بسیاری هدف را فقط توصیف این دو واژه فرض کرده و هدف اصلی را گم کرده‌اند. در گفت‌وگو با دکتر معصومه حکیمیان، معاون اسبق فرهنگی اجتماعی بسیج جامعه زنان سعی کرده‌ایم علاوه بر حرف زدن از اهداف مطرح کردن بحث جهاد تبیین، به نقش زنان در این مقوله نیز بپردازیم.

خانم حکیمیان، به نظر شما هدف اصلی رهبری از مطرح کردن جهاد تبیین چه بود و زنان می‌توانند چه نقشی را در این عرصه عهده‌دار شوند؟

در زمینه جهاد تبیین و نقش زنان در جهاد تبیین باید به چند نکته توجه کنیم؛ نخست اینکه از اساس نقش و جایگاه و وظیفه‌ای که زنان و دختران ما در جامعه اسلامی به‌خصوص جامعه ایران اسلامی برعهده دارند از دیدگاه اسلام ناب و دیدگاه امامین انقلاب بررسی نماییم.

برای این موضوع بهترین منبع، مفادی است که دربیانیه رهبر انقلاب به کنگره شهدای زن، ابلاغ شده است. حضرت آقا در سال ۹۱ و طی آن، سه ساحت را برای زنان جامعه بر اساس اسلام ناب، پیش‌بینی و مطالبه کردند. در این بیانیه، مطالبه نقش‌آفرینی در تاریخ‌سازی و اینکه زنان جامعه، معماران ایران جدیدند در سه ساحت بیان شده است: یک، ساحت تهذیب نفس، دوم، ساحت حفظ خانواده متعادل و سالم و سوم ساحت ولایت اجتماعی و جهاد اجتماعی.

پس از گذشت ۴۰ سال از انقلاب اسلامی هنوز سؤال بسیاری از افراد این است بالاخره زنان در دوران پساانقلابی باید چه نقشی را عهده‌دار باشند؟

 به فرموده حضرت امام(ره)، این انقلاب مطلع‌الفجر ظهور است، دو ماه پس از انقلاب چند تن ازعلما خدمت حضرت امام(ره) رفتند و حدیثی را عنوان کردند که هر قیامی قبل از قیام حضرت ولی عصر محکوم به زوال یا انحراف است؛ اگر شما این حدیث را قبول ندارید که هیچ، اما اگر قبول دارید تکلیف این انقلاب شما چیست؟ حضرت امام فرمودند: من حدیث را قبول دارم و درست است اما بدانید این قیام، قیام قبل از قیام حضرت ولی عصر(عج) نیست که مشمول این حدیث شود؛ بخشی از قیام حضرت است؛ یعنی از آن مرحله عبور کرده است؛ مطلع الفجر ظهور است. بنابراین جایگاه و منزلتی که این انقلاب در قرن ۲۱ و در آینده جهان ایفا می‌کند و منزلت و جایگاهی که از آن برخوردار است و آسیب‌ها و راهکارهای مهار برای رسیدن به طلوع خورشید واقعی؛ این‌ها همه تبیین لازم دارد.

منظور از زن نه شرقی نه غربی چیست؟ با توجه به مشکلاتی که در جامعه زنان به چشم می‌خورد چگونه می‌توان از دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه زن و خانواده دفاع کرد؟ بسیاری از بانوانی که در عرصه اجتماعی فعالیت می‌کنند واقعاً احساس می‌کنند زن در جامعه آن‌طور که شایسته است، کرامت ندارد.  چرا جایگاهی که امام و رهبری برای زن ترسیم کردند در جامعه به چشم نمی‌خورد؟

گام نخست، تبیین همین نگاه درست است که نگاهی متعالی به زن است و به قول رهبر معظم انقلاب، زنِ نه شرقی نه غربی بلکه زن فاطمی است.

این مسئله را لازم نیست توجیه کنیم. ما پس از انقلاب اسلامی کم‌کاری کردیم. این دیدگاه را به اندازه کافی برای بانوانمان تبیین نکردیم. یعنی جهاد تبیین در این موضوع می‌بایست همان سال ۹۱ شروع می‌شد. زنان جامعه ما وقتی جایگاه و نقش حقیقی خودشان را بدانند مطالبه می‌کنند. الان مشکل اینجاست عده‌ای از زنان این نگاه اسلام ناب را در مورد زن و جایگاهش می‌دانند و همان برداشت‌های قدیمی متحجرانه که از کودکی به گوششان رسیده را در ذهنشان می‌چرخانند. از یک‌طرف آقایانی که خیلی از جاها شاید چنین حقوقی را برای زنان قائل باشند، اتفاقاً در این موضع، فکرشان بعضاً ۱۸۰ درجه با رهبر انقلاب زاویه دارد. رفتارشان، تصمیماتی که می‌گیرند، موضع‌گیری‌هایی که می‌کنند، بیشتر همان نگاه ابزاری است.

