در نشستی که سه‌شنبه ۲۴ خردادماه به همت پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، از کتاب «روان‌شناسی اسلامی در سراسر جهان» که به همت محققانی از ۱۷ کشور جهان تألیف شده رونمایی شد.
در این مراسم، وضعیت روان‌شناسی اسلامی در ایران که در قالب یک فصل از این کتاب توسط حجت‌الاسلام دکتر مسعود آذربایجانی، استاد گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و حجت‌الاسلام دکتر حمید رفیعی هنر، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با عنوان «Islamic psychology in Iran past present and future» تدوین شده  توسط این محققان به بحث و بررسی گذاشته شد. 

روان‌شناسی اسلامی علم مطالعه روان بر اساس مبانی اسلامی است
مسعود آذربایجانی در ابتدای این مراسم ابراز امیدواری کرد برگزاری چنین نشست‌هایی منتج به اهتمام بیشتر به فعالیت‌های بین‌المللی در حوزه روان‌شناسی اسلامی و هماهنگی، همگرایی و هم‌افزایی بیشتر برای فعالیت در این عرصه شود. 
وی در ادامه به ارائه گزارشی از فصل ششم این کتاب که به صورت مشترک با دکتر 
حمید رفیعی هنر نگاشته شده پرداخت و در تعریف روان‌شناسی اسلامی گفت: روان‌شناسی علم مطالعه پدیده‌های روانی است که هنجارها و بایسته‌های روانی را برای سلامت و ارتقای روان‌شناسی انسان در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی فراهم می‌کند. مراد ما از روان‌شناسی اسلامی در این مطالعه، علم مطالعه نفس یا دقیقاً روان و کارکردهای آن بر اساس مبانی و منابع اسلامی است که با کشف قانونمندی‌های حاکم بر آن به تأمین سلامت روانی و زندگی خوب دنیوی و حتی اخروی در راستای اهداف الهی بینجامد. 
استاد گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: ایران در اینجا جغرافیای بحث را مشخص می‌کند، محدود به فعالیت‌های انجام شده در روان‌شناسی اسلامی در قلمرو جغرافیایی ایران از گذشته و تاکنون و با نگاهی به آینده است. 

ضرورت‌های توجه به روان‌شناسی اسلامی
وی با مطرح کردن این پرسش که ضرورت پرداختن به روان‌شناسی اسلامی چیست، گفت: در پاسخ به این پرسش باید چند نکته را در نظر داشت. نخستین نکته تأثیرات دین بر روان‌شناسی به‌خصوص در ابعاد گسترده سلامت است؛ دوم، اسلام به عنوان دینی جامع دارای آموزه و مفاهیم و ظرفیت‌های بسیار در روان‌شناسی است که باید از آن‌ها استفاده کنیم و بی‌اعتنایی به آن جفاست. سوم، معرفی و توجه به فعالیت‌های علمی در روان‌شناسی اسلامی، افزون بر احساس خودباوری و هویت علمی در این حوزه، زمینه‌های استفاده از آن را برای بهبود زندگی مردم به‌ویژه برای دانشگاهیان فراهم می‌کند. 
آذربایجانی بی‌اطلاعی را دلیل بی‌اعتنایی و مخالفت برخی دانشگاهیان با بحث‌های روان‌شناسی اسلامی عنوان کرد و در بیان چهارمین دلیل برای توجه به روان‌شناسی اسلامی نیز گفت: بازخوانی آثار علمی روان‌شناسی اسلامی در ایران زمینه اصلاح و ارتقای این حرکت را در آینده فراهم می‌کند و ما می‌توانیم روشمندتر مباحث این حوزه را در آینده پیش ببریم. 
وی در بیان پنجمین علت ضرورت توجه به روان‌شناسی اسلامی نیز گفت: معرفی علمی روان‌شناسی اسلامی در ایران به سایر کشورهای اسلامی، زمینه‌های همکاری، هم‌افزایی و همدلی بیشتر را ایجاد می‌کند. 
استاد گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مبانی علم‌شناسی و انسان‌شناسی روان‌شناسی اسلامی، تاریخچه، مراحل رشد و چشم‌انداز آینده این رشته را از عناوین مورد بحث این فصل عنوان و اظهار کرد: همان‌گونه که شناخت دانش مبتنی بر سه محور موضوع، هدف و روش است، در بخش مبانی نظری روان‌شناسی اسلامی نیز به این سه محور ارجاع داده شده است. در بخش موضوع روان‌شناسی اسلامی مباحثی چون فطرت، روح، عمل و قلب، رفتار و فرایندهای روانی، نفس و کارکردهای آن و در بخش هدف روان‌شناسی اسلامی نیز توصیف، تبیین و پیش‌بینی کنترل و تغییر رفتار، سلامت روان و زندگی خوب و سلامت و قرب الهی معرفی شده‌اند. در بخش روش نیز نگاه تکثرگرا مبتنی بر روش‌های عقلی، تجربی، نقلی و شهودی و معناشناسی مورد تأکید قرار گرفته‌اند. 
نویسنده کتاب «درآمدی بر روان‌شناسی دین» در خصوص مبانی انسان‌شناسی روان‌شناسی اسلامی گفت: مرکب بودن انسان از بدن و روح، داشتن اراده و اختیار، بحث جسمانیت الحدوث و روحانیت البقا، ویژگی‌ها و جنبه‌های مثبت و منفی قلب، ویژگی‌های عقل به‌ویژه بحث شناخت و مهارگری و در نهایت غایت انسان که نیل به فلاح و لقاءالله است در ذیل این عنوان مورد مداقه و بررسی قرار گرفته‌اند. 

