نامشان فراش است و با آن چهره گشاده و ادب و متانت دلچسب و دل پرشور، زیور و زینت صحن و سرای حرم شده‌اند؛ آن‌قدر که آدم دلش می‌خواهد برای لحظه‌ای هم که شده جامه سیاه آن‌ها را بر تن کند و از دریچه نگاه نافذ و مهربانشان آستان و زائرانش را به تماشا بنشیند؛ درست مثل کبوترانی که از روی گنبدها و گلدسته‌ها و طاق ایوان‌ها و رواق‌ها آرام و سربه‌زیر به رفت‌وآمد زائران چشم دوخته‌اند و بال و پرشان غیر از آسمان حرم، هوای باز و بسته شدن در آسمان دیگری را ندارد.

خاطرات ناب خدمت به رزمندگان

«سیدحسین احمدزاده» یکی از قدیمی‌ترین خادمان فراش حرم رضوی است. احمدزاده ۸۸ سال دارد و از ۳۶ سال پیش لباس خدمت به زائران امام رئوف را بر تن کرده است.

این خادم کهنسال تا دلتان بخواهد لحظات ناب را در روضه رضوان تجربه کرده و خیر و برکت از این آستان به حدی در زندگی‌اش جاری شده که به گفته خودش امکان بازگویی تک‌تک آن‌ها در این مجال نیست:« ابتدای خدمت من در آستان همزمان با دوره‌ای از دفاع مقدس بود. آن زمان تقریباً هر روز مجروحان جنگی را به‌منظور دعا و زیارت از بیمارستان به حرم می‌آوردیم. سه‌شنبه‌شب‌ها از آن ایامی بود که حتماً انتقال رزمنده‌ها به‌منظور شرکت در دعای توسل صورت می‌گرفت. همراهی با رزمندگانی که برخی از آن‌ها به خیل شهدا پیوستند واقعاً خاطره‌انگیز و روحانی بود و حال‌وهوای آدم را عوض می‌کرد.

«سیدتقی گرجی‌نیا» یکی دیگر از خادمان حرم مطهر است که موی خود را در خدمت به زائران آستان قدس رضوی سفید کرده است.

گرجی‌نیا سرکشیک ششم فراشان است و مسئولیت خادمی را کاری بزرگ می‌داند و می‌گوید: تک‌تک لحظات خدمت به زائران سرشار از خیر و برکت و خاطره است اما یکی از خاطرات زیبایی که از دوران خدمت برایم به یادگار مانده، مربوط به سفر به یکی از کشورهای خارجی است. در آن سفر با فردی غیرمسلمان آشنا شدم و گفت‌وگوی ما به حرفه و کار من در حرم امام‌رضا(ع) و خدمت به زائران و جایگاه امام‌هشتم در میان شیعیان کشیده شد. در نهایت هم چند بسته متبرکی که همراه بود را به او هدیه دادم. با هم دوست شدیم و پس از مدتی پیگیری کرد که بازهم از متبرکات حرم برایش بفرستم و گفت هر هزینه‌ای هم داشته باشد، پرداخت می‌کند. دلیلش را که جویا شدم گفت همسرش به این کار اصرار دارد و معتقد است از وقتی که متبرکات امام‌رضا(ع) در خانه‌مان بوده، نور و معنویت خانه زیاد شده و حس خوبی در منزل ایجاد شده است.

گرجی‌نیا معتقد است همین اتفاق نشانه‌ای است برای اینکه دل‌های پاک زیادی در سراسر جهان تشنه معرفت و معنویت اهل‌بیت(ع) هستند و باید کار فرهنگی بیشتری درخصوص معرفی فرهنگ رضوی در اقصی‌نقاط دنیا انجام دهیم.