شهید مطهری ابتدای انقلاب فرمودند: عدم حضور زنان در نهضت، پیروزی را ۱۵ سال به تأخیر انداخت. یعنی سال ۴۲ خانم‌ها نبودند، سال ۵۷ آمدند و این پیروزی تحقق پیدا کرد. این سخن شهید مطهری است. گویی کلید پیروزی انقلاب در جیب زنان این کشور است. مشکل الان جامعه ما چیست؟ این است که نگاه اسلام ناب و نگاه امامین انقلاب، توسط بسیاری از مدیران و دست‌اندرکاران در دستور کار نیست. بر اساس سلیقه خودشان دارند تصمیم می‌گیرند و عمل می‌کنند و این مسئله به ما آسیب زده است. اصل نظام و دیدگاه اسلام ناب، از الان تا قیامت هیچ‌گاه زیرسؤال نیست. ولی عملکرد خیلی‌ها که از پیاده‌سازی اهداف نظام سخن می‌گویند ولی عملشان از جای دیگری الگو می‌گیرد، خراب است. ما باید آن‌ها را درست کنیم، مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب همین دیدگاه ناب درجه یک است.

 الان متأسفانه در بدنه تصمیم‌گیری و بدنه مدیریت، چنین دیدگاهی به‌طور جدی در دستور کار نیست؛ به‌خصوص در بخش مردانه‌ای که دست‌اندرکار می‌شوند، بر اساس سلایق خودشان تصمیم می‌گیرند و گناهش گردن نظام و انقلاب می‌افتد، در حالی که نظام از این اشکال مبراست. آدم‌ها را باید درست کرد. ظرف درست است، مظروف مشکل دارد.

چرا ما در جامعه اسلامی زن شاخص الگوی مورد قبول همگان نداریم؟

ما زن شاخص زیاد داریم اما به آن توجه نمی‌کنیم. الان از بین ۴۰میلیون بانو، هزاران زن داریم که حقیقتاً این سه ساحت تزکیه نفس و خانواده سالم و متعالی و همزمان جهاد اجتماعی را دارند، ولی دیده نشده و مطرح نمی‌شوند. مهم‌تر از همه ما در عصری قرار داریم که به‌خصوص در ۳۰ سال اخیر، اتفاقی در سراسر جهان می‌افتد که ما داریم عقب می‌مانیم. این اتفاق چیست؟ توجه نخبگان و برجستگان دنیا به شخصیت حضرت صدیقه طاهره(س) به‌عنوان نسخه نجات‌بخش بشریت جلب شده است.

در کنفرانسی که تقریباً ۱۲ سال پیش در مجلس اعیان انگلیس به مناسبت میلاد حضرت فاطمه(س) برگزار شد، کشیش اعظم مسیحیان انگلیس یک جمله درباره حضرت گفته است که بر حرف من صحه می‌گذارد. ایشان می‌گوید: حتی تصور دنیایی که با منش فاطمه(س) اداره شود، برای دنیا خوشایند است. ولی الان اگر در دانشگاه ما از حضرت فاطمه(س) سخن بگویید تا بیاید جا بیفتد طول می‌کشد. جمله‌ای هم از فریدریش زونکه آلمانی کشیش هامبورگ در مورد حضرت فاطمه(س) دیدم که من را حیرت‌زده کرد. او می‌گوید: ما سال‌ها به دنبال آرامش بودیم، خدا پیغمبران را برای آرامش ما فرستاد ولی ما همچنان ناآرامیم و من پس از سالیان متمادی فهمیده‌ام واسطه دریافت آرامش از آسمان به زمین برای ما بندگان، فاطمه(س) دختر پیغمبر مسلمانان است.

آیا این وظیفه تنها برعهده مبلغان و مدرسان و استادان دانشگاه است؟

خیر، ابداً! بنده معتقدم در جهاد تبیین برای کنشگری فرهنگی به‌ویژه اجتماعی همه ۸۰میلیون ایرانی وظیفه دارند. از بانویی نقل قول شده: کشورم را من می‌سازم یا هیچ کس! چنین دیدگاهی باید در جامعه ما تبیین شود، اینکه بروند یک گوشه‌ای بنشینند درست نمی‌شود.

اصولاً فضا و عرصه باز نیست.

نه این‌طور نیست! ما در جامعه دچار یک سوء‌تفاهم دسته‌جمعی شده‌ایم؛ همه می‌نشینند انگار کسی باید الان چراغی روشن کند، هر کس می‌گوید شما مسئولید. آخر هم کسی چراغ را روشن نمی‌کند، در حالی که برای روشن کردن چراغِ زیست همراه با سعادت و خوشبختی برای ملت ایران، هر کسی هر کاری از دستش برمی‌آید باید انجام دهد.

شما با مطالبه‌گری موافق نیستید؟

من اعتقادم به مطالبه‌گری به اندازه ۲۰ درصد است و تلاشگری و کنشگری را به اندازه ۸۰ درصد مؤثر می‌دانم.

