پس از رحلت این بانو و در دوره‌ای که امویان حکومت را برعهده گرفتند، «مکتب شام» در تاریخ‌نگاری درصدد بود حضرت خدیجه کبری(س) که مادر اهل بیت(ع) است را تنقیص کرده و جایگاه و منزلت این بانوی بزرگ را حداقلی نشان بدهد، کاری که با اهداف سیاسی پشت پرده انجام می‌گرفت. حجت‌الاسلام دکتر امیرمحسن عرفان، عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی در گفت‌وگو با ما ضمن پاسخ به شبهاتی که با هدف تنقیص جایگاه حضرت خدیجه(س) در مکتب تاریخ‌نگاری شام صورت گرفته، تلاش کرده صورت‌بندی از شاخصه‌های سبک زندگی ایشان به عنوان الگویی برای زن امروزی در تمدن نوین اسلامی ارائه دهد.

شواهد تاریخی علیه شبهه‌افکنی‌های مکتب تاریخ‌نگاری شام درباره منزلت حضرت خدیجه(س)
حجت الاسلام دکتر امیرمحسن عرفان با بیان اینکه داده‌های تاریخی به‌شدت دیدگاه دشمنان اهل بیت(ع) که درصدد تنقیص منزلت حضرت خدیجه(س) بوده‌اند را نقض می‌کند، اظهار کرد: شواهد تاریخی نشان می‌دهد حضرت خدیجه کبری(س) بزرگ بانوی اسلام و بانوی بامنزلت در دیدگان حضرت رسول(ص) بود. به عبارت دیگر تعاملات دوسویه پیامبر و حضرت خدیجه کبری(س) ناشی از یک عشق و محبت و علاقه دوطرفه بود؛ این علاقه بی‌نظیر پیامبر(ص) به ایشان به‌حدی بود که حتی پس از رحلت این بانوی بزرگ، هر گاه رسول الله(ص) نام خدیجه کبری را می‌شنید، اشک در چشمانش نقش می‌بست. علاقه پیامبر به خدیجه کبری آن‌قدر زیاد بود که پس از رحلت خدیجه کبری هرگاه پیامبر قربانی می‌داد، می‌فرمود سهم رفقای خدیجه را کنار بگذارید. دیگر همسران پیامبر که این علاقه پیامبر به خدیجه کبری(س) را می‌دیدند به پیامبر اعتراض می‌کردند علت علاقه شما به حضرت خدیجه(س) چیست و حضرت در جواب می‌فرمود «خدیجه و أین مثل خدیجه؟» خدیجه و دیگر کجا مثل خدیجه پیدا می‌شود؟ می‌فرمودند: آن موقع که همه من را در تحریم اقتصادی قرار داده بودند، خدیجه کبری بود که اموالش را عاشقانه در اختیار من قرار داد. آن موقعی که همه به من کفر ورزیده بودند، خدیجه به من ایمان آورد. 
وی افزود: در روایتی دیگر پیامبر(ص) می‌فرمایند: «خدای متعال هرگز همسر و همراهی بهتر از او به من ارزانی نداشت چون آن موقعی که به من کفر می‌ورزیدند او به من ایمان می‌آورد». از سال اول تا سوم بعثت به جز امیرالمؤمنین(ع) و خدیجه کبری(س) کسی اسلام نیاورد و این دو انسان برجسته و بزرگ‌منش به همراه پیامبر، خداوند را عبادت می‌کردند. به عبارت دیگر باید تصریح کنیم خدیجه کبری(س) در زندگی پیامبر نقش بی‌نظیری ایفا کرد و این نقش مورد ستایش و اذعان و اعتراف پیامبر نیز بود. خدیجه کبری، گریزگاه پیامبر از رنج و غربت جانکاه در میان آرزوهای کوچک و سیاه دوران جاهلیت بود. 

ظرفیت بی‌نظیر آفرینش‌های فرهنگی و هنری زندگی حضرت خدیجه(س)

عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی با بیان اینکه در طول ۲۵سالی که پیامبر(ص) با خدیجه کبری(س) زندگی کرد، ایشان تنها همسر حضرت رسول بود، گفت: مادامی که خدیجه کبری زنده بود پیامبر هیچ زن دیگری را اختیار نکرد و ۲۵ سال خدیجه کبری در کنار پیامبر زندگی کرد و تک همسر ایشان بود. این جایگاه حضرت خدیجه به جنس تعاملش با پیامبر(ص) و معرفتی برمی‌گردد که به حضرت داشت و به همین دلیل است در دعای ندبه وقتی تبار امام زمان را نام می‌بریم حضرت را «یابن خدیجه الغراء» خطاب می‌کنیم. در نمونه دیگر، وقتی امام سجاد(ع) در کاخ ظلم اموی در مقابل یزید و یزیدیان ایستاد و تبار بی‌مانند خودش را نام برد، فرمود: «انا بن رسول الله، انا بن امیرالمومنین، انا بن سید نساءالعالمین» و بعد گفت «انا بن خدیجه الکبری» یعنی من فرزند خدیجه بزرگ هستم. این بزرگ‌ترین مدال برای حضرت خدیجه(س) هست که ائمه(ع) ما به مادری چون ایشان افتخار می‌کنند، بنابراین باید سوگمندانه اعتراف کرد متأسفانه جایگاه این بانوی بزرگ جهان اسلام در فرهنگ ما و در مهندسی فرهنگی ما ضعیف معرفی می‌شود. در مواجهه با سبک زندگی حضرت خدیجه کبری و تبلیغ و ترویج این سبک زندگی با کاستی‌های فراوانی روبه‌رو هستیم، از شعر آیینی بگیرید تا تولید پویانمایی و دیگر تولیدات سینمایی و تلویزیونی. زندگی حضرت خدیجه ظرفیت بی‌نظیری برای آفرینش‌های فرهنگی و هنری دارد که کمتر به آن توجه شده است. زندگی پیامبر و خدیجه کبری(س) فراتر از جنبه‌های ایمانی و معرفتی، یک زندگی عاشقانه و بی‌مانند بود و ما متأسفانه کمتر به این موضوع پرداخته‌ایم. همه این‌ها در حالی است که دشمنان اهل بیت برای تنقیص این جایگاه، زندگی این بانوی بزرگ را با انواع و اقسام شبهات محاصره کردند.

از مهندسی فرهنگ مقاومت تا همدلی و همیاری با پیامبر اسلام(ص)

به باور دکتر عرفان، نقش حضرت خدیجه(س) در مقاومت جبهه حق در سال‌های نخست بعثت انکارناشدنی است و به همین دلیل مکتب تاریخ‌نگاری شام درصدد برآمد صرفاً وجه مال و ثروت این شخصیت را برجسته کند تا وجوهی از این حیث کمرنگ شود. وی در این خصوص تصریح کرد: مکتب تاریخ‌نگاری شام با رهبری امویان صرفاً وجه مال و ثروت حضرت خدیجه را در زندگی حضرت برجسته کردند و در نهایت می‌خواستند به مخاطبان این مطلب را منتقل کنند که اگر پیامبر با خدیجه کبری(س) ازدواج کرد صرفاً به خاطر ثروت او بود. این در حالی است که اساساً ثروت خدیجه یکی از عوامل خدمت‌رسانی خدیجه به پیامبر محسوب می‌شد و فراتر از این مال و ثروت، کاری که حضرت خدیجه انجام داد مهندسی فرهنگ مقاومت و استقامت، همدلی و همیاری با پیامبر(ص) بود تا جایی که ابن‌هشام در تاریخش می‌نویسد: هر گاه پیامبر خدیجه کبری(س) را می‌دید «کان یسکن علیها»؛ این تعبیر به این معناست پیامبر با دیدن حضرت خدیجه کبری(س) آرامش پیدا می‌کرد. بنابراین دیدن خودِ خدیجه، اخلاص و محبت و معرفت او در حجاب ثروتش و تحت تأثیر مکتب تاریخ‌نگاری شام قرار گرفته است.

