ارجائی بن‌بست‌های ایجاد شده در غرب را مورد توجه قرار داد که مانع نفوذ بیشتر به این سمت شده است، ضمن اینکه گفته بود در حال حاضر حرم مطهر در مرکزیت نیست و از برخی نقاط روی نقشه تا حرم مطهر۲۰کیلومتر فاصله است.

کارشناسان معتقدند توسعه فیزیکی شهر مشهد در پهنه شرقی الزامی انکارناپذیر است که بنا به دلایل مختلف در سال‌های گذشته فراموش شده است و ساکنان محلات قدیمی شهر مشهد در شمال و شمال شرق مشهد به علت همین عدم توسعه شهر در این محدوده، از بسیاری از امکاناتی که ساکنان محلات نوپای غربی شهر برخوردارند، محروم‌اند.

گسترش شعاعی

عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در این خصوص با اشاره به اینکه در گذشته گسترش فیزیکی شهر مشهد با محوریت حرم مطهر رضوی بوده، عنوان کرد: ما باید در گسترش شهر و مکان‌یابی فیزیکی توسعه شهر با نگاه کارشناسی سمت و سوی مناسب فیزیکی شهر را مشخص کنیم.

براتعلی خاکپور در گفت‌وگو با خبرنگار قدس با بیان اینکه به نظر می‌رسد نگاه توسعه‌ای به شرق با یک نگاه اعتقادی و فرهنگی صورت گرفته است، افزود: مزیتی که در توسعه شهر به سمت شرق دیده می‌شود دسترسی برابر مجاوران به حرم مطهر رضوی است تا حرم مطهر رضوی چون نگینی درخشان در مرکز شهر مشهد باشد و گسترش به صورت شعاعی در پیرامون آن اتفاق بیفتد.

این کارشناس برنامه‌ریزی شهری افزود: در گسترش فیزیکی باید ملاک‌ها و معیارهایی در نظر گرفته شود که یکی از مهم‌ترین معیارها و شاخصه‌ها بحث اراضی مستعد کشاورزی است که بستر و منشأ تولید به شمار می‌روند و متأسفانه در حال از بین رفتن هستند.

وی کیفیت آب‌وهوایی را از دیگر ملاک‌های مورد توجه برای توسعه شهری دانست و افزود: توسعه فیزیکی شهر به لحاظ فضاهای سکونتی و اینکه بتواند هوای سالمی داشته باشد باید در جهت وزش قالب باد منطقه باشد و گسترش واحدهای صنعتی باید در خلاف جهت وزش باد قالب باشد برای مثال در این زمینه شهرک صنعتی طوس در غرب مکان‌یابی نادرستی داشته و شهرک صنعتی کاویان در مکان مناسبی ایجاد شده است.

وی تأکید کرد: ما باید ببینیم در کدام سمت منابع طبیعی و ملی بیشتر است و از طرفی سطح آب‌های زیرزمینی می‌تواند به عنوان یک ملاک مورد توجه قرار گیرد یعنی هرکجا سطح آب‌های زیرزمینی پایین‌تر باشد آن سمت برای توسعه شهری مناسب‌تر خواهد بود.

وی اظهار کرد: ما اگر توسعه را با برنامه شهر در نظر بگیریم برنامه‌های توسعه‌ای به سمت غرب و شمال غرب بوده است، اما توسعه بدون برنامه به سمت شمال و شرق مشهد بوده این در حالی است که هرگونه توسعه فیزیکی در این سمت در آینده مسائل اجتماعی، اقتصادی و کالبدی را افزایش خواهد داد، ضمن اینکه ما مشکلات بافت حاشیه شهر را به لحاظ کالبدی حل نکردیم و گسترش شهر به آن سمت مسائل ترافیکی و زیست محیطی را تشدید خواهد کرد. بنابراین ابتدا باید اقدام‌های پیشگیرانه در این زمینه انجام شود.

وی به سخنان رهبری درخصوص جهاد تبیین اشاره کرد و ادامه داد: این تبیین در همه عرصه‌های سیاسی، مدیریتی، اقتصادی و اجتماعی باید حکمفرما باشد و نگاه توسعه‌ای شهرهم یک نگاه تبیینی است؛ اینکه ما بخواهیم یک سمت و سوی توسعه فیزیکی مناسبی را انتخاب کنیم بی‌تردید باید یک نگاه تبیینی علمی و کارشناسی را مورد توجه قرار دهیم.

