با گذشت نزدیک به هفت سال از این تاریخ، مدارس علمیه در بسیاری شهرهای کوچک تعطیل و حتی تخریب شد. این وضعیت، دوران پرمحنتی را در تاریخ ایران رقم زد که در آن، علاقه‌مندان به علوم دینی و مفاهیم قرآنی در مشقت و سختی تمام روزگار می‌گذراندند. با این حال، گاه در گوشه و کنار ایران، علمایی آگاه و شجاع در برابر این خودکامگی و رفتار ضدمردمی می‌ایستادند و پرچم فعالیت مدارس علمیه را در اهتزاز نگه می‌داشتند. یکی از این علمای نام‌آور، مرحوم سیدحسین فقیه قائنی مشهور به «امام» بود؛ فقیه و مجتهد نامدار قائن و از استادان مسلم علوم اسلامی که در برابر رفتارهای عُمّال رضاخان ایستاد و حتی موفق به احیای کامل مدرسه علمیه قائن شد. سید محمدحسین فقیه در سال ۱۳۳۳ خورشیدی درگذشت و او را در صحن عتیق حرم مطهر رضوی به خاک سپردند.
در محضر آخوند خراسانی
مرحوم فقیه قائنی در سال ۱۲۳۹ خورشیدی، در قائن و در خانواده‌ای اهل علم متولد شد. پدرش، آیت‌الله سید زکی‌الدین حسینی ملقب به شیخ‌العلما، از دانشمندان بنام خراسان و امام جماعت مسجد جامع قائن بود. سید محمدحسین مقدمات علوم دینی را نزد پدر و برادر بزرگ‌ترش، مرحوم سیدحسن مجاهد گذراند. خانواده وی، یکی از خانواده‌های طرفدار مشروطه بودند و در زمره علمایی قرار داشتند که برای از بین بردن استبداد، سلاح به دست گرفته و به مبارزه پرداختند. آیت‌الله سیدحسن مجاهد، برادر و استاد مرحوم فقیه قائنی در جریان همین مبارزات به شهادت رسید. مرحوم فقیه قائنی در ۱۹ سالگی و به دعوت عمویش، راهی نجف اشرف شد تا به تکمیل دانش خود بپردازد. در همین سفر بود که توانست به حلقه درس آخوند خراسانی راه یابد. فقیه قائنی در این زمان، هم‌بحث بزرگانی مانند آیات عظام سیدمحمود شاهرودی و سیداحمد خوانساری بود. در سال ۱۲۹۰ خورشیدی و پس از درگذشت مشکوک آخوند خراسانی، فقیه قائنی در درس شیخ علی گنابادی شرکت کرد و تا سال ۱۲۹۳ خورشیدی در نجف اشرف ماند. در این سال به قصد دیدار خانواده، راهی قائن شد. قصد داشت پس از تجدید دیدار با بستگان، دوباره به نجف اشرف بازگردد، اما دعوت و اصرار اهل علم که وجود و حضور او را در مدرسه علمیه قائن ضروری و واجب می‌دانستند، موجب شد در زادگاهش ماندگار شود و در مدرسه علمیه قائن به تدریس علوم دینی بپردازد. طولی نکشید که شهرت فقیه قائنی و دانش او در منطقه پیچید و طلاب علوم دینی از شهرها و روستاهای دور و نزدیک به حوزه علمیه قائن آمدند و پای درس وی نشستند.
مقاومت در برابر دیکتاتوری رضاخان
در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، مدتی پس از واقعه قیام مسجد گوهرشاد، عمال رضاخان با دستور وی به تخریب مدارس علمیه در سراسر کشور و مصادره موقوفات و اموال آن دست زدند. یکی از این مدارس علمیه، مدرسه علمیه قائن بود. حمله عمال رژیم به مدرسه، یکی از تلخ‌ترین حوادث تاریخ قائن را رقم زد. طلاب برای مدتی در مسجد جامع شهر یا خانه‌های برخی متدینان پای درس استادان خود می‌نشستند، با این حال تداوم این وضع به خصوص برای طلابی که جا و مکان نداشتند و در حجره‌های مدرسه علمیه روزگار می‌گذراندند، بسیار سخت و توان‌فرسا بود. مرحوم فقیه قائنی با استفاده از نفوذی که در میان مردم داشت، به تدریج جریانی را برای ایستادن در برابر زیاده‌خواهی رژیم پهلوی سازماندهی کرد. این جریان در ابتدای کار موفق شد مدرسه را در سال ۱۳۱۷ خورشیدی پس بگیرد و کار بازسازی آن را آغاز کند؛ به این ترتیب با همت مرحوم فقیه قائنی و حمایت مردم و بازاریان این شهر، مدرسه دوباره احیا شد. اما پس گرفتن موقوفات به این سادگی نبود. فقیه قائنی را بارها به اداره شهربانی احضار کردند و مورد بازخواست قرار دادند اما نتوانستند در روند فعالیت جریانی که او با مدیریت و هوشیاری خود سازماندهی کرده بود، مشکلی ایجاد کنند. طولی نکشید که با سقوط رضاخان در شهریور ۱۳۲۰، موقوفات مدرسه نیز احیا شد و روند آموزش طلاب و فعالیت‌های علمی مدرسه حتی بهتر از قبل ادامه یافت. مرحوم سیدمحمدحسین فقیه در اواخر عمر، به دلیل کبر سن و عوارض ناشی از آن به شدت ضعیف شده بود. به همین دلیل با پیشنهاد طبیب برای زیارت و معالجه راهی مشهد مقدس شد؛ اما این آخرین سفر وی بود. آن مرحوم در ۲۸ اسفند ۱۳۳۳ در ۹۴ سالگی درگذشت و پیکرش در حرم مطهر رضوی، صحن عتیق به خاک سپرده شد.
خبرنگار: محمدحسین نیکبخت
نظر شما