نکته مهم درباره این انیمیشن این است قهرمان‌های دیزنی به انسان‌های معمولی نزدیک‌تر شده‌اند و «افسون» قصه دختری کلمبیایی به نام «میرابل» را تعریف می‌کند که با وجود قدرت‌های جادویی دیگر اعضای خانواده‌، او از این موهبت بی‌بهره است اما خانواده‌اش را از خطر گسستگی نجات می‌دهد. نگاه به خانواده و اهمیت روابط خانوادگی در این پویانمایی از قدرت‌های جادویی هم فراتر نشان داده شده است؛ در واقع این پویانمایی می‌گوید جادوی اصلی در خانواده است. درباره توجه والت دیزنی به مفهوم  خانواده و اینکه چرا خانواده در تولیدات نمایشی جهان غرب، مفهومی باارزش نشان داده می‌شود با «محمدحسن یادگاری» کارشناس رسانه و پژوهشگر حوزه ابرقهرمانی گفت‌وگو کردیم که می‌خوانید.

تکیه بر توانایی فردی

کارگردان مجموعه مستند «در سرزمین سرگرمی» با بیان اینکه «افسون» یک پویانمایی خوب و دیدنی با محوریت خانواده است، می‌گوید: ماجرای توانایی‌هایی جادویی و ابرقهرمانی در انیمیشن‌های دیزنی و کمیک‌های «مارول» و «دی سی» پیشینه‌ای طولانی دارد. در encanto یا افسون، قصه دختری به نام میرابل را می‌بینیم که در یکی از مناطق آمریکای جنوبی زندگی می‌کند و همه اعضای خانواده‌اش، قدرت جادویی مختص خودشان را دارند اما او هیچ توانایی خارق‌العاده‌ای ندارد.

به گفته یادگاری، این انیمیشن با محوریت تکیه بر توانایی فردی و اعتماد به‌نفس میرابل، تلاش می‌کند نهاد خانواده‌ای که رو به از هم پاشیدن است را حفظ کند.

او اضافه می‌کند: خانه و خانواده در این پویانمایی یک مفهوم کلیدی است و شخصیت اصلی قصه بدون داشتن مهارتی خارق‌العاده‌ می‌تواند بر مشکلات فائق آید درحالی‌که دیگر اعضای خانواده‌اش با داشتن قدرت‌های ابرقهرمانی از توانایی حل این مشکل عاجزند.

ارزش مفهوم خانواده

یادگاری معتقد است خانواده یکی از نهادهای مهم هر جامعه‌ای است اما در جوامع مختلف، این اهمیت به شیوه‌های مختلفی نمود می‌یابد و توضیح می‌دهد: در فیلم‌های آمریکایی از دید صنعت رسانه‌ای به این نتیجه رسیده‌اند که احترام به نهاد خانواده به‌ویژه برای مخاطب کودک و نوجوان موجب جذب  بیشتر تماشاگر می‌شود. ضمن اینکه خانواده، مفهوم ارزشمندی است به‌ویژه برای جامعه آمریکایی چون به نسبت جوامع اروپایی و شرق آسیا، جامعه اخلاق‌مدارتری است، توجه کنید که این مقایسه را با کشورهای خاورمیانه ندارم بلکه به نسبت جوامع اروپایی می‌گویم.

او می‌افزاید: از نظر قوانین حمایت از خانواده، اسباب رفاه و تعریف خانواده، جامعه آمریکایی به نسبت جوامعی که ذکر کردم قوی‌تر است چون نهاد خانواده جزو امنیت ملی آن حساب می‌شود و برایش برنامه‌ریزی و هزینه می‌کند، در واقع نهاد خانواده را در سیاست‌گذاری فرهنگی، هنری و اقتصادی خودشان می‌ببیند.

نویسنده کتاب «ابرقهرمانان آمریکایی چگونه ساخته می‌شوند؟» با بیان اینکه نهاد خانواده و حتی خانواده با تعاریف مدرن آن (خانواده‌های تک والد) نه فقط در انیمیشن‌های کودک و نوجوان که در فیلم‌های ژانر بزرگسال آمریکا هم مورد توجه است، می‌گوید: از این منظر ممکن است در سینمای هالیوود، اخلاق زیرسؤال برود اما منافع ملی‌اش زیرسؤال نمی‌رود و مفهوم خانواده جزو منافع ملی آمریکاست.

 نقشه دیزنی برای جهان

به گفته این پژوهشگر، والت دیزنی به دنبال تصویرسازی از کل جهان است چون دنیای دیزنی، جهان سینمایی دی سی و دنیای سینمایی مارول داریم. الان که کمپانی مارول، موضوع Multiverse یا جهان‌های موازی را به میان می‌آورد هنوز کمپانی دیزنی وارد این حیطه نشده است اما حرفش این است که من برای جهان، نقشه و دنیایی را می‌سازم که همه رنگ‌ها، ادیان، نژادها و ملیت ها را دربرمی‌گیرد. یادگاری توضیح می‌دهد: مثلاً اگر شخصیت «نمو» برای استرالیاست، «مولان» را برای چین و «آناستازیا» را برای روسیه طراحی می‌کند، شخصیت «علاءالدین» را برای خاورمیانه می‌سازد و «گربه‌های اشرافی» را برای انگستان، «گوژپشت نتردام» را به فرانسه نسبت می‌دهد و «شیرشاه» را به آفریقا، در جدیدترین انیمیشنش هم «میرابل» یک دختر کلمبیایی است.

در واقع دیزنی دارد یک تصویرسازی کلی برای دنیا انجام می‌دهد و نقشه جهان دیزنی هم وجود دارد، نقشه‌ای که برای همه جهان تصویرسازی می‌کند و به بهترین شکل هم کارش را انجام می‌دهد.

او درباره اینکه چرا شخصیت «میرابل» در افسون، وجوه ابرقهرمانی ندارد و توانایی‌هایش در حد یک انسان واقعی است، می‌گوید: یکی از دلایل در بحث انسانی شدن شخصیت‌های دیزنی این است که تولیدات این کمپانی بنا داشت نسل‌های مختلف مخاطبانش را با تصویر جادو و قدرت‌های ابرقهرمانی به زندگی فانتزی نزدیک کند اما به این نتیجه رسید که نمی‌شود و «افسون» نشان می‌دهد جهان فانتزی است اما ممکن است تو فانتزی و ابرقهرمان نباشی ولی می‌توانی در این جهان فانتزی، انسان تأثیرگذاری باشی.

جهانی آشنا برای مخاطب

به گفته این کارشناس رسانه برای سازندگان این انیمیشن بحث همذات‌پنداری مخاطب با اثر، اهمیت زیادی دارد تا تماشاگر بتواند ارتباط بهتری با محتوا برقرار کند، ضمن اینکه شرکت دیزنی هم با بیشتر شدن مخاطبانش می‌تواند فروش بیشتری از اکران این محصول داشته باشد.

یادگاری در پایان یادآور می‌شود: بسیاری از نوجوان‌های جهان در تصوراتشان دوست دارند عنکبوتی آن‌ها را نیش بزند و به قدرت‌های جادویی برسند و شبیه اسپایدرمن شوند اما چنین اتفاقی در جهان واقع رخ نمی‌دهد، وقتی چنین اتفاقی نمی‌افتد کمپانی‌هایی مانند دیزنی برای نگه داشتن مشتری‌هایشان، قصه‌ای می‌سازند که مخاطب با جهان آن همذات‌پنداری بیشتری کند؛ یک جهان فانتزی که شخصیت‌هایی با توانایی‌های انسانی می‌توانند در آن اثرگذار باشند.