ایران و روسیه به دلایل متعددی خواهان گسترش روابط اقتصادی و تجاری با یکدیگر هستند که سفر چندی پیش الکساندر نوواک، معاون نخست‌وزیر در مسائل مربوط به انرژی و مسائل مطروحه نیز مؤید همین موضوع است. از همین جهت گسترش مراودات تجاری با منطقه اوراسیا و قفقاز یکی از محورهای سفر لاوروف به ایران خواهد بود.
پیوستن به شبکه جهانی روسیه گامی در راستای تبادلات غیردلاری
به نظر می‌رسد پیگیری و هماهنگی هر چه بیشتر در برابر سیاست‌های تحریمی آمریکا جزو مذاکرات اساسی میان مقامات دو کشور باشد، موضوعی که روح‌الله مدبر، تحلیلگر مسائل روسیه نیز در این باره گفته است: «با توجه به سیاست تعمیق ضدتحریمی دولت روسیه در شرایط کنونی، مناسبات دو کشور در حوزه سیاست ضدتحریمی و ایجاد بلوک ضدتحریم می‌تواند بسیار مؤثر باشد. روس‌ها با همپیمانان خود مسیر تبادلات تجاری خارج از دامنه دلار و استفاده از ارز ملی را در پیش گرفتند. در کشورمان نیز این مسیر ایجاد شده است، رایزنی‌ها وجود دارد و پیوستن ایران به شبکه میر (شبکه جهانی روسیه) گام بسیار مهم و ارزشمندی به شمار می‌رود».
از سوی دیگر تقویت ابعاد همکاری‌های ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حوزه‌هایی مانند ترانزیت و ایجاد منطقه آزاد تجاری مورد تأکید است و عبور محموله ترانزیتی روسیه به هند از طریق ایران و مسیر کریدور شمال- جنوب در روزهای اخیر را می‌توان گام عملی روسیه در همین راستا دانست.
محموله ۴۰ فوتی که به صورت آزمایشی از خاک روسیه صادر شد، بناست از طریق خلیج فارس به سواحل غربی هند ارسال شود. بدین ترتیب فعال‌سازی کریدور شمال- جنوب با محوریت ایران می‌تواند یکی از موضوعات مطرح در مذاکرات با لاوروف در سفر وی به ایران باشد.
کریدور شمال – جنوب نقش حیاتی برای کشتیرانی ایران دارد
در همین زمینه امیرحسین ناظمی، نماینده دفتر نمایندگی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در روسیه تصریح کرده است: «یکی از اهداف اصلی در ۶ماه گذشته فعال کردن کریدور شمال – جنوب بود؛ چراکه نقش حیاتی برای کشتیرانی ایران دارد. اولویت کاری دفتر نمایندگی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در روسیه نیز همین مهم بود تا بتوانیم از مناطق مختلف روسیه مثل مسکو از طریق دریای خزر کالاها را به چین و هند ارسال کنیم. بحث اصلی هم ارسال بار به هند بود تا بتوانیم انتقال بار از سواحل غربی هند را به سمت روسیه و آسیای مرکزی و اروپا از طریق آب‌های ایران در برنامه داشته باشیم».
وی افزوده است: «با توجه به توافق‌های انجام گرفته در مورد حمل حجم زیادی از محمولات از سمت روسیه و بلاروس به هند از طریق بنادر آستاراخان، این محموله آغاز رونق ترانزیت خارجی در مسیر کریدور شمال - جنوب تلقی می‌شود و در آینده نزدیک شاهد شکوفایی در حوزه ترانزیت کالا و درآمدزایی برای دولت‌های روسیه، ایران و هند خواهیم بود».
بدین ترتیب فعال‌سازی و رونق هر چه سریع‌تر کریدور شمال- جنوب و نتیجه‌بخشی مذاکرات پیرامون این موضوع می‌تواند فرصت‌ها و مزایای اقتصادی زیادی به ارمغان بیاورد و ایران را در جایگاه شاهراه ترانزیتی در حوزه آسیا و اوراسیا قرار دهد.
