان را مسحور خود کرده بود. از دیگر اجراهایی که در شب‌های جشنواره روی صحنه رفت موسیقی‌های شنیدنی گروه صالح احمدپور از کیش، حضور ویژه یک گروه افغانستانی از هرات به سرپرستی غلام سخی رسولی و اجرای موسیقی کردی به سرپرستی حسن یوسف‌خانی بود. در لابه‌لای این برنامه‌ها فرهاد نادری و عثمان زاهدی موسیقی سیاه چمانه که نمونه‌ای از موسیقی دل‌نشین کردی است را اجرا کردند و صدای گرم و دل‌انگیز موسیقی خوزستانی به سرپرستی مهدی سواری فضای باغ‌موزه‌ وزیری را دلنشین‌تر کرده بود. وحید میری از دیگر نوازندگان هنرمندی بود که قطعه‌هایی از موسیقی مرکز و شرق مازندران را برای علاقه‌مندان به این حوزه اجرا کرد. کریم بیانی‌منش هم نماینده استان کرمان بود که به روی صحنه رفت و پس‌ از آن سرنانوازی احسان عبدی‌پور از لرستان همگان را به وجد آورد.

خراسانی‎ها بیشترین حضور را داشتند

قیطاقی به حضور پررنگ خطه خراسان هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیشترین تعداد شرکت‌کننده از گروه‌های شمال خراسان و گروه‌های شرق و جنوب خراسان که یک منطقه محسوب می‌شوند در این جشنواره حضور داشتند. این امر نشان‌دهنده این است که در خطه خراسان موسیقی رواج بیشتری دارد و از اقبال بیشتری نزد مردم برخوردار است و مهم‌تر اینکه شرایطی که به‌ لحاظ فرهنگی در خراسان حاکم است از قدیم‌الایام موجب تقویت جامعه فرهنگی و هنری بوده و به‌ لحاظ جمعیتی قشر بیشتری را درگیر خود کرده است‌. وقتی موسیقی در خراسان سابقه چند هزار ساله دارد بدیهی و طبیعی است که میزان مشارکت این استان هم بالا باشد». جشنواره موسیقی نواحی ایران سال‌هاست که در استان کرمان برگزار می‌شود. محمدرضا علیزاده، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان در خصوص دلیل انتخاب این استان برای میزبانی جشنواره‌های موسیقی نواحی در سال‌های متمادی می‌گوید: «این جشنواره سال‌هاست در کرمان برگزار می‌شود؛ چرا که تنوع موسیقی نواحی کرمان در کشور بی‌نظیر است، هم از نظر ملودی و هم از نظر انواع ساز. کرمان دومین استان عشایری کشور است و اقوام مختلفی از سراسر کشور با قدمت ۲۰۰ساله در این استان ساکن هستند که گویای این مطلب است که کرمان فرهنگ‌های مختلفی را در خود جای داده و این ظرفیت را دارد که دبیرخانه دائمی جشنواره را نیز داشته باشد».

موسیقی اقوام، شناسنامه ملی ایران است

هر رویداد فرهنگی، دستاوردهایی را نیز با خود به دنبال دارد و تأثیراتی را بر جای می‌گذارد. مرآتی، دبیر تخصصی جشنواره چهاردهم درباره دستاوردهای این جشنواره می‌گوید: «هر روز در جشنواره نشست‌های پژوهشی برگزار می‌کردیم و تحلیل جشنواره و آسیب‌شناسی آن را با حضور محققان و استادانی از دانشگاه تهران و دانشگاه کرمان و سایر پژوهشگران حوزه موسیقی انجام می‌دادیم. سعی کردیم واژه‌شناسی که در موسیقی اقوام هست، مانند واژه -مقام- را به‌ طور تخصصی بررسی کنیم و توانستیم از زوایای مختلف به این جشنواره بپردازیم. به نظرم دستاورد مشخص جشنواره این است که جذب حداکثری وحدت در کثرت را محقق کرد و این ایران فرهنگی در جشنواره موسیقی نواحی در عین استقلال اقوامش ترسیم و رنگ‌آمیزی شد. از طرفی هم فکر می‌کنم هنوز می‌توانیم پایبند این باشیم که موسیقی اقوام همچنان زنده است و همچنان شناسنامه ملی ایران عزیز ما به شمار می‌رود».  

پدیده‌های جشنواره

جشنواره چهاردهم پدیده‌هایی هم داشت و به گفته‌ مرآتی یکی از این پدیده‌ها استاد حشمت رهنما از شمال خراسان است که دوتارنوازی زیبایی را به تصویر کشید؛ چرا که با شیوه نواختن مخصوص به خود اجرای کم‌نظیری از خود به نمایش گذاشت و توانست ارتباط خوبی با مخاطب برقرار کند؛ به‌ لحاظ نوع مضراب زدن و خلاقیت خاصی که مبتنی بر اصالت است. پدیده‌های دیگر این جشنواره نوجوانانی بودند که  به نوازندگی پرداختند تا به گفته‌ مرآتی طیف پیشکسوتان تا نسل امروز نوازندگان را در معرض دید رصدکنندگان قرار دهند. حضور چند نوازنده کوبه‌ای که اجرای بسیار متفاوتی از خود بر جای گذاشتند نیز از دیگر پدیده‌های این جشنواره بود.