بسیار بوده‌اند جباران تاریخ که با وجود غارت خراسان و چپاول اموال مردم این خطه، جرئت شکستن این حریم را در خود ندیدند. به همین دلیل در میان خراسانیان، در طول تاریخ و صرف نظر از نوع مذهب و گرایش‌های اعتقادی، حرم مطهر رضوی، مکانی امن و دارای حرمت و مورد قبول همگان بود؛ حتی در هجمه سنگین مغولان یا نزاع‌ها و جنگ‌های شدید پیش و پس از آن، با وجود ورود نیروهای نظامی دشمن به داخل مشهد، روضه منوره از تعرض مصون ماند و کسی متعرض مردم پناه گرفته در آن نمی‌شد.
اما در این تاریخ هزار و ۲۰۰ ساله، گاه اتفاق افتاده که حاکمان زمانه و دشمنان غارتگر، حرمت حرم مطهر را نگه نداشتند و ننگ ابدی برای خودشان در تاریخ باقی گذاشتند. امروز، ۲۹ آبان ماه یادآور یکی از آن حرمت‌شکنی‌هاست؛ روزی که در سال ۱۳۵۷، مأموران رژیم پهلوی بدون در نظر گرفتن حرمت و قداست بارگاه منور رضوی، به روی زائرانی که به فیض زیارت نائل شده بودند، آتش گشودند و جمعی از آن‌ها را به شهادت رساندند.
در رواق امروز، پیش از آنکه بخواهیم درباره این ماجرای غم‌انگیز سخن بگوییم، قصد داریم برایتان چند نمونه تاریخی بیاوریم تا بدانید پهلوی و دژخیمان او، پا جای پای چه کسانی گذاشتند و چگونه صفحه‌ای سیاه را در تاریخ ایران رقم زدند.
مرور تلخ‌ترین خاطرات تاریخ حرم
در تاریخ حرم رضوی، به غیر از فاجعه هتک حرمت ۲۹ آبان ۱۳۵۷، دست‌کم سه نمونه دیگر از چنین رفتارهای غیرانسانی و ضددینی می‌توان یافت. نخست حمله ازبک‌ها در سال ۹۶۸ خورشیدی که در آن به ساختمان حرم مطهر آسیبی نرسید، اما زائران پناه گرفته در صحن عتیق قتل عام شدند؛ این قتل عام یکی از معروف‌ترین و پرتلفات‌ترین قتل‌عام‌های تاریخ مشهد بود. پس از آن، هر چند در دوره عادلشاه افشار، از جانشینان نادرشاه، مقام و حرمت حرم مطهر هتک شد و تنی چند از علما، در حرم مطهر امام رضا(ع) به شهادت رسیدند، اما وسعت این اقدام در حد جنایت‌های ازبکان نبود.
در سال ۱۲۸۴ خورشیدی، دومین تعرض گسترده به حرم مطهر امام هشتم(ع) با دستور آصف‌الدوله شاهسون، حاکم وقت خراسان و منصوب شده از سوی مظفرالدین‌شاه قاجار رقم خورد. در این سال، به دلیل نقش حاکم در احتکار مواد غذایی و مسلط شدن قحطی بر شهر، مردم مشهد دست به قیام زدند و از مسیر بالاخیابان به سمت ارگ حکومتی حرکت کردند. آصف‌الدوله هم بدون اغماض، دستور کشتار عمومی داد و مأموران او حتی مردم را در حرم نیز تعقیب و به آن‌ها شلیک کردند. در این گیر و دار، تعداد زیادی از مردم مشهد به شهادت رسیدند و بخش‌هایی از تزئینات صحن عتیق نیز هدف گلوله قرار گرفت.
سومین باری که با چنین وضعیتی به حرم رضوی بی‌احترامی شد، مربوط به زمانی است که در فروردین ۱۲۹۱، روس‌ها حرم امام رضا(ع) را به توپ بستند. در این تعرض، حتی گنبد مطهر از آسیب مصون نماند و جمعی از مردم در صحن عتیق به شهادت رسیدند. ما در صفحه نخست رواق، کم و بیش در مورد این اتفاق‌ها و وقایع دردناک اطلاعاتی را در اختیار شما عزیزان قرار داده‌ایم.
آن روز سیاه
واقعه ۲۹ آبان سال ۱۳۵۷ و هجوم مأموران رژیم پهلوی به زائران و مجاوران حرم رضوی، در بحبوحه مبارزات انقلابی مشهد در پاییز سال ۱۳۵۷ رقم خورد. افزایش اعتراض‌ها، گسترش راهپیمایی‌ها و حضور همه اقشار جامعه در این فعالیت‌ها، رژیم شاه را سخت به وحشت انداخته بود.