ایفای یک نقش فراتاریخی به عنوان الگوی زن تراز تمدن نوین اسلامی

عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی معتقد است فارغ از نقش تاریخی حضرت خدیجه(س)، باید یک نقش فراتاریخی نیز برای این بانوی بزرگ اسلام قائل شد و آن هم نقشی است که ایشان می‌توانند به عنوان الگوی زن تراز تمدن نوین اسلامی ایفا کنند. عرفان ادامه داد: ما در پاسخ به این مهم که نقش فراتاریخی سبک زندگی حضرت خدیجه کبری(س) چیست باید به چند نکته توجه کنیم؛ مهم‌ترین یا اولین شاخصه سبک زندگی حضرت که ایشان را به مثابه الگوی تمدن نوین اسلامی و زن تراز تمدن نوین اسلامی قرار می‌دهد، حق‌جویی و حق‌پذیری است. ایمان و اسلام حضرت خدیجه کبری(س) یک انتخاب و نه یک اضطرار بود. او بود که دنبال پیامبر و اسلام بود از این رو سال‌ها پیش از بعثت پیامبر درصدد مطالعه کتب ادیان اسلامی بود و با عالمان مسیحی و یهودی رایزنی و مطالعه می‌کرد. سال‌ها پیش از بعثت درصدد اندیشه نو و بیزار از جامعه جاهلی زمانه بود. همین خصلت حق‌جویی و حق‌پذیری خدیجه کبری(س) بود که او را به عنوان نخستین ایمان‌آورنده به پیامبر در میان زنان قرار داد. پیشتاز در اسلام و پیشگام در نماز و جهاد و هجرت و فداکاری بود. او در اندیشه پیامبر خاتم بود و وقتی در برابر دعوت پیامبر قرار گرفت خیلی سریع تصمیم گرفت و به پیامبر ایمان آورد. 
وی افزود: نکته جالب اینجاست وقتی پیامبر، ایشان را دعوت به اسلام کرد، حضرت خدیجه گفت که من از مدت‌ها پیش در انتظار چنین رویداد مبارکی بودم. این برآمده از حق‌جویی و حق‌پذیری حضرت خدیجه(س) است. بانوی تراز تمدن نوین اسلامی باید تحول‌طلب و تحول‌خواه باشد. اگر خدیجه کبری نجات و منجی را در پیامبر(ص) می‌دید، بانوی تراز تمدن نوین اسلامی باید به دنبال نجات و منجی راستین در روزگار کنونی باشد. اگر خدیجه کبری دلزده از جاهلیت اولی و کهن پیش از بعثت پیامبر بود، بانوی تراز تمدن نوین اسلامی نیز باید دلزده از جاهلیت مدرن باشد. اگر خدیجه کبری از دل جاهلیت کهن حجاز به انتخاب پیامبر دست زد، زن تراز الگوی تمدن نوین اسلامی نیز باید از دل تاریکی‌ها و سیاهی‌های جاهلیت مدرن، منجی این دوران را انتخاب کند. 

کسی که محدودیت را پذیرفت چون انتخابش پیامبر(ص) بود

حجت الاسلام عرفان، ایثار در راه حق را دومین شاخصه سبک زندگی حضرت خدیجه کبری(س) به عنوان الگوی زن تراز جامعه منتظر توصیف کرد و گفت: حضرت خدیجه کبری برای پیشبرد اهداف جبهه حق به رهبری پیامبر، جانفشانی و ایثار کرد، انواع و اقسام مرارت‌ها را در این راه به جان خرید و در راه پیروزی جبهه حق فداکاری نمود. کافی است جریان محاصره چند ساله پیامبر در شعب ابی‌طالب را ببینید. جالب اینجاست شخص خدیجه از محدودیت‌های ناشی از این عهدنامه که منجر به محاصره چند ساله پیامبر در شعب ابی‌طالب شده بود، استثنا شده بود و بر همین اساس ایشان می‌توانست هر جای دیگری بدون محدودیت زندگی کند ولی خدیجه کبری زندگی در شعب ابی‌طالب را انتخاب کرد چرا که انتخابش پیامبر بود. اگر چه خدیجه، هاشمی نبود ولی برای بنی‌هاشم مادری کرد و یکی از مهم‌ترین عوامل پایداری مسلمانان و به شکست کشاندن استبدادگران جاهل در مکه، بزرگ‌منشی حضرت خدیجه کبری(س) بود که برای نجات مسلمانان تمام اموالش را هدیه داد. این جانفشانی در برابر حق و ایثار و فداکاری برای جبهه حق یک شاخصه بی‌همتا در سبک زندگی حضرت زهرا(س) است. اساساً این جذبه حضرت خدیجه کبری(س) بود که ایشان را به بزرگ بانوی جهان اسلام بدل کرد و پیامبر آن تعابیر را در بزرگداشت او به کار بردند. در فتح مکه پیامبر به‌گونه‌ای مسیر را تعیین کرد که از کنار مزار خدیجه کبری عبور ‌کنند. این به خاطر ایثار، فداکاری و جانفشانی خدیجه کبری برای پیروزی جبهه حق بود. اساساً بانوی تراز تمدن نوین اسلامی برای پیشبرد اهداف جبهه حق باید جانفشانی و ایثار و فداکاری داشته باشد و به راستی که بانوان شاخص جبهه حق در اسلام در این زمینه به خدیجه کبری اقتدا کردند. 

