دیگر کمتر کسی تردید دارد که جنگ اوکراین یک نقطه عطف در سیاست بین الملل است. حمله روسیه به یک طرف، حالا ناتو و کرملین با کلاهک‌های هسته‌ای برای هم خط و نشان می‌کشند تا این تصور که سلاح‌های هسته‌ای فقط برای ماندن در سیلوها خلق شده‌است، به آسانی دود شده، به هوا برود. روز پنجشنبه در اولین روز جنگ اوکراین، وزیر خارجه فرانسه برای کرملین خط و نشان کشید که روس‌ها باید درک کنند که ناتو یک ائتلاف نظامی هسته‌ای است. روزهای بعد تهدیدات تهاجمی ناتو ادامه یافت. پوتین این تهدید تلویحی را بدون پاسخ نگذاشت و دیروز به ارتش روسیه دستور داد نیروی بازدارنده هسته‌ای روسیه را به حال آماده باش در آورد تا مشخص شود که سده بیست و یکم با همه تصورات پرطمطراق درباره صلح، امنیت و وابستگی متقابل، قرن خداحافظی با خطرناک‌ترین تسلیحاتی نیست که بشر برای مقابله با همنوعانش ابداع کرده است

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دیروز دستور داد در واکنش به «اظهارات تهاجمی» ناتو، نیروی اتمی روسیه به حال آماده‌باش دربیاید. پوتین این دستور را در ملاقات با سرگئی شویگو، وزیر دفاع و والری گراسیموف، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه صادر کرد و گفت که «مقامات ارشد کشورهای پیشرو ناتو اجازه می‌دهند علیه روسیه اظهارات تهاجمی بیان شود، بنابراین به وزیر دفاع و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه دستور می‌دهم نیروهای بازدارنده ارتش روسیه را به حالت ویژه منتقل کنند.» پوتین گفت: «کشورهای غربی نه تنها در زمینه اقتصادی علیه کشور ما اقدامات غیردوستانه انجام می‌دهند، بلکه مقامات ارشد اعضای اصلی ناتو در مورد کشور ما اظهارات تهاجمی انجام داده‌اند.» پوتین البته به شخص خاصی اشاره نکرده، ولی به نظر می‌رسد دستور آماده‌باش هسته‌ای او، واکنشی به موضع‌گیری ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه است که پنج شنبه قبل در اولین روز جنگ اوکراین گفت که روسیه باید این را درک کند که ناتو هم یک ائتلاف نظامی هسته‌ای است. پوتین پیش از صحبت‌های لودریان هشدار داده بود که در صورت مداخله ناتو در جنگ اوکراین، روسیه طوری واکنش نشان خواهد داد که «با چنین پیامدهایی هرگز در تاریخ خود با آن مواجه نشده‌اید.» یک خبرنگار از لودریان پرسیده که آیا تهدید پوتین مساوی با تهدید روسیه به استفاده از سلاح اتمی در مناقشه اوکراین است که لودریان در یک تفسیر جهت‌دار از موضع پوتین گفت: «بله، چنین است.» او بلافاصله ادامه داد: «من فکر می‌کنم که ولادیمیر پوتین نیز باید درک کند که ائتلاف ناتو هم یک اتحاد هسته‌ای است. این تنها چیزی است که در این مورد خواهم گفت.»
بحث‌ها درباره احتمال استفاده از تسلیحات هسته‌ای در یک جنگ احتمالی، اغلب اوقات در غرب در محافل دانشگاهی مطرح شده، ولی با شعله‌ور شدن جنگ اوکراین، ابتدا در سایه مطرح شد و حالا به فاصله چهار روز بعد از صحبت‌های وزیر خارجه فرانسه و آماده‌باش دیروز نیروهای اتمی روسیه به مرکز مناقشات کشیده شده است.
روسیه به تنهایی حدود ۶ هزار سلاح اتمی و امریکا، انگلیس و فرانسه مجموعاً چیزی بیشتر از ۴ هزار و ۲۰۰ سلاح هسته‌ای دارند. لیندا توماس گرینفیلد، سفیر امریکا در سازمان ملل دیروز در مصاحبه با شبکه خبری «سی‌بی‌اس» این اقدام روسیه را «غیرقابل قبول» خواند. او گفت: «این به معنای آن است که رئیس‌جمهور پوتین به گونه‌ای به تشدید این جنگ ادامه می‌دهد که کاملاً غیرقابل قبول است و ما باید به قوی‌ترین شکل ممکن اقدامات او را متوقف کنیم.»

