دانش‌بنیان‌ها به‌واسطه ابتنا بر علم و دانش عموماً گرفتار تحریم یا دیگر مضایق حوزه اقتصاد نمی‌شوند. همچنین باتوجه به رویکرد دانشی که در اقتصاد این حوزه جاری است، عموماً فرایند کار به شکلی پیش می‌رود که کمترین هزینه و بیشترین سود نصیب بنگاه اقتصادی شود. مع‌الوصف هنوز هم آنچنان که باید و شاید اقتصاد دانش‌بنیان در کشورمان جایگاه ویژه‌ای ندارد. به‌سراغ دکتر شهریار شفیعی، مدیر گروه فناوری برندسازی (Brand Tech) رفته‌ایم و از او درباره بخشی از این ابهامات پرسیده‌ایم. او دارای مدرک کارشناسی ارشد فلسفه از دانشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی (انجمن حکمت و فلسفه)، است. خلاصه این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

در ابتدا اجازه بدهید نگاهی اجمالی داشته باشیم به ارتباط نام‌گذاری سال 1401 و شرکت‌های دانش‌بنیان و نقاط قوت و ضعف کشور در این زمینه. به‌نظر شما ورود واژه دانش‌بنیان به شعار سال چه اثری دارد و در حال حاضر چه جایگاهی در عرصه دانش‌بنیان داریم؟
نام‌گذاری امسال به نام شرکت‌های دانش‌بنیان کاری بسیار فرخنده و هوشمندانه و درست و دقیق بوده است؛ بنابراین فارغ از اینکه بخواهیم نگاه سیاسی به قضیه داشته باشیم، باید قدردان این نگاه درست و دقیق باشیم، اما به‌هرروی، برخلاف آمارها اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم، تاکنون عملکرد چندان درخشانی در این عرصه نداشته‌ایم و حتی اگر نگاهی آماری در مقایسه با کشورهای منطقه داشته باشیم در بسیاری زمینه‌های این عرصه از آن‌ها نیز عقب‌تر هستیم، چه رسد به آنکه بخواهیم کارایی آن را نیز ارزیابی کنیم. یک‌بار ما می‌خواهیم آماری ارائه دهیم و می‌گوییم مثلاً فلان مقدار بودجه و هزینه برای عرصه شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص داده شد، مجوز داده شد و حمایت شد، خوب این‌ها روی کاغذ است و همه نسبت به آن آگاهیم و صرفاً آماری بیش نیست، اما به‌صورت واقعی فقط در حد همین تخصیص بودجه بوده و عملاً خروجی نداشته است. ما نه‌فقط در سطح جهانی در این عرصه عقب هستیم که حتی در سطح منطقه نیز نسبت به کشورهای مختلف عقب هستیم، ولی با وجود این، نگاه مثبت به این عرصه در سال جدید می‌تواند بسیار نتیجه‌بخش باشد. البته اگر به خروجی هزینه‌ها 
توجه شود.
چرا باوجود اختصاص بودجه و هزینه در سال‌های گذشته پیشرفت قابل‌توجهی در این عرصه نداشته‌ایم؟
بی‌شک بخشی از این عقب‌ماندگی به عدم‌ارتباط اقتصادی ایران با جهان به دلیل تحریم‌های ظالمانه بازمی‌گردد؛ چراکه امروز نمی‌توان یک اقتصاد را بدون رابطه با دیگران توسعه داد و اقتصادها در سطح جهان به یکدیگر وصل هستند. دومین دلیل عقب‌ماندگی کشور در عرصه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، نبود فناوری‌های لازم است، ما فناوری‌های برتر را نداریم. همچنین در سال‌های گذشته تولید ما رشد نکرده است که اقتصاد ما و به‌تبع آن شرکت‌های دانش‌بنیان ما رشد کنند، اقتصاد ما محدودشده و ما نمی‌توانیم از شرکت‌های کوچک‌تر حمایت کنیم و حتی به‌گونه‌ای نبوده که شرکت‌های بزرگ‌تر به کمک شرکت‌های کوچک‌تر بیایند، بلکه خودشان را رشد داده و اجازه رشد به کوچک‌ترهای دانش‌بنیان را نداده‌اند.

چرا دانش‌بنیان‌ها در اقتصاد کشور مهم هستند؟
در گذشته‌های دور یعنی دوره نادرشاه و پیش از آن عامل توسعه، تولید و رشد اقتصادی، کشاورزی و پیشه‌وران بودند نه صنعتگران؛ اما بعدها که انقلاب صنعتی رخ داد، عامل رشد اقتصاد و تولید، امور صنعتی بوده‌اند، بنابراین ما امروز نمی‌توانیم بخواهیم اقتصادمان رشد کند، اما به فناوری‌های روز دسترسی نداشته باشیم. فناوری‌های روز یعنی همین تولیدات و پژوهش‌های دانش‌بنیان که می‌خواهند اقتصاد را شکل دهند و سبب مزیت رقابتی شوند. ساده‌ترین مثال برای این عرصه، استفاده از فناوری‌های نوین درزمینه باغداری و کشاورزی است که بسیاری از کشورها در این زمینه پیشرفت خوبی داشته‌اند، اما ما هنوز در بیشتر موارد به روش سنتی کشاورزی می‌کنیم و ازآنجایی‌که از فناوری‌های روز استفاده نمی‌کنیم با مشکل بی‌آبی مواجه هستیم و بیشتر آب ما هدر می‌رود. بنابراین ما بدون مسلح شدن به دانش‌های روز که همین شرکت‌های دانش‌بنیان تولید می‌کنند نمی‌توانیم اقتصاد خودمان را رشد دهیم و به توسعه برسیم.

در منطقه خودمان و همچنین در جهان، درزمینه پیشرفت‌های دانش‌بنیان چه اتفاقاتی افتاده است؟ 
در منطقه می‌توان به کشورهایی مانند ترکیه و امارات اشاره کرد که گام‌هایی را در این زمینه برداشته‌اند، هرچند آن‌ها نیز هنوز خیلی عقب هستند و نمی‌توانند الگویی در این زمینه باشند. ما برای الگوبرداری در این زمینه باید به کشورهایی در خارج از منطقه نگاه کنیم. کشورهایی مانند سنگاپور، اندونزی، چین و کره جنوبی پیشرفت‌های بسیار خوبی درزمینه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان داشته‌اند و بنابراین مطالعه و بررسی شیوه و عملکرد آن‌ها می‌تواند برای ما بسیار کمک‌کننده باشد.

راهکارهای ممکن برای توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور کدام است؟
مهم‌ترین چیزی که هر بار سخن از توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان به میان آمده، صرفاً نگاه دکوری به آن دارند و هر زمان بودجه کم می‌شود از آن صرف‌نظر می‌کنند، بحث آموزش است. به نظر من در زمینه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان هیچ‌چیزی جایگزین آموزش نخواهد بود. ما نیازمند شرکت‌هایی هستیم که آموزش مدیریتی، مالی، حقوقی، بازاریابی، علوم رفتار سازمانی و... را دارا باشند، اینکه چند جوان به‌صورت خودجوش دورهم جمع شوند نمی‌توانند سبب توسعه دانش بنیان شوند، بلکه آن‌ها نیازمند آموزش‌وپرورش و همچنین حمایت هستند؛ پس از آموزش نیازمند نیروی کار ماهر هستیم، متأسفانه موج مهاجرت نیروی کار زبده و نخبه از کشور هم خلأ بزرگی را در زمینه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد کرده است.