مسئله قدس کلیدی ترین موضوع جهان اسلام است. در راستای احیای تفکر آزادی قدس در جهان اسلام تاکنون دو نوع برنامه درنظر گرفته شده است.

نخست: روز جهانی قدس در واپسین جمعه از ماه مبارک رمضان که امام خمینی (رحمه اللّه علیه) آن را روزی رسمی برای حمایت از مردم فلسطین اعلام و از مسلمانان جهان خواستند که برای قطع دست رژیم صهیونیستی به یکدیگر بپیوندند.
 
دیگر آنکه: در چند سال اخیر از سوی «اتحادیّه جهانی علمای مسلمان» و به مناسبت گرامیداشت سالگرد فتح بیت المقدس در ۲۷رجب ۵۸۳ ق توسط صلاح الدین ایّوبی، هفته آخر رجب را به عنوان هفته جهانی بیت المقدس معرفی کرده اند. در این راستا به طرح نکاتی در مورد این هفته و گونه شناسی تفکرات جهان اسلام در مواجه با اسرائیل اشاراتی خواهیم داشت.

یکم. مسئله آزادی قدس در جهان اسلام، ارتباط تنگاتنگی با صلاح الدین ایوبی(۵۹۸ق) دارد. مهمترین شاهد بر این مدعا برگزاری حمایت ها و کنگره هایی است که در جهان اسلام برگزار شده و در آن به هر شکلی که شده یا نام یا نمادی از او برده شده است. در اواخر سال ۲۰۲۰ که زمزمه های تطبیع عبری- عربی مطرح شد، اَردوغان با برگزاری همایشی بین المللی به نام صلاح الدین ایوبی، سعی کرد تا از این رهیافت تعریضی به چند کشور جهان اسلام که قصد عادی سازی روابط با اسرائیل داشتند بزند و در آنجا بود که خود را صلاح الدین ایوبی معاصر معرفی کرد. این عنوان در میان سایر ناجیان بیت المقدس در جهان اسلام نامی کاملا آشناست.

 دوم: گونه شناسی روابط جهان اسلام با اسرائیل مسئله ای قابل توجه است و نقش مهمی در حل موضوع قدس دارد. در حالی که نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، اسرائیل را به رسمیت نمی شمارد ومحو اسرائیل وبرگزاری رفراندوم را راه حل موضوع اشغال قدس می داند، دولتهایی هستند که ضمن اهتمام به مسئله آزادی قدس شیوه های دیگری را اختیار کرده اند. ترکیه نخستین کشور در جهان اسلام شناخته می شود که اسرائیل اشغالی را به رسمیت شناخت(۱۹۴۹میلادی). این روابط بعدها با روی کار آمدن اسلام گرایان دچار نوساناتی شد. هم اکنون ترکیه ضمن برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل، لفّاظی هایی را علیه رهبران اسرائیل به زبان می آورد. زائران ترک از مدتها قبل نیز به سهولت به بیت المقدس سفر می کنند؛ با این حال رؤیاپردازی آزادسازی قدس، در میان سردمداران ترکیه پررنگ است.

سوم: مصر و انور سادات در سال ۱۹۷۸ اولین رئیس وقت یک کشور عربی- از طرفین جنگ اعراب و اسرائیل- بود که به صلح با اسرائیل پیوست و اقدام به رسمیت شناختن این کشور کرد. البته اعضای «جهاداسلامی مصر» هم خشم خود را به سبب این اقدام خود نشان دادند و دو سال بعد سادات را در یک رژه نظامی ترور کردند. الازهر هم که نوعا تابع سیاست های دولت مصر است، با اتخاذ این خط مشی وبا عنوان مصلحت، مشروعیت روابط با اسرائیل را به دست شیخ ازهر امضا کرد. البته موضع اخوان المسلمین با اسرائیل کاملا مشخص است و نیازی به توضیح ندارد. مثلا هنگامی که «بن باز» حاکم اسلامی را مجاز به برقراری روابط با اسرائیل می دانست، قرضاوی نهیب می زد که اسرائیل زبانی جز سلاح نمی شناسد. 