وی اظهار کرد: باید روح و فکر افراد در حریم مطهرحرم رضوی تأثیرگذار باشد و آن را به یک فضای فیزیکی ساخته شده در اطراف آن خلاصه نکنیم؛ بلکه به عنوان یک نگینی درخشان در پهنه این دشت در مقیاس ملی، بین‌المللی و استانی تأثیرگذار باشد، تأثیرگذاری نباید صرفاً در فضای فیزیکی و کالبدی شهر مشهد خلاصه شود.

کشاندن شهر به حاشیه

عضو شورای اول شهر مشهد هم در این خصوص گفت: در سال ۱۳۵۰ نخستین مشاور طرح جامع مشهد در پیش‌بینی درستی، معتقد بود توسعه شهر باید به سمت غرب و شمال غرب که زمین مستعد کشاورزی نداریم، برود ولی این اتفاق محقق نشد وساخت و سازها به سمت شرق و جنوب شرق شهر که بهترین اراضی کشاورزی را دارا بوده، سوق پیدا کرده است.

دکتر رهنما با انتقاد از اینکه شهر بدون دانش و تفکر علمی به مکان‌های دور و حواشی در حال کشانده شدن است و هزینه‌های هنگفتی را به وجود خواهد آورد، به خبرنگار قدس گفت: تجربه ایجاد شهرهای جدید گلبهار، بینالود، مهرگان و...نشان داد گسترش شهر به این مناطق چیزی جز حاشیه‌نشینی به همراه نداشته است.

وی با طرح این پرسش که مدیریت شهری هنوز نتوانسته گره طرح‌های تفصیلی و بافت‌های فرسوده میانی شهر را باز کند، پس چه نیازی به گسترش شهر داریم؟ اظهار کرد: کل زمین‌های کشاورزی و منابع آبی شهر در حال از بین رفتن و ویلاسازی روزبه‌روز در حال گسترش پیدا کردن است و زمین‌هایی که باید صرف تولید و کشاورزی شود همه باغ‌ویلا شده و این فاجعه‌ای است که در حال از بین بردن شهر و تبدیل شدن به حاشیه است.

وی با بیان اینکه به نظر بنده مشهد آن‌قدر ظرفیت ندارد که در آن شهرهای جدید ساخته شود و به سمت جاده سیمان و کمربندی و... توسعه یابد، گفت: الگوی توسعه شهر مشهد باید عوض شود و ظرفیت توسعه‌ای درون مشهد می‌تواند الگوهای جدید شهر مشهد را تغییر دهد و توسعه درون‌زا می‌تواند آینده مشهد را تأمین کند. به نظر بنده مدیریت جدید شهری اصلاً به صلاح نیست پیشروی شهر به سمت شرق را دنبال کند، چراکه معایب آن از محاسن طرح بیشتر است.

وی تصریح کرد: اطراف مشهد به سمت خواجه‌ربیع و کلات و برخی حواشی در حال تبدیل شدن به فضاهای کارگاهی است و در پی آن حاشیه‌نشینی را افزایش داده است؛ راهبردهای توسعه شهری باید از نگاه آمایشی دیده شود و توسعه کریدوری و درون‌زا و در قالب همین اراضی خالی که درون شهر وجود دارد، دنبال شود.

وی با اشاره به اینکه به خاطر زمین ارزان شهر را به کمربندی و فضای خارج شهری ببریم جز اینکه حاشیه‌نشینی گسترش پیدا کند دستاورد دیگری نخواهد داشت، افزود: به لحاظ صرفه‌جویی در مصرف انرژی، رفت‌وآمد، ارائه خدمات و دسترسی مردم به امکانات این امر به صلاح نیست و یک جزیره محروم به وجود خواهد آمد که همه برای دریافت خدمات باید به مرکز شهر بیایند. برای توسعه و احداث مسکن در داخل شهر ظرفیت‌های فراوانی وجود دارد که نیازی به توسعه شهر به حاشیه‌ها نیست.

وی همچنین عنوان کرد: ما کماکان با مناطق حاشیه شهر و مناطق منفصل شهری که به تبع همین توسعه‌ها تبدیل به مناطق متصلی شده‌اند مواجه هستیم که تنها سبب افزایش قیمت زمین شده است، از همین رو برای جلوگیری از تکرار این اتفاق‌ها ابتدا باید پیش‌نیازهای لازم را فراهم و براساس اولویت از تمام ظرفیت‌های موجود شهر استفاده کرد و در آینده گام‌به‌گام به سراغ توسعه شهر رفت.