همزمان با سالروز ولادت خجسته حضرت صدیقه طاهره(س) و روز زن، درباره جایگاه و ابعاد شخصیتی آن حضرت با حجت‌الاسلام دکتر غلامحسن محرمی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه تاریخ دانشنامه قرآن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو نشسته‌ایم. گفتنی است از این استاد حوزه و دانشگاه تألیفات زیادی درباره تاریخ و سیره اهل بیت(ع) منتشر شده که از جمله آن‌ها می‌توان به کتاب‌های «نقش امامان شیعه در شکل‌گیری و توسعه تمدن اسلامی»، «امامان شیعه و علوم اسلامی» و «پژوهشی در زندگی امامان(ع)» اشاره کرد.

یکی از جلوه‌های درخشان شخصیت نورانی حضرت فاطمه(س) که در کتاب‌های تاریخی و احادیث امامان معصوم(ع) به آن اشاره شده، نحوه تولد ایشان است. هنگام ولادت آن بانوی بزرگوار چه معجزات و کراماتی روی داد؟

انبیا و اوصیای الهی سراسر زندگیشان توأم با اعجاز است. یکی از این معجزات، ولادت آن‌ها است که همیشه به نحوه خاصی بوده و نوعی کرامت است تا مردم، آن‌ها را بشناسند. تولد دختر گرامی رسول خدا(ص) هم این‌گونه است. نکته اول اینکه پیش از ولادت حضرت زهرا(س)، مژده آمدنشان در شب معراج حضرت محمد(ص) به ملکوت اعلی، به ایشان داده شد و خدا فرمود: «یَا مُحَمَّد! إِنَّ اللهَ تَعَالَی یُبَشِّرُکَ بِفَاطِمَۀَ مِنْ خَدِیجَۀَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ»؛ ای پیامبر! خداوند، ولادت فاطمه را از خدیجه، دختر خویلد به تو بشارت می‌دهد. نکته بعدی اینکه نطفه حضرت فاطمه(س) از میوه‌ای بهشتی است که پیامبر(ص) آن ‌را در شب معراج و سدرة المنتهی میل فرمودند. پس حضرت زهرا(س) حتی سنخ وجود مادیشان هم عادی و زمینی نیست و منشأ آن بهشتی است. خود حضرت فاطمه(س) در خطبه‌ای می‌گوید: من میوه قلب پیامبر(ص) و عضوی از اعضای او و شاخه‌ای از شاخه‌های آن هستم. من دختر سدره المنتهی هستم». سنخ نور وجودی حضرت زهرا(س) و دیگر معصومین(ع) هم بسیار والا و مقدس است. خدای تبارک و تعالی، از عظمتش آن‌ها را آفریده و هزاران سال پیش از آفرینش حضرت آدم، پروردگار را در عرش خدا عبادت و تقدیس می‌کردند. این نور به وجود حضرت آدم و سپس به وجود انبیا و امامان و حضرت زهرا(س) منتقل شده است که به آن انتقال نور نبوت می‌گویند.

با توجه به آنچه عرض کردم ولادت آن حضرت پس از بعثت پدر بزرگوارشان بوده است. چون حضرت محمد(ص) در زمان رسالتش به معراج رفته است. از این رو شیعیان معتقدند حضرت زهرا(ص) سال چهارم یا پنجم هجری متولد شده است. اما اهل سنت تاریخ ولادت ایشان را پنج سال پیش از بعثت پیامبر(ص) می‌دانند. دومین اعجاز ولادت حضرت زهرا(س) حضور زنان بهشتی در هنگام ولادت ایشان است. زمان وضع حمل حضرت خدیجه(س)، زنان مکه از کمک به او سر باز زدند و به یاری‌اش نیامدند.

اما خداوند با فضیلت‌ترین زنان بهشتی یعنی حضرت مریم، ساره، آسیه و مادر حضرت موسی را به کمک خدیجه فرستاد. آخرین نکته‌ای که باید عرض کنم این است ولادت آن حضرت به معنای ولادت مادر ۱۱ امام نیز هست زیرا حجت‌های دنیا از ایشان متولد شدند.