چهارم: منحصربفردترین نگاه به اسرائیل را دراندونزی می توان پیدا کرد. شایدعلت برقرار روابط دیپلماتیک بزرگترین کشور جهان اسلام با اسرائیل را بتوان در همراهی علما اندونزی، در تفسیر اسلام رحمانی دانست. نضج جریانات تکفیری در جهان اسلام وبه ویژه جهاد در فلسطین ولبنان، عاملی شده که نهضت العلما اندونزی در عقلانی و مفیدبودن آنها تشکیک و راهی متفاوت را در مواجه با اسرائیل بپیماید تا از این رهیافت به ترویج اسلام رحمانی نیز در جهان امروز بپردازد.

پنجم: جالب است که هنوز فروغ بیت المقدس در سرزمین کویت سخت مشتعل است. اوائل سال ۲۰۲۱ میلادی بود که رسانه ها عکس هایی از کویت مخابره کردند که فاصله میان منازل مسکونی و مناطق مختلف کویت تا بیت المقدس را به کیلومتر دقیق نشان می داد. کویتی ها رابطه رسمی با اسرائیل ندارند و اسرائیل را اختاپوس هزار دست وپایی می خوانند که مشکلات عمده جهان اسلام با آنها پیوند خورده است. ولی آنچه را نباید فراموش کرد این است که کویتی ها با وجود تعلق قلبی با آرمان قدس، حاضر به صرف هزینه سیاسی سنگین در قبال اسرائیل نیستند وهیچ گاه کویت موضع جدی را در این میان اتخاذ نکرده اند.

ششم: موضع مسلمانان شبه قاره هند نیز جالب توجه است. از طرفی که جماعه التبلیغی ها بخاطر عدم دخالت در سیاست، آزادانه به اسرائیل سفر می کنند؛ از آن سو رویکرد دیوبند نسبت به اسرائیل کاملا منفی وخصمانه است. درگیری با دولت هند و معضل کشمیر و ...جهاد را به سمت آنجا کشانده است. مسلمانان پاکستان نیز هرگز روی خوشی به اسرائیل نشان نداده اند.

هفتم: تطبیع عِبری- عربی آخرین حلقه ای است که نوع دیگر از روابط با اسرائیل رادر جهان اسلام نشان می دهد. کشورهای امارات، بحرین ومراکش در سالهای اخیر مسیر دیگری را پیمودند و عادی سازی روابط خود با اسرائیل را رسما اعلام کرده اند. خیانت برقراری رابطه با اسرائیل تا حدی بودکه عمده مجامع اسلامی جهان اسلام حتی در آمریکا و کانادا آن را 
محکوم و روی خوشی بدان نشان ندادند. آنچه در این میان کمتر بیان شده فتواهای سهل گیرانه مُفتیان امارات و وابستگی نهادهای دینی این کشورها به حکومتهاست که رابطه با اسرائیل را سهل و کم هزینه کرده است. آنچه اشاره شد تنها گوشه ای از مناسبات میان جهان اسلام با اسرائیل بود و سعی شد تا حد ضرورت به حداقل ها اکتفا شود. مواضع سایر کشورها همچون سوریه، اردن، لیبی، عمان،الجزایر، یمن و...در ذیل سرفصلها فوق تعریف می شوند.الجزایر یک نمونه استثنایی و مثال زدنی از تنیدگی با آرمانهای مسلمانان فلسطینی است.

هشتم: در این فضای متشتت و مواضع ناهمگون در جهان اسلام در مواجهه با اسرائیل، اتحادیه جهانی علمای مسلمان که با اهتمام یوسف قرضاوی، مرحوم آیت اللّه واعظ زاده خراسانی و احمد بن حمد خلیلی اباضی تشکیل شده است، بالاخره پس از چندین سال تلاش مستمر توانست هفته آخر رجب را به عنوان احیای «هفته جهانی قدس» اعلام کند. بنابراین بجاست سازمانها، رسانه ها و نخبگان شیعه و ایرانی همگام با فعالان جهان اسلام، ضمن همراهی با این اعلان عمومی، نقش گسترده ای در احیا امر آزادی قدس ایفا کنند و بهانه های رفتارهای تاریخی و وحدت شکن صلاح الدین ایوبی با شیعه را، مستمسکی برای احتراز از توجه به هفته جهانی قدس قرار ندهند تا با نقش آفرینی فعّال در این زمینه، فاصله ها با تحولات فرهنگی جهان اسلام کمتر شود.