به گزارش قدس آنلاین، صحبت از اقتصاد دانش‌بنیان این روزها نقل مجالس علمی و اقتصادی شده است. در تعریف این عبارت گفته شده اقتصاد دانش‌بنیان  به این معنی است که  دانش و فناوری پیشرفته،  نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی در همه عرصه‌های تولید داشته باشد.

بنا بر این معنا باید چنین در نظر گرفت که اقتصاد یا بخشی از یک اقتصاد دانش‌بنیان محسوب می‌شود که دانش در همه بخش‌های آن مبنای تصمیم‌گیری باشد. فرض کنید یک کارخانه کفش بنا دارد از اقتصاد سنتی به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کند، آیا این فقط به‌معنای تغییر تجهیزاتش از سنتی به مدرن است؟ براساس تعریف اقتصاد دانش بنیان، پاسخ خیر است. در واقع این کارخانه زمانی می‌تواند بگوید من دانش بنیان شده‌ام که از طراحی محصولات و انتخاب مواد اولیه گرفته تا تجهیزات خط تولید و بسته‌بندی و توزیع و حتی بازاریابی‌اش را به شکل علمی انجام دهد.

ارکان اقتصاد دانش‌بنیان
با ذکر این مثال حال باید ببینیم ارکان اقتصاد دانش بنیان را چه نکاتی تشکیل می‌دهد.
۱- شاخص نوآوری: یک سیستم ابداع و نوآوری کارآمد متشکل ازبنگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، اتاق‌های فکرو سایر سازمان‌هایی است که می‌توانند با بهره‌گیری از ذخایر دانش جهانی آن را مطابق با نیازهای خود بومی‌سازی کند و در نهایت راه‌حل‌های فناورانه جدید ارائه دهند.
۲  شاخص آموزش:  نیروی کاری آموزش دیده و ماهر که قادر به ایجاد اشتراک‌گذاری و استفاده مؤثر از دانش باشد.
۳  شاخص ICT:  زیرساخت‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات مدرن و قابل دسترس به‌عنوان کاتالیزوری برای برقراری ارتباطات مؤثر، انتشار و پردازش اطلاعات عمل می‌کنند.
۴  نظام نهادی: نظام نهادی وانگیزشی اقتصادی مشتمل برانگیزه‌هایی است که با تشویق به‌کارگیری کارآمد دانش موجود و جدید موجبات ارتقای کارآفرینی در اقتصاد را فراهم می‌آورد.

۳ وجه مشترک میان کشورهای برتر با اقتصاد دانش‌بنیان
رعایت و توجه به این ارکان سبب شده برخی کشورها در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان اختلاف بسیار جدی با کشورهایی مثل کشور ما و دیگر اقتصادهای سنتی داشته باشند. باوجود این هنگامی که ویژه‌گی‌های کشورهای پیشرفته در این حوزه را بررسی می‌کنیم سه ویژه‌گی اصلی در بین آن‌ها مشترک است.
۱-در این کشورها دانش بنیان شدن اقتصاد با گسترش رقابت‌پذیری صنایع داخلی گره خورده است.
۲-سیاست‌های بالادستی هماهنگ با توسعه اقتصاد دانش بنیان و توسعه صنعتی تدوین می‌شود که در مورد کشور فنلاند و کره جنوبی – به عنوان دو کشور برتر در زمینه اقتصاد دانش بنیان - به وضوح این موارد را می‌توان مشاهده کرد.
۳-ضرورت توجه به اکوسیستم اقتصاد دانش بنیان و تمرکز ویژه بر بازیگران مختلف این اکوسیستم از جمله نهادهای حمایتی و تأمین مالی، دولت، بنگاه‌های بزرگ و کوچک، دانشگاه‌ها و حتی تا حدودی جامعه است.
بررسی تجربه این کشورها نشان می‌دهد تنها با سیاست‌گذاری درست و صحیح می‌توان زمینه را برای تغییر پارادایمی در اقتصاد کشورمان فراهم کرد تا بتوانیم خود را از جایگاهی که اکنون در آن قرار گرفته‌ایم کنده و به مدارج بالای جدول اقتصادهای دانش بنیان صعود کنیم.