روز ۲۷ آبان، یعنی دو روز پیش از این واقعه هولناک، در بالاخیابان تظاهرات گسترده‌ای برگزار شد که عُمّال رژیم آن را به خاک و خون کشیدند به ویژه در چهارراه نادری (شهدای امروزی) تعدادی از مردم مشهد به شهادت رسیدند. این مسئله در روزهای پیش از آن، در اطراف بیوت علما و مراجع مشهد هم اتفاق افتاد و حتی بیت آیت‌الله العظمی شیرازی در بالاخیابان به گلوله بسته شد. این اقدام البته خشم مردم را افزایش داد و شرایط را بیش از پیش از کنترل نیروهای رژیم خارج کرد.
حرم مطهر، نقطه ثقل تظاهرات مردمی در مشهد محسوب می‌شد؛ البته این مسئله مربوط به آن زمان نبود، در قرن‌های گذشته همیشه مردم مشهد برای تصمیم‌گیری‌های مهم یا انجام اعتراض، در حرم مطهر که برایشان مکانی مقدس و صاحب حرمت بود جمع می‌شدند و از خداوند برای موفقیت خود، طلب خیر می‌کردند. با تمرکز اعتراضات و تجمعات در اطراف حرم در روزهای پایانی آبان سال ۱۳۵۷، روز ۲۸ آبان نیروهای ارتش و شهربانی در خیابان‌های منتهی به حرم مطهر مستقر شدند تا مانع از برگزاری تظاهرات اعتراضی شوند.
در این روز که مصادف با عید غدیر بود، حتی تردد عادی مردم نیز با محدودیت‌هایی مواجه شد؛ یعنی مردم نمی‌توانستند در روز عید، راحت به حرم مطهر مشرف شوند. همین مسئله سبب تجمع عمومی در میدان راه‌آهن مشهد در روز عید غدیر شد؛ تجمعی که البته رژیم آن را به خشونت کشاند و مأموران هشت نفر را به شدت زخمی کردند. در نخستین ساعات بامداد روز ۲۹ آبان، فرمانداری نظامی مشهد با انتشار اعلامیه شماره ۳۰ تهدید کرد هر گونه راهپیمایی و تجمعات اعتراضی را با شدیدترین شکل ممکن سرکوب خواهد کرد.
هتک حرمت روضه منوره
اما این مسئله، در عزم مردم برای مبارزه با رژیم طاغوت خللی به وجود نیاورد. در این روز همزمان با برگزاری مجلس ترحیم شهدای چند روز قبل، در مدرسه عباسقلی‌خان، راهپیمایی مردم به سمت حرم رضوی آغاز شد. هنوز ساعتی از آغاز تجمع نگذشته بود که تیراندازی به سوی مردمی که در نزدیکی درهای ورودی حرم بودند، آغاز شد و تعدادی از آن‌ها برای مصون ماندن از گلوله‌هایی که بی‌محابا به سمتشان می‌آمد، وارد حرم رضوی و صحن عتیق شدند و به این ترتیب، جمعیت فراوانی در این محل گرد هم آمد و شعارهای ضدرژیم در فضای صحن طنین‌انداز شد. مأموران که در مهار این اعتراض گسترده ناتوان بودند، بازداشت یکی از عوامل خود توسط مردم را بهانه قرار دادند و به سمت زائران و مجاوران حرم رضوی شلیک و تعداد زیادی از مردم را زخمی کردند و جمعی را به شهادت رساندند.
نکته‌ای که نشان می‌دهد رژیم این کار را به صورت هدفمند و به اصطلاح برای گرفتن زهرچشم از مردم انجام داد، این است که مأموران پس از ورود به حرم رضوی و شلیک به مردم حاضر در صحن و البته خروج مردم از آن فضا، باز هم به تیراندازی ادامه دادند و گلوله‌های مأموران به ایوان طلا و چند نقطه دیگر از ساختمان حرم رضوی اصابت کرد. در این واقعه تلخ، برای نخستین بار مأموران وارد روضه منوره شدند و بخش‌هایی از زیر گنبد حاتم‌خانی هم مورد اصابت گلوله قرار گرفت؛ رفتاری که پیش از آن در تاریخ بی‌سابقه بود و حتی مغولان و ازبکان جرئت انجام چنین کاری را نداشتند. بازتاب این اقدام، بر شتاب حرکت انقلابی مردم ایران افزود و موجب افزایش نفرت عمومی نسبت به رژیم پهلوی شد.
نظر شما