کمتر موقعی پیش می‌آید که در روستا یا محله‌ای گذر کنیم و در نام افراد، بویژه افراد پا به سن گذاشته پیشوند مشهدی را نبینیم و نشنویم. این لفظ به گونه‌ای در فرهنگ عامیانه ایرانی جای خویش را باز نموده که حتی در داستانهای عامیانه ایرانی نیز لفظ مشهدی در کنار برخی از نامها به کرار دیده می‌شود. تا جایی که لفظ مشهدی به اختصار به الفاظ دیگری همچون مشدی، مش و مشتی نیز تغییر داده می‌شد. بقالی مشتی غلام، مشتی حسن سبزی فروش و..
این موارد نشان از آن دارد که لفظ مشهدی در کنار نام افراد کاربرد بسیاری در فرهنگ عامه ایرانی داشته و دلیل آن هم این است که توفیق زیارت امام رضا(ع) نصیب این افراد شده و لفظ مشتی را به عنوان سند زیارت امام رضا(ع) همراه نام خود به یدک می‌کشند.
اینکه نام شهری به عنوان پیشوند در نام افراد قرار بگیرد، نشان آن داشته که اصل و نسب این فرد به آن شهر بر می‌گردد و راهی برای شناسایی افراد تلقی می‌شد و به آسانی می‌توان دریافت که این فرد مربوط به کدام جغرافیا و یا اهل کدام شهر بوده. به عنوان مثال «شیخ عباس قمی، عطیه کوفی، میرزا رضا کرمانی و... در برخی موارد اظهار تعصب نیز می‌نمودند، ولی اینکه نام دو شهر کربلا و مشهد در کنار انسانهای بسیاری قرارمی گرفت که تعداد آنها حتی از جمعیت آن شهرها هم زیادتر می‌شد و مربوط به کسانی بود که توفیق زیارت امام حسین(ع) و امام رضا(ع) نصیبشان شده و به عنوان تبرک، لفظ مشهدی و کربلایی، پیشوند نام این افراد می‌شد. با توجه به اینکه امامان معصوم در برخی از شهرها اسلامی مدفون می‌باشند و افراد زیادی برای زیارت ایشان در این شهرها حضور می‌یابند، ولی تنها نام دو شهر کربلا و مشهد به عنوان پیشوند اسامی افراد قرار می‌گرفت.
مشهدی
چنانچه شخصی توفیق زیارت خانه خدا و یا امام حسین(ع) و امام رضا(ع) نصیبش گردد، در کنار نام ایشان لفظ حاجی، کربلایی و مشهدی قرار می‌گرفت که امروزه نیز این پیشوندها در اسامی افراد مسن کاربرد دارد.
دلیل اینکه در کنار نام افراد پیشوند مشهدی قرار می‌گرفت، با اندک تأملی می‌توان این موارد را برشمرد:
الف- توفیق زیارت امام رضا(ع) نصیب همه کس نمی‌شد و رفتن به زیارت امام رضا(ع) مشکل بود؛ زیرا موقعیت جغرافیایی مشهد به گونه‌ای بود که چون در شرق کشور می‌باشد و تراکم جمعیتی در غرب کشور بیشتر از شرق بود، بنابراین رفتن از غرب به شرق برای زیارت امام رضا(ع) با حوادث و اتفاقاتی همراه بود؛ وجود راهزنان در میان راه و بازماندن از قافله و از دست دادن جان و مال از جمله خطراتی بود که زائران با آنها دست و پنجه نرم می‌کردند.
ب- در سطح کشور ایران فقط یک بارگاه امام معصوم قرار دارد، در صورتی که 6 امام در کشور عراق که کوچکتر از ایران است، دارای جایگاه و مقام می‌باشند و چهار امام معصوم نیز در عربستان مدفون می‌باشند.
ج- ایرانیان شیعه توکل به خداوند و توسل به ائمه اطهار(ع) را از باارزش‌ترین زندگی خود می‌دانند و در طول عمر بارها زیارت امام رضا(ع) را یکی از اصلی‌ترین کارهای خود دانسته و برنامه ریزی‌های بسیاری برای این امر دارند.