شروع از حاشیه
هفته قبل وقتی برای اولین بار احتمال حمله روسیه به اوکراین به طور جدی مطرح شد، برخی محافل غیر رسمی، استدلال کردند که چرا اوکراین بعد از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، تسلیحات هسته‌ای خود را به خارج منتقل کرد. فروپاشی شوروی، اوکراین تازه استقلال یافته را وارث حدود ۵ هزار سلاح هسته‌ای شوروی سابق کرد که بعد از امریکا و روسیه، سومین قدرت هسته‌ای دنیا محسوب می‌شد، ولی اوکراینی‌ها خیلی زود این تسلیحات را به بیرون منتقل کردند و ترجیح دادند با غیرهسته‌ای شدن، یک شهروند خوب جهانی باشند. در هفته‌های اخیر با جدی شدن بحث‌ها درباره حمله روسیه به اوکراین، آندری زاهورودنیوک، وزیر دفاع سابق اوکراین گفته بود: «ما این قابلیت را بیهوده از دست دادیم.» به تدریج در محافل اوکراین نیز، این بحث مطرح شد که اگر آن سلاح‌های مهیب باقی مانده بود، روس‌ها به آسانی نمی‌توانستند به اوکراین حمله کنند. ماریانا بودجرین، متخصص اوکراین در دانشگاه هاروارد، می‌گوید: «ما سلاح‌ها را در اختیار داشتیم، آن‌ها را رها کردیم و حالا ببینید که دارد چه اتفاقی می‌افتد.» این بحث‌ها باعث شد که در داخل روسیه ظن و گمان‌هایی به وجود بیاید درباره اینکه اوکراینی‌ها قصد دارند مجدداً زیرساخت‌های هسته‌ای را فعال کنند. دقیقاً یک هفته قبل سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه در جلسه شورای امنیت روسیه گفت «خطر بالقوه هسته‌ای» اوکراین از مسائل ایران و کره‌شمالی بزرگ‌تر است. شویگو گفته بود که اظهارات ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین نشان می‌دهد که آن‌ها می‌خواهند وضعیت یک کشور هسته‌ای را دوباره به دست آورند. او با هشدار، این موضوع را «خطرناک» خواند و اضافه کرد که طی سال‌های طولانی حضور در اتحاد جماهیر شوروی، فرصت‌هایی در این کشور ایجاد شد تا چنین تسلیحاتی تولید شود. حالا به فاصله چهار روز بعد از شعله‌ور شدن جنگ در اوکراین، احیای برنامه تسلیحات هسته‌ای اوکراین از یک بحث حاشیه‌ای در سایه، به خط و نشان اتمی ناتو و روسیه در مرکز مناقشات بین‌المللی کشیده شده؛ موضوعی که بحران اوکراین را از این بعد، به یک نقطه عطف تبدیل می‌کند.

رویارویی مالی با سلاح سوئیفت
بحران در اوکراین از یک جنبه دیگر هم ممکن است به یک نقطه عطف رویدادهای بین‌المللی تبدیل شود؛ درهم ریختن نظم مالی جهان. پس از چند روز حدس و گمان درباره خارج کردن روسیه از سیستم سوئیفت، دیروز سران کمیسیون اروپا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، انگلیس، کانادا و امریکا بیانیه‌ای منتشر و اعلام کردند که متعهد شده‌اند اطمینان حاصل کنند که ارتباط برخی از بانک‌های معین روسیه‌ای با سامانه پیام‌رسان مالی سوئیفت قطع می‌شود. هنوز جزئیاتی درباره این تصمیم منتشر نشده، ولی سوئیفت هم دیروز اعلام کرد که برای اعمال تدابیر ضد روسی غرب آماده می‌شود. در این بیانیه سوئیفت آمده است: «مشغول تعامل با مقامات اروپایی برای درک جزئیات نهادهایی هستیم که مشمول تدابیر جدید قرار خواهند گرفت و برای پیروی از دستورالعمل‌های قانونی آماده می‌شویم.» هرچند در بین کشورهای اروپایی و امریکا درباره اخراج روسیه از سوئیفت به دلیل تبعات آن اختلاف نظر وجود دارد، ولی دست‌کم امریکا و انگلیس جزو پیشروان این روند هستند. بوریس جانسون، نخست‌وزیر انگلیس دیروز گفت که تصمیم محدودسازی دسترسی برخی بانک‌های روسی به سیستم بین‌المللی سوئیفت، اولین گام در جهت حذف کامل روسیه از سیستم مالی جهانی است. جانسون در توئیتی نوشت: «همراه با شرکای بین‌المللی‌مان، اقدامات قاطعی برای حذف روسیه از سیستم مالی جهانی انجام دادیم. ورزولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا نیز به نوبه خود اعلام کرد که «اتحادیه اروپا، امریکا، انگلیس و کانادا در حال تفکیک برخی بانک‌های روسیه از سیستم سوئیفت و مسدود کردن دارایی‌های آن‌ها هستند.» با وجود همه بحث‌هایی که درباره ضعف اقتصاد روسیه مطرح شده، تبعات خروج روسیه از این سیستم برای نظام مالی جهان نامشخص است. اخراج، برای اقتصادی در مقیاس روسیه که با داشتن حدود ۳ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) و ۲ درصداز جمعیت دنیا، ۱۰ درصد انرژی کل جهان را تأمین می‌کند، می‌تواند نقطه آغاز یک شکاف گسترده در ترتیبات مالی اقتصادی جهانی باشد، به خصوص که بانک‌های روسی از چند سال قبل، سیستم‌های آزمایشی سوئیفت، متفاوت از سوئیفت فعلی را آزمایش کرده‌اند. به همین دلیل، ظاهراً طرف‌های غربی یک روند گام به گام را شروع کرده‌اند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا گفته که واشنگتن به کمیسیون اروپا و دیگر کشورهای غربی در جداسازی «برخی بانک‌های روسیه» از سیستم سوئیفت و اعمال تحریم‌های مالی جدید پیوسته است.

منبع: روزنامه جوان