ایجاد روابط با اعضای سی‌آی‌اس در صورت گسترش ترانزیت کالایی روسیه
در همین راستا علی ضیایی، کارشناس حوزه ترانزیت در گفت‌وگو با قدس درباره ظرفیت‌ها و مزایای اقتصادی کریدور شمال- جنوب برای ایران اظهار کرد: در کریدور شمال- جنوب، ایران یکی از بهترین موقعیت‌ها را در حوزه ترانزیتی دارد. در واقع می‌توان گفت جایگاهی که ایران در آن واقع شده جزو دو کشور مهم و راهبردی ترانزیتی در غرب آسیاست و رقیب ژئوپلتیکی که بتواند چنین جایگاهی داشته باشد اندک است. گرچه ترکیه هم جایگاه خوبی در کریدور شرق - غرب دارد اما هیچ کشوری مانند ایران نمی‌تواند همزمان به کریدور شمال- جنوب و شرق به غرب متصل باشد و به خوبی در هر دو کریدور خدمات‌دهی کند. با این حال، وقتی ایران برای بهره‌مندی از موقعیت خود منفعل است قطعاً سایران جای ایران را در مزیت ترانزیتی خواهند گرفت. با وجود مزیتی که کشورمان از آن برخوردار است، در حال حاضر دیگر کشورها در حوزه اقتصاد ترانزیت در حال فعال شدن هستند و این رقابت روز به روز بیشتر می‌شود. در رقابت شدید و جذب بازاری که توسط رقیبان اتفاق می‌افتد، چه بسا در آینده کار سخت‌تر شود.
ضیایی ادامه داد: هم اکنون با توجه به شرایط جغرافیایی نیز مزیت ایران نسبت به بقیه بالاست، هر چند که در دو سده گذشته مزایای ژئوپلتیکی زیادی از ما جدا شده اما به هر حال کشورمان از موقعیت خوبی برخوردار است. برخی کشورهایی که در کریدورها از آن‌ها به‌عنوان رقیب یاد می‌شود، پیشتر جزو قلمرو ایران بوده مانند افغانستان. همچنین در حوزه قفقاز و آذربایجان نیز متأسفانه با قرارداد ترکمانچای و گلستان منطقه بسیار راهبردی را از دست داده‌ایم؛ بنابراین همین مسائل اثرگذار است و اگر این مناطق تحت مالکیت ایران قرار داشت کشورمان اکنون قدرت بلامنازع ترانزیتی در سطح آسیا و اوراسیا بود. با این حال همچنان موقعیت برای کسب برتری در حوزه ترانزیت وجود دارد.
کارشناس اندیشکده حمل و نقل افزود: مهم‌ترین کشور کریدور شمال- جنوب برای ایران، روسیه است و پس از آن کشورهای سی‌آی‌اس و در مرحله بعدی هند قرار دارند؛ بنابراین ایران باید بر اساس اولویت به گسترش روابط ترانزیتی با این کشورها اقدام کند. بدین ترتیب ضرورت دارد ترانزیت کالایی روسیه گسترش یابد که در این صورت، روابط ترانزیتی با اعضای سی‌آی‌اس هم به دنبال آن ایجاد خواهد شد. با این اقدام می‌توان این کشورها را با کشورهای حوزه جنوب مانند حوزه خلیج‌فارس و آسیای جنوبی مرتبط کرد و هند نیز در پی آن همراه خواهد شد. گرچه ایران تمایل دارد با هند همکاری داشته باشد اما با سختی روبه‌رو خواهد بود، کما اینکه هندی‌ها در پروژه بندر چابهار نیز ما را اذیت کردند. با این حال اگر کریدور شمال- جنوب فعال شود قطعاً کشورهای مختلفی از طریق آن فعالیت و تجارت خواهند داشت که برای ایران سودآور خواهد بود.
ضیایی همچنین گفت: در سال‌های اخیر ترانزیت به هند از طریق ایران و به طور مشخص تبادلات میان هند و روسیه وضعیت خوبی نداشته است. با وجود اینکه در سال ۲۰۰۰ توافق بلندپایه‌ای میان رئیسان جمهور ایران، روسیه و هند امضا و کریدور شمال- جنوب مطرح شد، اما از آن زمان تاکنون ترانزیت هند و روسیه از خاک ایران تقریباً نزدیک به صفر بوده است و دست‌کم می‌توان گفت در پنج سال اخیر بسیار پایین بوده و عملاً برقرار نشده است. گرچه تا حدودی ترانزیت میان هند و بقیه کشورها مانند افغانستان یا برخی کشورهای سی‌آی‌اس ایجاد شده اما میان هند و روسیه برقرار نشده است؛ بنابراین جایگاهی که هند بایستی در مختصات ترانزیتی ایران داشته باشد و عدد و رقمی که برای مراودات با آن ترسیم شده، هنوز به واقعیت نپیوسته است. علت این مسئله هم ناشی از آن است که بسترهای مناسبی برای این کار فراهم نشده و گاهی مسائل سیاسی نیز به چالش موجود اضافه شده است.
خبرنگار: مینا افرازه
نظر شما