د- زیارت امام رضا(ع) مانند زیارت کعبه برای ایرانیان از آداب و رسوم خاصی برخوردار بود. در گذشته اگر کسی قصد زیارت امام رضا(ع) را داشت، چاووشی خوانی‌هایی برای این فرد از چند روز پیش از حرکت انجام می‌شد تا جایی که هنگام حرکت، تعداد زائران افزایش می‌یافت. پس از بازگشتن از زیارت امام رضا(ع) نیز استقبال از زائران به صورت جمعی صورت می‌گرفت و منجر به این شد که عمل زیارت برای زائران ماندگار بماند و از این طریق لفظ مشهدی در کنار نام افراد قرار می‌گرفت.
لفظ مشتی افزون بر اینکه برای توفیق یافتگان زیارت امام رضا(ع) به کار برده می‌شد، کاربردهای دیگری هم داشت و هرچیز مطلوب و خوب در میان عامه مردم به عنوان مشتی قلمداد می‌شد. به عنوان مثال فلانی کت وشلوار مشتی می‌پوشد، این شخص ماشین مشتی دارد و...
بنابراین در گذشته اگر کسی به زیارت امام رضا(ع) می‌رفت و لفظ مشهدی را برای او به کار می‌بردند، این لفظ به عنوان یک حسن برای صاحب نام نیز تلقی می‌شد.
* سند زیارت امام رضا(ع)
در گذشته در میان مردم دو سند وجود داشت برای شخصی که به زیارت امام رضا(ع) نایل شده است:
1- لفظ مشهدی که در پیشوند نام افراد قرار می‌گرفت
2- عکس زیارتی حرم امام رضا(ع)
در هرخانه و کاشانه‌ای عکس یادگاری از اهل خانه در دیوارهای منازل جا باز نموده که در حرم رضوی گرفته شده است. این عکسها با پیش زمینه نقاشی شده از حرم رضوی و ماجراهای مربوط به امام رضا(ع) تهیه شده اند که زائران با پوشیدن لباسهای عربی، درویشی و... در کنار ماکتهایی از حیواناتی همچون آهو، شیر و... عکس زیارتی تهیه می‌کردند. عکاس زیارتی و زائر هر دو تلاش می‌کنند فضایی روحانی در تصویر به وجود آورند تا به یادگار ثبت شود و حضور ذهنی و مذهبی آنها را با هم همراه کند. این تعاملی است میان فرهنگ و اعتقادات مذهبی مردم و فناوری ثبت تصویر با دوربین عکاسی و استفاده از پرده‌های عکاسی زیارتی وسیله‌ای برای بیان زیبایی و بازسازی دنیای خیال است.
پرده‌های زیارتی خیال‌انگیزند، فضاهای ذهنی و تخیلات مذهبی با هم همراه می‌شوند تا زمینه‌ای که زائر در آن قرار می‌گیرد و از او عکسی به یادگار باقی بماند،به جز پرده از مهمترین ابزار عکاسی زیارتی، صحنه‌آرایی‌ها و لباسهای مذهبی و ژستهای مشتریان است. زائران می‌خواهند در تصاویر، خالصانه‌ترین لحظه زیارتی خود را با ژستهای مذهبی و حالتی از نیایش به تصویر کشند؛ با دست‌هایی بر روی سینه و یا با نگاه متوسلانه به بارگاه حضرت، خلوص هرچه بیشتر خود را در برابر امام رضا (ع) ثبت کنند و با داشتن این عکس دیگران را در رابطه روحانی خود شریک کنند.
پوششها و صحنه‌آرایی‌ها به تجسم هرچه بیشتر واقعیت ذهنی مردم کمک می‌کنند. لباسهای عربی یا لباسهای درویشان به همراه کشکول و تبرزین همه نشانه‌هایی است که زائر را از عصر خود جدا می‌کند و به گذشته و زندگی گذشتگان ارتباط می‌دهد؛ زیرا می‌خواهد از نظر نشانه‌های ظاهری نیز به یاران امام رضا(ع) نزدیک شود.
از مجسمه‌هایی چون آهو و شتر برای صحنه‌آرایی عکسها استفاده می‌کنند. شتر از آن رو که همچون افراد هم‌عصر در رکاب حضرت باشد و آهو باوری است مذهبی مبنی بر آنکه امام رضا(ع) ضامن آهویی شود که به او پناه می‌آورد. زائر با این عکس می‌خواهد دیگران را مطمئن کند که با این سفر زیارتی، سفری به عالم دیگر کرده است و این تجسم ذهنی را با ثبت دوربین نشان می‌دهد. بنابراین عکس زیارتی و لفظ مشهدی سندی است ماندگار برای کسی که به زیارت امام رضا(ع) مشرف شده است
نظر شما