توجه به تراث روان‌شناسی اسلامی برای نخستین بار در این مقاله
وی با بیان اینکه برای نخستین بار در این فصل به پیشینه تاریخی بحث در تراث اسلامی توجه جدی شده، تصریح کرد: شاید برای نخستین بار باشد که به این پیشینه تاریخی البته به صورت مواد خام در خصوص روان‌شناسی اسلامی توجه شده باشد. بحث‌های شیخ کلینی در کتاب عقل و جهل یا در کتاب ایمان و کفر، مباحث شیخ صدوق در کتب مصادره الاخوان، مواعظ، خصال و امثالهم، سیدرضی در نهج‌البلاغه، شیخ طوسی در 
مصباح المتهجد، سیدبن طاووس در کشف‌المهجه و بخشی از فیلسوفان و عارفان همچون خود ابن‌سینا و فخر رازی، مولوی به‌ویژه مثنوی و آثار ابن‌عربی در فتوحات از جمله مباحثی است که در خصوص تراث روان‌شناسی اسلامی به آن‌ها اشاراتی شده است. 
به باور آذربایجانی، باوجود داشتن تراث قابل توجه، دیدگاه‌های اندیشمندان مسلمان در خصوص روان‌شناسی اسلامی از قرن ششم و هفتم هجری به بعد کمتر مورد توجه غربی‌ها قرار گرفته است. وی شیخ اشراق، خواجه نصیرالدین طوسی، ملاصدرا، فیض کاشانی، عبدالرزاق لاهیجی، دو نراقی و دیگران را از این جمله معرفی کرد. 
استاد گروه روان‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه به چهار دوره روان‌شناسی اسلامی در قرن بیستم اشاره کرد و سپس در بیان چالش‌های پیش روی این رشته در ایران گفت: آموزش گسترده روان‌شناسی سکولار در ایران و محدودیت در آموزش روان‌شناسی اسلامی از چالش‌های ماست؛ حدود ۸۰ سال است که روان‌شناسی سکولار در همه مراکز آموزشی کشور و به صورت گسترده تدریس می‌شود آن هم در حالی که حدود ۱۷سال است ما آموزش روان‌شناسی اسلامی را در کشور آن هم در ۱۶درصد مراکز شروع کرده‌ایم که با چنین تقسیم‌بندی نمی‌توان انتظار اثرگذاری را در جامعه داشت. حجت‌الاسلام آذربایجانی با برشمردن تعدادی از نهادهای فعال در حوزه روان‌شناسی اسلامی، به مرکز جامع مشاوره رشد و توانمندسازی آستان قدس رضوی اشاره و عنوان کرد: شاید بزرگ‌ترین مرکز مشاوره در ایران با رویکرد اسلامی را بتوان مرکز جامع مشاوره، رشد و توانمندسازی آستان قدس رضوی دانست که ۸۰ مشاور و حدود ۳۰هزار مراجعه‌کننده در سال دارد. 
وی در پایان در خصوص چشم‌انداز آینده در روان‌شناسی اسلامی نیز عنوان کرد: توجه، رشد و ارتقای روش‌شناسی در پژوهش‌ها، تأسیس رشته روان‌شناسی اسلامی و ایجاد بستری برای تربیت مدرسان و راه‌اندازی مجله روش‌شناسی فرهنگی در گروه روان‌شناسی سمت از جمله مواردی است که می‌تواند زمینه توجه به نیازهای بومی را در حوزه‌های دانشگاهی فراهم کند. 

مقاله ایرانی بی کم و کاست منتشر شد
حجت‌الاسلام دکتر حمید رفیعی هنر، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نیز در این نشست با اشاره به ماجرای پیشنهاد نگارش این کتاب گفت: زمانی جناب دکتر عنبر حق به من ایمیل زد و گفت ما می‌دانیم در ایران آثار و فعالیت‌های زیادی در حوزه روان‌شناسی اسلامی هست و پیشنهاد داد فصلی را با همکاری اساتید ایرانی تدوین کنید. ما نیز خدمت جناب دکتر آذربایجانی رسیدیم و از ایشان خواستیم در تدوین یک فصل از این کتاب مشارکت داشته باشند و ایشان قبول کردند.
وی افزود: فروردین سال ۹۹ ما شالوده کلی فصل ناظر بر ایران را برای ایشان ارسال کردیم و آن‌ها پذیرفتند و مقرر شد اصل مقاله را تا مهرماه ۹۹ برایشان ارسال کنیم. نکته جالب اینجاست از ما خواسته شده بود بین ۵تا ۸هزار کلمه مقاله را برایشان تهیه کنیم ولی ما ۱۴هزار کلمه مقاله برایشان ارسال کردیم و آن‌ها نیز بی کم و کاست آن را منتشر کردند. 
بنابر این گزارش، کتاب روان‌شناسی اسلامی در سراسر جهان به سرویراستاری عنبر حق و عبداله روزمن و مقدمه توماس جی پلانت؛ در ۱۷ فصل توسط محققانی از ۱۷ کشور توسط انتشارات انجمن بین‌المللی روان‌شناسی اسلامی با همکاری مراکز علمی سیاتل واشنگتن در ماه جولای ۲۰۲۱ منتشر شده است.

خبرنگار: نیکوکار