وضعیت امروز دانش بنیان در ایران
در مجموع بنگاه‌های اقتصادی موجود در کشور، تنها حدود ۶ هزار و ۷۰۰ شرکت دانش‌بنیان وجود دارد. از این میزان حدود ۴ هزار و ۵۰۰ شرکت تولیدی بوده و مابقی شرکت‌های دانش بنیان عمدتاً خدماتی هستند. این شرکت‌ها در سال گذشته در مجموع بیش از ۳۲۰ هزار اشتغال مستقیم ایجاد کرده‌اند. 
شرکت‌های دانش بنیان ایرانی در مجموع در ۹ حوزه فناوری مشغول به فعالیت هستند که عبارت‌اند از: کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی (۲۷۹شرکت)، دارو و فراورده‌های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان (۴۱۱شرکت)، مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری‌های شیمیایی (۹۳۸شرکت)، ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته (هزارو۴۶۳شرکت)، وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی (۲۳۵شرکت)، سخت‌افزارهای برق و الکترونیک، لیزر و فوتونیک (هزارو۴۲۰شرکت)، فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای (هزارو۵۳۴شرکت)، خدمات تجاری‌سازی (۳۳۱ شرکت) و صنایع فرهنگی، خلاق و علوم انسانی و اجتماعی (۱۲شرکت).
نگاهی به این آمار نشان می‌دهد هنوز در بسیاری از عرصه‌ها ما حتی گام‌های ابتدایی را هم برنداشته‌ایم. به‌عنوان مثال یکی از بخش‌هایی که در حوزه دانش بنیان توسعه کمی پیدا کرده بخش کشاورزی است و این امر سبب شده واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی به کشورمان هرساله افزایش یابد.

مقایسه جایگاه ایران با دنیا
پیش از ورود به مبحث مقایسه وضعیت دانش‌بنیان در کشورمان با جهان باید توجه داشت کلیدواژه دانش بنیان، اصطلاحی است که تنها در ایران به شرکت‌های مبتنی بر فناوری اطلاق می‌شود. اگرچه کارکرد شرکت‌های دانش بنیان مشابه کارکرد شرکت‌های فناوری یا واحدهای تحقیق و توسعه در خارج از کشور است، اما چنین عنوانی تنها در کشور ما کاربرد دارد از همین رو در رتبه‌بندی‌های جهانی شاخصی تحت عنوان «دانش بنیان» برای مقایسه این شرکت‌ها با یکدیگر وجود ندارد. تنها معیار مشخص و نزدیک به این حوزه «نوآوری» است. از این رو می‌توان جایگاه بین‌المللی ایران را در این حوزه که به نوعی بخشی از دانش بنیان بودن را با خود یدک می‌کشد، ارزیابی کرد.
با این توضیح جمهوری اسلامی ایران با رتبه۶۰  در سال۲۰۲۱ جایگاه خود را نسبت به سال۲۰۲۰ هفت رتبه بهبود داده است. این رتبه، مرهون بهبود وضعیت کشور در شاخص‌های مرتبط با تحقیق و توسعه، تولید با فناوری پیشرفته و مالکیت فکری (ثبت اختراع و طرح‌های صنعتی) است.
ایران در بین ۱۰کشور منطقه آسیای میانه و جنوبی از نظر رشد شاخص‌ها نسبت به سال قبل رتبه دوم را کسب کرده است. در این منطقه، هند (با رتبه ۴۶ جهانی)، ایران (رتبه ۶۰) و قزاقستان (رتبه ۷۹) به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را کسب کرده‌اند. این گزارش با مطالعه ۱۳۲کشور جهان تنظیم شده است. 
سایر کشورهای منطقه و رتبه جهانی آن‌ها را هم به‌شکل زیر می‌توان در این گزارش مشاهده کرد: قیرقیزستان رتبه ۹۸، تاجیکستان رتبه ۱۰۳، ازبکستان رتبه ۸۶، افغانستان – بنگلادش رتبه ۱۱۶، نپال رتبه ۱۱۱ و پاکستان رتبه ۹۹.
در این نوشتار از محتوای تهیه شده در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «مروری بر تاریخچه، رویکردها و تجارب پنج کشور منتخب در راستای استقرار اقتصاد دانش بنیان»، گزارش شاخص جهانی نوآوری۲۰۲۱ سازمان جهانی مالکیت فکری WIPO و همچنین محتوای موجود در تارنمای معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری استفاده شده است.

انتهای پیام/