در دوره تیموری هم با فرمان شاهرخ، باغی زیبا در غرب حرم رضوی ساختند که به «چهارباغ» مشهور شد و هنوز نامش در این منطقه باقی است. درباره این باغ‌ها در فرصت‌های مختلف صحبت کرده‌ام، اما هیچ وقت فرصت نشده است درباره بزرگ‌ترین باغ حال حاضر شهر مشهد، یعنی باغ ملک‌آباد که نامش نه تنها نزد مشهدی‌ها، بلکه برای همه مردم ایران و زائرانی که از اقصی نقاط کشور به این شهر مقدس می‌آیند، آشناست، با شما عزیزان همراه در صفحه نخست رواق، صحبتی داشته باشم. امروز می‌خواهم برایتان از این باغ و تاریخ آن بگویم. امیدوارم همراه ما باشید.
چرا باغ ملک‌آباد؟
باغ ملک‌آباد، به عنوان بزرگ‌ترین و معروف‌ترین باغ آستان قدس رضوی در ضلع غربی شهر مشهد قرار دارد. وسعت آن حدود ۳۰۰ هکتار است و دو مسیل بسیار مهم مربوط به شهر مشهد از میان آن عبور می‌کند. به همین دلیل، مرحوم عزیزالله عطاردی معتقد است باغ در واقع ۲۶۰ هکتار است. ملک‌آباد در واقع نام روستایی قدیمی بود که در مرکز این باغ قرار داشت و از موقوفات قدیمی آستان قدس رضوی محسوب می‌شد. نیمی از این باغ تا پیش از دهه ۱۳۱۰ خورشیدی، در اجاره یکی از بازرگانان معروف مشهد به نام حاج تقی ملک‌التجار قرار داشت. بنابراین برخلاف باور عمومی در مشهد، این باغ از موقوفات حاج‌حسین ملک، واقف مشهور و نامدار ایران و شهر مشهد نیست. دلیل نام‌گذاری باغ را اولاً خود روستای قدیمی ملک‌آباد و ثانیاً اجاره بخش مهمی از این مِلک توسط حاج تقی ملک‌التجار دانسته‌اند. اینکه کدام یک از این دو دلیل را می‌توان دلیل اصلی دانست، خیلی مشخص و معلوم نیست.
شاید بد نباشد که بدانید باغ ملک‌آباد از نظر وسعت، خیلی بزرگ‌تر از اندازه فعلی آن بوده است و در طول ۹۰ سال اخیر، بخش‌هایی از آن را برای ساخت مسکن به مردم اجاره داده‌اند و بخش‌های دیگری نیز در مسیر توسعه شهری، به تأسیسات دیگری مبدل شده است. البته قسمت بیشتر آن به صورت باغ حفظ شد و در حال حاضر، افزون بر تلطیف فضای اطراف، نقش ریه شهر مشهد را هم ایفا می‌کند. تقریباً از اوایل دهه ۱۳۱۰ خورشیدی، در زمان فتح‌الله پاکروان و به طور مشخص پس از واقعه سرکوب قیام مسجد گوهرشاد، وی برای خودش عمارتی در مرکز باغ ملک‌آباد بنا کرد و از آن به بعد، تا پیروزی انقلاب اسلامی، این عمارت محل سکونت نایب التولیه‌ها بود. در سال ۱۳۵۴ خورشیدی هم با دستور محمدرضا پهلوی، برایش کاخی در وسط این باغ احداث کردند که امروزه به موزه تبدیل شده، هر چند که بازدید از آن محدود است.
سیلی که از ملک‌آباد آغاز شد
یکی از اتفاقاتی که می‌توان در رابطه با باغ ملک‌آباد به آن اشاره کرد، سیل مهیب خرداد سال ۱۳۲۹ شهر مشهد است. ظاهراً اسفندماه سال قبل از این واقعه و همزمان با هرس درختان باغ، بخش مهمی از چوب‌های هرس شده را بدون توجه به اهمیت مسیر مسیل‌ها که در آن زمان نقش سیل‌بند مشهد را داشت، در داخل آن‌ها ریخته بودند تا سر فرصت، نسبت به انتقال چوب‌ها اقدام کنند. این کار سبب مسدود شدن مسیر مسیل‌ها شده بود. غروب روز هفتم خرداد سال ۱۳۲۹، بارش‌های گسترده و شدیدی در مناطق جنوبی مشهد و کوه‌های بینالود آغاز که با صاعقه و سیلاب همراه شد. هجوم سیل به سمت مشهد، از طریق مسیل موجود در باغ ملک‌آباد آغاز شد و چون مسیر عبور آب را با چوب و خاشاک ناشی از هرس مسدود کرده بودند، آب از مسیل سرریز کرد و به سوی مشهد آمد. ورود سیل به شهر، خسارت‌های سنگینی بر جا گذاشت، تقریباً یک سوم شهر ویران شد؛ آب از مسیر خیابان پاسداران فعلی به سمت محلات سراب، سرشور، عیدگاه و پایین‌خیابان رفت و به خصوص در عیدگاه و پایین‌خیابان، بخش عمده‌ای از منازل مردم را ویران کرد.
در این واقعه، جمعی از مردم شهر نیز کشته شدند اما سیل به محدوده اماکن متبرکه نزدیک نشد. واقعه سیل خرداد ۱۳۲۹ نشان داد باغ ملک‌آباد نقش بسیار مهمی در حفاظت شهر مشهد از چنین وقایعی دارد و به همین دلیل از آن به بعد، مسیل‌ها و مسیرهای عبور آب در این باغ، با دقت و وسواس بیشتری مورد بازبینی قرار می‌گرفت. البته در چند دهه اخیر، با ساخت سیل‌بندهای مستحکم در اطراف مشهد تا حد زیادی مشکلات مربوط به این بلای طبیعی را حل و فصل کرده‌اند.
نظر شما