در این سال‌ها جلسات، ما کم مطالبه ندیدیم. من به کمیته فرهنگی شورای امنیت ملی گفته‌ام ۱۰ سال دوم نشستیم و ۱۰ سال اول را نقد کردیم؛ ۱۰ سال سوم، دو دهه پیش را، دهه چهارم سه دهه قبل را، خواهش می‌کنم دهه پنجم، دهه چهارم را نقد نکنید.

چطور می‌توان از ظرفیت فضای مجازی در این زمینه استفاده کرد؟

فوق‌العاده می‌توان استفاده کرد به‌خصوص توسط کنشگرانی که صدر و ذیل کار را درست می‌شناسند. بعضی وقت‌ها بعضی‌ها علم و توانش را ندارند و برعکس ضربه می‌زنند ولی حقیقت این است فضای مجازی ابزاری کارآمد است نه بیشتر از یک ابزار.

چرا انتخاب درست متولیان انجام نمی‌شود؟

متأسفانه خیلی وقت‌ها در کشور ما انتخاب متولیان درست انجام نمی‌شود. یعنی به جای شایسته‌سالاری و شایسته‌محوری، مسئله بیشتر این است که چه کسی بیشتر دیده می‌شود یا اینکه چه کسی به من تصمیم‌گیر نزدیک‌تر و یا حرف گوش‌کن‌تر است.

متأسفانه در انتخاب افراد و متولیان، شاخص‌های درستی به‌کار گرفته نمی‌شود. انتصابات رانتی یا همشهری‌بازی که رایج است سبب می‌شود عناصر مفید و کارآمد به حاشیه رانده شوند و عناصر ناکارآمد ابزار کار را به‌دست بگیرند که متأسفانه با ناکارآمدی خود ضربه می‌زنند.

چگونه حد و مرز الگوی سوم زن مسلمان -به عنوان زن نه شرقی نه غربی- که رهبر انقلاب بر آن تأکید نموده‌اند را با دو جریان تحجر و فمینیسم تشخیص دهیم؟

رهبری در بیانیه توضیح داده‌اند در نگاه شرقی (البته می‌تواند در کشورهای اروپایی هم وجود داشته باشد) زن می‌بایست در کنج خانه خود بنشیند و هیچ کاری به مسائل اجتماع و فرهنگ و تاریخ‌سازی نداشته باشد. در نگاه غربی نیز ابزار تحقیر شده‌ای بیش نیست که البته خیزش‌های ارزشمندی در کشورهای غربی علیه این دیدگاه راه افتاده است مثل جنبش‌های Discovering women (دختران خویشتن‌دار آمریکا) که می‌گویند ما دیگر دوست نداریم این‌همه تحقیرآمیز با ما برخورد شود و خصوصاً به عنوان ابزار جنسی به ما نگاه شود. به فرموده رهبر معظم انقلاب ما وقتی در جامعه وارد می‌شویم باید ببینیم زن انسانیتش به جنسیتش بچربد.

چالش‌های پیش روی جهاد تبیین بانوان چیست؟

بزرگ‌ترین چالش، کم‌کاری‌هاست که در بدنه تربیتی آموزشی کشور ما از مهدکودک -که باید این نگاه درست تبیین شود- تا ابتدایی و راهنمایی و دبیرستان و دانشگاه کسی پای کار نیست. اصلاً توجهی به این موضوع ندارند که نگاه حقیقی به زن را جا بیندازند و گرایش‌های نگاه شرقی و غربی تقویت نشود. البته منظورم مهدهای‌کودک یا دانشگاه‌های دختران نیست. اتفاقاً نگاه درست به زن را مردها باید زودتر از زن‌ها یاد بگیرند تا ذائقه‌شان به سمت نگاه سوم به زن تغییر کند. وقتی مردهای جامعه ما نگاهشان شرقی یا غربی باشد، طبیعتاً زن‌ها هم به این سمت سوق داده می‌شوند بنابراین قبل از زن‌ها باید مردها نگاه متعالی اسلام به زن را یاد بگیرند.

بزرگ‌ترین چالش الان جامعه ما در حوزه فرهنگی اجتماعی، کم‌کاری‌ها، ناکارآمدی‌ها و تنبلی‌هاست. باید به سرعت انقلابی در این حوزه اتفاق بیفتد.

همین دیدگاه توسط مبلغان بسیار قوی در جامعه در حال تبیین است که زن در خانه بنشیند!

متأسفانه غلط است، بزرگ‌ترین خیانت است. می‌دانید چرا خیانت است؟ چون وقتی چنین تهمتی را به اسلام بزنیم حقیقتاً زن‌ها و دختران را در جاده‌ای می‌اندازیم که به سمت غرب بروند. چون آن‌ها این نگاه متحجرانه را برنمی‌تابند. ما چنین تهمتی را به اسلام می‌زنیم و به خیال خودمان داریم از دین دفاع می‌کنیم درحالی‌که چنین چهره ناروایی را از دین به جوانان ارائه می‌دهیم و آن‌ها را برای سقوط در منجلاب غربی آماده می‌کنیم.