در روایات ائمه اطهار(ع)، حضرت صدیقه کبری(س) به عنوان اسوه سجایای اخلاقی و برترین بانوی عالم معرفی شده‌اند؛ از فضائل آن حضرت برایمان بگویید.

حضرت فاطمه(س) یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های اسلامی و بهتر است بگوییم عالم وجود است. آن حضرت بافضیلت‌ترین زن عالم هستی از ابتدای خلقت است، بنابراین وجودش خاص است. در روایتی از امام حسن عسکری(ع) آمده است: ما حجت خداییم و مادر ما حجت ماست. یعنی وجود مبارک حضرت فاطمه(س) در افضلیت در سطح انبیا و اوصیای الهی است زیرا از سنخ آن‌هاست. آن حضرت اسوه ایمان و تقوای الهی، محبت، مدارا، صبر و بردباری، عفو و گذشت، ایثار و بخشش است. نام و القاب آن حضرت به‌خوبی بیانگر فضائل وجودی ایشان است. فاطمه یعنی کسی که از گناه و آتش جهنم دور شده است. برخی از القاب ایشان هم عبارت‌اند از: صدیقه یعنی کسی که بالاترین تصدیق‌کننده پیامبر(ص) است. طاهره و زکیه بیانگر عصمت ایشان است. راضیه یعنی کسی که از تقدیر خدا خشنود و راضی است و مرضیه یعنی کسی که خدا از او و اعمالش رضایت دارد. در احادیث، فضائلی همچون مقام شفاعت، نخستین واردشونده به بهشت، هم‌سخن با فرشتگان الهی، الگوی حضرت مهدی(عج) و برترین بانوی عالم برای آن حضرت بیان شده است. نکته قابل توجه اینکه به جزعلمای شیعه، عالمان اهل سنت هم به مقام والای ایشان اذعان دارند و کتاب‌های زیادی درباره فضائل آن حضرت نوشته‌اند.

 در جایگاه حضرت فاطمه(س) همین بس که پس از وفات پیامبر(ص)، جبرئیل بر ایشان نازل می‌شد و به وی تسلی می‌داد و مطالبی را درباره ذریه آن حضرت تا قیامت و همچنین اخبار و اطلاعاتی را درباره آینده جهان، برایشان بیان می‌کرد. حضرت زهرا(س) آنچه از جبرئیل می‌شنیدند را به امام علی(ع) املا می‌کردند و آن حضرت می‌نوشتند. این کتاب که از اسرار امامت است مصحف فاطمه نام دارد و هم اکنون مانند دیگر مواریث نبوت و امامت، نزد حضرت صاحب‌الزمان(عج) است. در منابع حدیثی معتبر مثل «کافی» و «بصائر الدرجات» از این کتاب سخن رفته و در یک روایت، حجم آن را به اندازه قرآن و در روایتی دیگر آن‌را سه برابر قرآن دانسته‌اند.

به اعتقاد عالمان و مفسران اهل تسنن و تشیع، بسیاری از آیات قرآن در شأن و منزلت والای حضرت زهرا(س) نازل شده‌اند. این آیات کدام‌اند و تفسیرشان چیست؟

در برخی از کتاب‌های معتبر، به آیاتی که درباره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) هستند، اشاره شده؛ برای نمونه در کتاب مناقب ابن شهرآشوب، بسیاری از آیاتی که در شأن حضرت فاطمه(س) نازل شده، آمده است. در آیه تطهیر(آیه ۳۳ سوره احزاب)، خدا می‌فرماید: «جز این نیست که خداوند می‌خواهد پلیدی را از شما اهل‌بیت(ع) دور کند و شما را به‌راستی پاک سازد». در این آیه خدا به پاکی و طهارت حضرت فاطمه(س) و دیگر اهل بیت(ع) گواهی می‌دهد. همچنین در سوره کوثر خدا می‌فرماید ما به تو کوثر دادیم که منظور از آن حضرت زهرا(س) است که سرچشمه خیر کثیر است؛ خیری که ادامه‌دهنده نبوت است. این سوره در پاسخ به سرزنش کفار به پیامبر(ص) به خاطر نداشتن فرزند ذکور نازل شده است. دیگری آیه مباهله (آیه ۶۱ سوره آل‌عمران) است که به اختلاف پیامبر(ص) با مسیحیان نجران درباره جایگاه حضرت عیسی(ع) اشاره دارد. مفسران شیعه و سنی این آیه را نشانه حقانیت اهل بیت(ع) دانسته‌اند و منظور از نسائنا در این آیه به عقیده مفسران، حضرت زهرا(س) است. همچنین در آیه ذی‌القربی (آیه ۲۳ سوره شوری) که به آیه مودت هم مشهور است، خداوند می‌فرماید: حق خویشاوند را بده. این آیه به ماجرای فدک اشاره دارد و پیامبر(ص) هم طبق فرمان خداوند، فدک را به حضرت زهرا(س) بخشیدند. بسیاری از آیات دیگر هم در شأن حضرت صدیقه کبری(س) نازل شده‌اند که در اینجا فرصتی برای پرداختن به آن‌ها نیست.

