خداوند در قرآن میفرماید: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدینَ؛ ما آنان را امامانی قرار دادیم که به امر ما هدایت کنند و انجام خیرات، اقامه نماز و دادن زکات را به آنان وحی کردیم و آنان پرستشکنندگان ما بودند».
بر اساس این آیه، شیعه باید سیره امامان را الگوی زندگی خویش قرار دهد؛ زیرا تمسک به سیره اهلبیت موجب رستگاری و تخلف از سیره ایشان موجب هلاکت میشود. حجتالاسلام والمسلمین سید محمدرضی آصفآگاه اشکوری در یادداشتی که در پایگاه اطلاعرسانی بلاغ منتشر کرده به برخی از زوایای سیره اجتماعی امام مجتبی(ع) اشاره کرده که گزیدهای از آن را میخوانید. حفظ کرامت انسانی یکی از ویژگیهای اخلاقی امام حسن(ع) ارج نهادن به «کرامت انسانی» است؛ چنانکه در سیره اجتماعی آن حضرت میتوان اوج اکرام و بزرگداشت مؤمن را مشاهده کرد. مردی نامهای را به دست امام حسن(ع) داد که در آن حاجت خود را نوشته بود. امام(ع) بدون اینکه نامه را بخواند، به او فرمود: «حاجتت چیست؟» شخصی عرض کرد: «ای فرزند رسولخدا! خوب بود نامهاش را میخواندی و میدیدی حاجتش چیست و آنگاه بر طبق حاجتش پاسخ میدادی». امام(ع) فرمود: «بیم آن دارم که خدای تعالی تا به این مقدار که من نامهاش را میخوانم، از خواری مقامش مرا مورد مؤاخذه قرار دهد». تواضع و فروتنی یکی از گزارههای اخلاق دینی، تواضع و فروتنی است؛ چنانکه خداوند خطاب به رسول اعظم(ص) فرموده است: «وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنینَ؛ بال [عطوفت] خود را برای مؤمنان فرود آر». تواضع، حالت خشوع و خضوع درونی است که نشانههای آن در رفتار آشکار میشود. تواضع به معنای قرار دادن نفس در مرتبه پایینتر است. «خفض الجناح کنایة عن اللین و الرفق و التواضع»، بر این اساس خَفض جَناح، کنایه از فروتنی همراه با محبت است. راوی میگوید :حسن بن علی(ع) بر فقرایی عبور کرد که آنان خردههای نان را روی زمین گذاشته بودند و آنها را برمیداشتند و میخوردند. آنان به آن حضرت عرض کردند: «ای فرزند دختر رسولخدا! برای خوردن ناهار جلو بیا». امام(ع) نزد آنان رفت و نشست و فرمود: «خداوند افراد متکبر و مغرور را دوست ندارد». سپس همراه آنان شروع به خوردن نمود تا اینکه از خوردن دست کشیدند... سپس آنان را به میهمانی خود دعوت کرد و به آنان غذا و لباس داد. عفو و صفح آموزههای دینی گویای جایگاه و اهمیت عفو و بخشش خطاهای یکدیگر است؛ زیرا برقراری رابطه دوستانه میان همنوعان بدون عفو و گذشت امکان ندارد. یکی از ویژگیهای سیره اجتماعی امام حسن(ع)، بخشش خطای دیگران است؛ چنانکه وقتی حضرت دید پای گوسفند شکسته است، پرسید: «چه کسی شکسته است؟» غلام حضرت عرض کرد: «من شکستم. میخواستم شما را ناراحت کنم». حضرت تبسمی کرد و فرمود: «اینها به خاطر این است که تو آزاد نیستی». سپس او را آزاد کرد و هدیه خوبی به او داد. بخشش مالی بذل و بخشش در راه خدا یکی از ویژگیهای اخلاقی امام حسن(ع) است که زبانزد خاص و عام است تا آنجا که امام(ع) به «کریم» موصوف شد. بخشش تنها