خدمت‌رسانی منظم از دوران صفویه تاکنون

فراشان‌، تحت نظراداره فراشان آستان خدمت می‌کنند؛ نهادی با قدمت حدود ۴۰۰ سال که از مهم‌ترین بخش‌های حرم و در تعامل مداوم با زائران است و محمد قلندریان، رئیس این اداره درباره‌اش به ما می‌گوید: در وقف‌نامه‌هایی مثل طومار علیشاهی که از زمان صفویه به جای مانده ، اشاراتی به خادمان و فراشان حرم مطهر شده است و در حدود سال ۱۰۰۸ هجری قمری اسنادی از خدمه‌هایی مثل عودسوز وجود دارد. پس از انقلاب اسلامی و با گسترش فضاهای زیارتی و ساخت رواق‌های جدید، فضای خدمتی اداره فراشان هم توسعه یافت و هم‌اکنون محدوده خدمتی از بالاسر حضرت شروع و رواق‌های دارالسیاده، دارالنور، دارالولایه، دارالهدایه و رواق‌های زیرسطحی مثل دارالحجه، شیخ طوسی و شیخ حرعاملی و حضرت معصومه(س) را شامل می‌شود. اولویت کاری ما تطهیر حرم مطهر، رفع نجاسات و بازگشایی مسیر است.

به گفته وی، بخش‌هایی مثل «آیین رضوان» که خدمات پرداخت ضریح، پنجره‌های نقره و فولاد و ... را به‌عهده دارند و همچنین بخش «زلال رضوان» که مدتی است مسئولیت برپایی نماز در کل رواق‌ها را به‌عهده‌ دارد هم زیر نظر اداره فراشان است. البته دامنه خدمت فراشان رضوی محدود به داخل حرم نمی‌شود و مدتی است به مرزهای بیرونی حرم و در تعامل بیشتر با مردم، ادارات و نهادهای خدمات رسان شهری هم کشیده شده است. بر همین اساس همکاری با بهزیستی خراسان رضوی، برپایی ایستگاه‌های صلواتی در نقاط مختلف شهر، تهیه بسته‌های معیشتی ، امدادرسانی در حوادثی همچون سیل و زلزله هم بخش دیگری از فعالیت اداره فراشان است.

چگونه فراش می‌شوند؟

قلندریان به جمعیت فراشان حرم هم اشاره‌ای کرده و می‌گوید: هم‌اکنون ۷۵۰نفر زیر نظر اداره فراشان خدمت می‌کنند که از این تعداد ۷۲ نفر نیروی رسمی و حدود ۴۸۰ نفر نیروی افتخاری و بقیه نیروی تشرفی هستند.

وی درباره چگونگی تشرف این افراد به جامعه خادمان حرم هم می‌گوید: برای حضور در جمع خدام، پس از ارائه درخواست و قبول آن، نیروها به مدت ۱۰سال به‌عنوان خادم تشرفی کار می‌کنند و پس از آن با ارائه درخواست مجدد و بررسی در مدیریت می‌توانند به‌عنوان خادم افتخاری فعالیت کنند و از مزایای آن مثل دفن در حرم مطهر بهره‌مند شوند.

رئیس اداره فراشان حرم رضوی می‌گوید از هر صنف و رده شغلی و تحصیلی درمیان فراشان وجود دارد و هیچ تفاوتی در نوع و کیفیت خدمت آن‌ها وجود ندارد.

قلندریان تأکید می‌کند کار فراشان تعطیل بردار نیست، همان‌گونه‌که در زمان شیوع ویروس کرونا که رواق‌ها تعطیل شد، خدام اداره فراشان در سایر نقاط حرم فعال شدند و به نوعی کار شست‌وشو و ... اماکن متبرکه و نظافت ضلع غربی حرم را به‌عهده گرفتند.مثل همه بخش‌های حرم مطهر، بخش فراشان هم موقوفاتی دارد که از قدیم به یادگار مانده و به این موقوفات اضافه هم می‌شود. رئیس اداره فراشان حرم رضوی درباره این موقوفات می‌گوید: موقوفات مهدی قلی خان قرائی، محمدباقر سمنانی، مهرجان بیگم و ملک التجار در اماکن مختلف حرم و با کارکردهای روضه خوانی، کمک به فقرا و... در حال فعالیت هستند.