حضرت زهرای مرضیه(س) نزد پیامبر(ص) چه منزلت و جایگاهی داشتند؟

پیامبر(ص) در حدیثی که اهل سنت و شیعه، متواتر آن‌را نقل کرده‌اند و در کتاب معتبر صحیح بخاری هم آمده، می‌فرماید: «فاطمه پاره تن من است، هر کس فاطمه را بیازارد مرا آزرده و هر کس او را خشنود کند مرا خشنود کرده است». این حدیث به خوبی، اسوه و الگو بودن حضرت زهرا(س) و جایگاه ایشان نزد پیامبر(ص) را نشان می‌دهد. حضرت فاطمه(س) وجودی است که رسالت پیامبر(ص) را تکمیل کرد؛ یعنی اگر آن حضرت نبود رسالت پیغمبر(ص) ناقص می‌ماند. پس از فوت رسول خدا(ص) در بین مسلمانان دوگانگی پدید آمد و اگر طرف حق، با دلایل قوی مشخص نمی‌شد، رسالت پیامبر(ص) ناقص می‌ماند. در قضایایی که پس از فوت پیامبر(ص) به وجود آمد، حضرت زهرا(س) با سیره عملی خود، راه درست را به همه نشان دادند و حق را آشکار کردند. عظمت مقام حضرت زهرا(س) تا حدی است که خدای تبارک و تعالی، سیره ایشان را تکمله کار پیامبر قرار داده و ایشان راه را روشن و کار پیامبر(ص) را تکمیل نمودند. اهمیت اقدامات حضرت زهرا(س) در تکمیل رسالت و دفاع از ولایت که امتداد رسالت پیامبر(ص) است، تا حدی بود که یعقوبی می‌نویسد: تا حضرت زهرا(س) در قید حیات بودند امیرالمؤمنین(ع) امید داشتند حقشان به ایشان برگردد.

سالروز ولادت خجسته حضرت فاطمه(س) در کشور ما به عنوان روز زن نام‌گذاری شده است. در عصر حاضر، بانوان جامعه اسلامی چطور می‌توانند آن حضرت را الگو و راهنمای خویش قرار دهند؟

نیمی از انسان‌ها بانوان هستند و بی‌شک آن‌ها نیز باید مانند مردان، مسیر درست را بشناسند تا به کمال و سعادت برسند. راه درست و روشن، همان مسیر حضرت فاطمه(س) است. ایشان الگوی انسان کامل هستند و سیره آن حضرت می‌تواند در همه زمان‌ها و ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مدنظر قرار گیرد. فضائلی چون تقوا و پرهیزگاری، پاکدامنی، صبر و مدارا، مهرورزی با مردم به‌ویژه همسر و فرزندان، احسان و نیکوکاری، ایثار، عدالت‌خواهی، حق‌طلبی، علم‌آموزی و... در همه اعصار مقبول همگان و مطابق با فطرت الهی بشر است. این ویژگی‌ها در بالاترین حد خود در شخصیت حضرت فاطمه(س) نمود دارد. اسلام زن را در آن جایگاه درست که باید باشد قرار داده و اگر زنان به سیره حضرت زهرا(س) توجه نموده و به آن عمل کنند می‌توانند در خط اصیل اسلامی حرکت کنند و جایگاه اصیل خود را بدست بیاورند.