پیام خدیجه(س) برای جامعه ایمانی تمدن‌ساز

عرفان ادامه داد: مسئولیت‌شناسی سومین شاخصه سبک زندگی حضرت خدیجه در راستای الگودهی به زن جامعه منتظر است. به بیان دیگر، خدیجه کبری اقتضائات زمانی و مکانی را به‌درستی درک کرده بود. حضرت خدیجه وقتی برنامه‌های آیین اسلام را از زبان پیغمبر اکرم(ص) شنید، فرمود: «امنت و صدقت و رضیت و سلمت» ایمان آوردم، تصدیق کردم، رضایت دارم و تسلیم امر هستم. ایمان، تصدیق، رضایت و تسلیم امر بودن؛ پیام خدیجه کبری برای جامعه ایمانی برای تمدن‌سازی و تحقق تمدن تراز اسلامی بود. این‌ها بیانگر اخلاص و مسئولیت‌شناسی ایشان است. بدون هیچ چشمداشتی حضرت خدیجه کبری در راه پیروزی اسلام جانفشانی کرد. جالب است در تاریخ داریم کسی که تمام هستی‌اش را فدای پیامبر کرد و عاشقانه پای اسلام ایستاد، بر بستر مرگ از پیامبر خواست با دخترش فاطمه(س) تنها باشد و آنجا به دخترش فرمود: فرزندم آیا می‌شود از پدرت بخواهی با آن پیراهنی که وحی بر او نازل شده بود، مرا کفن کند؟ کسی که تمام هستی‌اش را فدای پیغمبر کرده حیا می‌کند از پیامبر یک پیراهن بخواهد. اوج مسئولیت‌شناسی و درک اقتضائات زمانی و اخلاص خدیجه کبری را در این گزارش می‌توان دید. 

سرمایه‌ای در خدمت تجارت مشروع و عادلانه

عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی، مدیریت را به عنوان یکی دیگر از مهم‌ترین شاخصه‌های سبک زندگی حضرت خدیجه کبری(س) معرفی و عنوان کرد: ایشان فراتر از همسر، معاون و مشاور و همراه پیامبر بود. شما شرایط روزگار جهان عرب و جاهلیت پیش از ورود اسلام را ببینید. در آن جاهلیت و در زمانه اسارت و محرومیت کامل زن، می‌بینید خدیجه کبری، مدیریت و درایت و رهبری یک تشکیلات بزرگ اقتصادی تجاری را برعهده دارد. یک بانوی پاک‌منش چنین ظرفیت‌های مدیریتی دارد. کمال‌جویی و پویایی فکر و اندیشه حضرت خدیجه کبری بود که حضرت را به این سمت و سو سوق داد. به‌جای اینکه حضرت به سمت و سوی رباخواری و مکیدن خون محرومان برود، آمد و سرمایه خود را در راه سازندگی و تجارت مشروع و عادلانه قرار داد. این مدیریت تحسین برانگیز و این درایت درسی برای زن تراز تمدن نوین اسلامی است. 

نخستین بیعت‌کننده با امیرالمؤمنین علی(ع)

وی ولایت‌پذیری را آخرین مؤلفه سبک زندگی حضرت برشمرد و گفت: اغلب براساس آنچه ما از دل گزاره‌های تاریخ حضرت را می‌شناسیم، می‌گوییم حضرت خدیجه کبری نخستین زنی بود که اسلام و ایمان آورد و به نماز ایستاد. بد نیست بدانیم نخستین کسی که با امیرمؤمنان(ع) به مثابه امام و وصی و خلیفه پس از پیامبر بیعت کرد، شخص خدیجه کبری(س) بود. وقتی پیامبر به او فرمود: «علی مولای تو و سرور مؤمنین و امام آن‌ها بعد از من است» خدیجه کبری بلافاصله فرمود: « این حقیقت را من گواهی می‌دهم و با علی بیعت می‌کنم و خدای آگاه و پیامبرش را بر درستی این انتخاب به گواهی می‌گیریم». این در حالی است که علی(ع) در خانه خدیجه بزرگ شده بود. این‌قدر خدیجه کبری به امیرالمؤمنین علی(ع) در حالی که حضرت به مثابه فرزند ایشان بود، علاقه داشت که وقتی می‌خواست علی را معرفی کند می‌گفت این نوجوان، برادر پیامبر و نور چشم خدیجه کبری است. جالب اینجاست او در مقوله ولایت‌پذیری نخستین کسی است که با نوجوانی که در خانه خودش بزرگ شده است، بیعت می‌کند. مجموعه این خصوصیات و سبک زندگی حضرت خدیجه کبری، زندگی ایشان را سبک زندگی‌ای قرار می‌دهد که می‌تواند الگویی برای زن تراز جامعه منتظر باشد. زنان جامعه ما برای رسیدن به تعالی و مواجهه با سنت‌های غلط جاهلیت مدرن و باورهای فرهنگی ناشایست در جاهلیت مدرن، نیازمند الگو هستند و خدیجه کبری(س) مهم‌ترین الگوی زن تراز جامعه ما و تمدن نوین اسلامی است.