این نیست که انسان به فقرا کمک مالی کند؛ بلکه گاهی واسطهگری، راهنمایی و وادار کردن دیگران به انفاق، کمتر از خود انفاق ثواب ندارد. گاهی ائمه(ع) چنین روشی داشتند. روزی فقیری از امام حسن(ع) درخواست کمک کرد. اتفاقاً در آن هنگام امام(ع) پولی در بساط نداشت و از طرف دیگر از اینکه فرد تهیدستی از در خانهاش ناامید برگردد، ابا داشت؛ از این رو فرمود: «آیا حاضری تو را به کاری راهنمایی کنم که به مقصودت برسی؟» عرض کرد: «چه کاری؟» فرمود: «امروز دختر خلیفه از دنیا رفته و او عزادار شده و هنوز کسی به او تسلیت نگفته است. نزد وی برو و با سخنانی که به تو یاد میدهم، به وی تسلیت بگو که از این راه به هدف خود میرسی». عرض کرد: «چگونه تسلیت بگویم؟» فرمود: «وقتی نزد خلیفه رسیدی بگو خدا را سپاس که او را با نشستن تو بر قبرش پوشیده داشت و با نشستنش بر قبرت مورد هتک حرمت قرار نداد؛ یعنی اگر دخترت پیش از تو از دنیا رفته و زیر خاک پنهان شده، در عوض زیر سایه پدر بوده؛ ولی اگر تو پیش از او از دنیا میرفتی، دخترت پس از مرگ تو دربهدر میشد و ممکن بود مورد هتک حرمت واقع شود». مرد فقیر به این ترتیب عمل کرد. این جملههای عاطفی در روان خلیفه اثر عمیقی بر جای نهاد و از حزن و اندوه وی کاست و دستور داد جایزهای به مرد فقیر بدهند. آنگاه پرسید: «این سخن از آن خودت بود؟» گفت: «نه، حسن بن علی(ع) آن را به من آموخته است». خلیفه گفت: «راست میگویی. او منبع سخنان فصیح و شیرین است». رعایت ادب در نشست و برخاست امام(ع) در جزئیترین مسائل مانند نشست و برخاست، آداب اجتماعی را رعایت میکرد تا الگویی برای ما شیعیان باشد. نقل شده روزی امام حسن(ع) در مکانی نشسته بود و هنگامی که خواست از آنجا برود، فقیری وارد شد. امام(ع) به آن مرد فقیر خوشآمد گفت و با او ملاطفت کرد و سپس به او فرمود: «ای مرد! تو وقتی نشستی که ما برای رفتن برخاستیم، آیا اجازه رفتن به من میدهی؟» مرد فقیر عرض کرد: «آری، ای پسر رسولخدا». رعایت حقوق حیوانات در آموزههای دینی برای حیوانات حقوق تعریف شده است که از جمله آن، تأمین غذای آنهاست. نجیح میگوید: حسن بن علی(ع) را دیدم که غذا میخورد و سگی کنار او است. هر لقمهای که میخورد، لقمهای به سگ میدهد. عرض کردم آیا اجازه میدهی سگ را با سنگ برانم؟ حضرت فرمود: «دَعْهُ إِنِّی لَأَسْتَحْیِی مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَنْ یَکُونَ ذُو رُوحٍ یَنْظُرُ فِی وَجْهِی وَ أَنَا آکُلُ ثُمَ لَا أُطْعِمُهُ؛ آن سگ را به حال خود واگذار. من از خدا شرم دارم که حیوان دارای روحی به من نگاه کند و من چیزی بخورم و به آن حیوان ندهم». در روایت دیگری آمده روزی امام(ع) دید غلامی قُرص نانی در دست داشت، تکهای خود میخورد و تکهای به سگی که پیش رویش بود، میداد. امام(ع) از انگیزهاش پرسید، غلام گفت: «از خدا شرم دارم خود بخورم و به آن سگ چیزی ندهم». امام(ع) پیش مولای غلام رفت و غلام را با باغی که در آن زندگی میکرد، خرید. سپس غلام را آزاد کرد و باغ را به او بخشید.
نظر شما