اعتراض در این کشور آسیای میانه در حالی رخ می‌دهد که قزاقستان و تاجیکستان در همین حوزه جغرافیایی، در دو سه ماه گذشته شاهد وقوع برخی ناآرامی‌های مردمی بودند؛ اتفاقاتی که از برنامه‌ریزی غرب برای به آشوب کشیدن حیاط خلوت روسیه آن هم در بحبوحه جنگ اوکراین حکایت دارد. این حوزه همچنین به دلیل نزدیکی به چین می‌تواند محملی برای فشار بر پکن تلقی شود، در نتیجه بروز هرگونه ناآرامی در این منطقه مطبوع غرب خواهد بود.

ریشه اعتراضات چیست؟
مقام‌های ازبکستان اعلام کردند اعتراضات بی‌سابقه مردمی در جمهوری خودمختار «قره‌قالپاقستان» این کشور علیه اصلاحات برنامه‌ریزی شده قانون اساسی است که وضعیت این منطقه را تغییر می‌دهد. براساس قانون اساسی فعلی، «قره قالپاقستان» به عنوان یک جمهوری خودمختار در ازبکستان تعریف می‌شود؛ منطقه‌ای که با برگزاری همه‌پرسی حق جدا شدن دارد. این در حالی است که ظاهراً نسخه جدید قانون اساسی ازبکستان – که در ماه‌های آینده به رأی گذاشته خواهد شد – هیچ موردی درخصوص حاکمیت «قره قالپاقستان» یا حق این منطقه برای جدایی را ذکر نمی‌کند. به گفته وزارت کشور ازبکستان، اعتراضات در نتیجه یک بدفهمی از اصلاحات قانون اساسی حاصل شده است. رئیس جمهور ازبکستان نیز روز شنبه طی بازدیدش از این منطقه خودمختار تأکید کرده هرگونه تغییری درخصوص وضعیت «قره قالپاقستان» باید از اصلاحیه پیشنهادی حذف شود. شوکت میرضیایف سپس دستوری مبنی بر اعلام وضعیت اضطراری در «قره قالپاقستان» به مدت یک ماه برای تضمین امنیت شهروندان، دفاع از حقوق و آزادی آن‌ها و برگرداندن نظم و قانون به منطقه، صادر کرد. 

«کودتای رنگی» در حیاط خلوت روسیه
گفتنی است منطقه خودمختار قره‌قالپاقستان منزلگاه ازبک‌های قره‌ قالپاق‌ است که یک گروه اقلیت قومی با زبان مختص به خودشان به شمار می‌روند. این منطقه روابط نزدیکی با روسیه دارند و با ۲میلیون نفر جمعیت، حدود نیمی از بخش غربی کشور را تشکیل می‌دهند. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، اعتراضات در این جمهوری خودمختار ازبکستان با حمایت نهادها و سازمان‌های غربی صورت گرفته است. «الکساندر کنیازف» کارشناس سیاسی و استاد دانشگاه دولتی سنت پترزبورگ روسیه در یادداشتی ضمن اشاره به این نکته آورده است: به لحاظ ظاهری اتفاقات منطقه قره‌قالپاقستان با اعتراضات طولانی مدت در ولایت بدخشان تاجیکستان مشابهت دارد. بدون تردید اعتراضات در این دو منطقه از خارج حمایت می‌شود.
وی در ادامه آورده: چند دهه است که آمریکا، اروپا و ترکیه روی این منطقه ازبکستان تمرکز دارند. از حدود تابستان سال ۲۰۲۱ به این طرف منابع اینترنتی وابسته به فعالان جریان جدایی‌خواهی قومی موسوم به «قره‌قالپاقستان مستقل» که در اروپا، ترکیه و قزاقستان سکونت دارند، به طور قابل توجهی فعالیت‌های خود را تشدید کردند. جالب اینجاست که همین حالا طرفداران جدایی خواهی قره‌قالپاقستان در شبکه‌های اجتماعی به طور مستقیم از سفارتخانه‌های آمریکا، انگلیس و آلمان و همچنین سازمان امنیت و همکاری اروپا و سازمان ملل متحد کمک خواسته‌اند. بر این اساس رویدادهای جاری در قره‌قالپاقستان را می‌توان به عنوان تلاشی در جهت انجام «کودتای رنگی» در حیاط خلوت روسیه ارزیابی کرد. 

لوکاشنکو زنگ خطر را به صدا درآورد
اما اعتراضات مردمی در ازبکستان در حالی رخ می‌دهد که قزاقستان و تاجیکستان در آسیای میانه نیز در چند ماه اخیر شاهد بروز برخی ناآرامی‌ها و تنش‌های داخلی بودند. در این راستا برخی معتقدند در شرایط تشدید رویارویی‌های جهانی که با آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین وارد مرحله جدیدی شده است، افزایش تحرکات گروه‌های ملی‌گرا و جدایی‌خواه در آسیای مرکزی از سوی غرب بعید نیست. جالب آنکه این اتفاقات در حالی می‌افتد که «ژنرال مایکل اریک کوریلا» سرفرمانده ارتش آمریکا در خاورمیانه، آسیای مرکزی و شمال آفریقا (سنتکام) ابتدای تیر ماه، از برخی کشورهای آسیای میانه از جمله ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان دیدار کرد. اهداف این سفر در ظاهر مذاکره درباره حل مسائل امنیتی پیرامون افغانستان با مقامات این کشورها و مسئله مرزی آن‌ها با افغانستان و مبارزه با تروریسم اعلام شد، ولی برداشت‌ها حکایت از اهداف پنهانی و پشت پرده این دیدارها داشت. 
در این باره ظاهراً رئیس جمهور بلاروس به درستی زنگ خطر جنگ بعدی را به صدا درآورده؛ «الکساندر لوکاشنکو» بامداد یکشنبه در مراسم روز استقلال بلاروس در واکنش به تحولات ازبکستان عنوان کرد: نبرد بعدی در مبارزه برای تقسیم دوباره جهان، در آسیای مرکزی خواهد بود و علائم آن هم‌اکنون نیز ظاهر شده است. وی در این‌باره توضیح داد: «آمریکایی‌ها می‌خواهند تسلط پیدا کنند. آن‌ها یک جهان تک‌قطبی می‌خواهند و کسانی که سرشان را بالا می‌گیرند بمباران می‌شوند. دلیل آن ظهور روابط جدید در جهان است، چند قطبی بودن.  رئیس جمهور بلاروس که پس از اعتراضات گسترده در قزاقستان در اوایل سال جاری، درباره خطر بی‌ثبات کردن اوضاع در ازبکستان هشدار داده بود با تأکید بر اینکه آسیای مرکزی بین دو جبهه چین و اروپا-آمریکا قرار گرفته است، گفت: به زودی درگیری‌ها برای تقسیم دوباره جهان در این منطقه آغاز خواهد شد.

خبرنگار: هدایت جاویدان