مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی ماجرایی را از ملاقات یکی از اهالی خراسان با امام کاظم(ع) و صحبت امام با او به زبان فارسی از زبان ابوبصیر این‌گونه روایت می‌کند: «به امام کاظم(ع) گفتم: فدایت شوم! امام چگونه شناخته می‌شود؟»
فرمود: «با ویژگی‌هایی. نخستین آن‌ها این است که پیشتر در موردی، از پدر او اشاره‌ای به او شده تا همین اشاره بر مردم حجت باشد. از او می‌پرسند و او پاسخ می‌دهد و اگر در موردی خاموشی ورزند، او سخن آغاز می‌کند (پاسخ سؤالی را که در ذهن دارند، می‌دهد) و خبر از فردا می‌دهد و با مردم با هر زبانی سخن می‌گوید».
سپس به من فرمود: «ای ابومحمد! پیش از آنکه بلند شوی، نشانه‌ای را به آگاهی تو می‌رسانم». طولی نکشید که مردی از اهالی خراسان بر ما وارد شد. او با امام(ع) با زبان عربی سخن گفت و امام(ع) به فارسی پاسخ او را داد. مرد خراسانی به امام گفت: قربانت شوم! به خدا سوگند آنچه مانع از این شد که با تو به زبان خراسانی سخن بگویم، این بود که گمان می‌کردم تو زبان خراسانی را نیکو نمی‌دانی. امام(ع) فرمود: «سبحان الله! اگر من نمی‌توانستم به خوبی پاسخ تو را بدهم، دیگر فضل من بر تو در چه بود؟»
سپس به من فرمود: «ای ابومحمد! سخن هیچ یک از مردم یا پرنده یا چرنده و نه هیچ جانداری بر امام پوشیده نیست. هر که این ویژگی‌ها را نداشته باشد، امام نیست».
این نقل و روایت‌های مشابه آن، نمونه‌هایی از برتری و فضیلت‌های ویژه امامان معصوم(ع) را نسبت به سایر انسان‌ها نشان می‌دهد. به بهانه فرارسیدن سالروز ولادت امام موسی بن جعفر(ع) در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام دکتر مهدی نورمحمدی، محقق و عضو هیات علمی   پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع)سعی کردیم هم از ویژگی‌های متمایز امامان پرس‌وجو کنیم و هم ویژگی‌های شاخص این امام همام و ویژگی‌هایی که بیشتر به آن شناخته می‌شوند را مورد بحث و بررسی قرار دهیم که در ادامه می‌خوانید. 

در سیره اخلاقی امام موسی بن جعفر(ع) چرا لقب کاظم مشهورترین لقب ایشان چه بود؟
لقب کاظم به معنای صبر، شکیبایی و بردباری است که شاید کمتر به آن پرداخته شده باشد. احتمالاتی که برای بردباری ایشان وجود دارد عبارت است از: ۱. مهم‌ترین احتمالات این است که امام موسی کاظم(ع) در مقابل دشمنان بردباری داشتند، ۲. در مقابل افرادی که اهل تشیع بودند اما در آینده قصد داشتند خود را جانشین این حضرت اعلام کنند نیز صبوری به خرج می‌دادند، ۳. احتمال بعدی صبر این امام همام در مقابل ظلم افراد بود.
امام موسی کاظم(ع) خشم خود را در مقابل افرادی که به ایشان توهین می‌کردند به‌طور هوشمندانه و عاقلانه‌ای مدیریت می‌کردند، به عنوان مثال در روایات داریم شخصی به امام موسی کاظم(ع) توهین‌های بدی می‌کرد، شاید می‌خواست عصبانیت ایشان را برانگیزد. به‌هرحال اطرافیان و محبان این حضرت از ایشان بارها اجازه می‌گرفتند که با این فرد متخلف برخورد کنند، اما امام کاظم(ع) به محبان خود این اجازه را نمی‌دادند. ایشان یک روز به منزل این فرد رفتند و برایش هدایایی بردند، این موضوع نه تنها سبب پشیمانی این فرد شد، بلکه سبب شد وی از محبان این حضرت شود.
این گونه روایات بسیار است و نشان‌دهنده توجه امام موسی کاظم(ع) به وحدت میان مردم به‌ویژه شیعه و اهل سنت است.
این موضوع که ایشان در مقابل مخالفان صبر پیشه می‌کردند و این صبر و تحمل بسیار دشوار هم بود،  همچنان که در آن زمان آثار تربیتی داشت، امروز هم می‌تواند برای ما سرمشق و الگوی خوبی باشد. به‌ویژه اینکه امروزه شاهد هستیم با کوچک‌ترین اتفاق، بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی بزرگی در جامعه ایجاد می‌شود که نتیجه عدم توجه به کنترل خشم و غضب است.

با توجه به اینکه در سیره اجتماعی امام مددرسانی و دست‌گیری ایشان از مستمندان پررنگ است، الگوپذیری از این موضوع چه کارکرد تربیتی برای جامعه دارد؟
ایشان و سایر ائمه اطهار(ع) از جمله امام علی(ع)، امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) شبانه به طوری که هیچ کس متوجه نشود، به مستمندان کمک می‌کردند تا شأن و کرامت این گروه از اقشار جامعه حفظ شود و آن‌ها از نظر شخصیتی دچار فروپاشی نشوند.
این اقدام اخلاقی و تربیتی سبب می‌شود هم روح انسان تلطیف شود و هم وقتی بالاترین شخص جامعه بدون واسطه کسب اطلاع کند و خود مستقیماً بدون اینکه کرامت انسانی مستمندان زیرسؤال برود، وارد عمل شده و به آن‌ها کمک می‌کند در مدیریت تربیتی و اخلاقی جامعه بسیار مهم است. 

در حوزه سیاسی کدام شاخصه امام موسی کاظم(ع) از جایگاه بالایی برخوردار است؟
در این بخش می‌توان به مدیریت برخورد ایشان با دشمن اشاره کرد. امام موسی کاظم(ع) این کار را با لطیف‌ترین عبارات بدون خشم، غضب و بدون حاشیه‌سازی انجام می‌دادند. به عنوان مثال در روایات بسیاری آمده روزی همراه با هارون عباسی به پیامبر(ص) سلام می‌گفتند، هارون با بیان این جمله که «سلام بر پسرعموی عزیزمان» به حضرت محمد(ص) سلام گفت، امام موسی کاظم(ع) در قالب جمله‌ای با عنوان «سلام بر پدر» بدون اهانت به هارون به او گفتند ما از شما به پیامبر(ص) نزدیک‌تر هستیم؛ این موضوع سبب شد هارون عباسی نتواند حرفی بزند که موجب ایجاد مشکل در جامعه تشیع شود.
در روایت دیگری به این نکته اشاره شده که هارون برای امام موسی کاظم(ع) هدایایی می‌فرستد و ایشان نیز می‌فرمایند: «برای تحویل این هدایا به مناسبت ازدواج ابی‌طالب، این‌ها(این هدایا) را قبول می‌کنم». ایشان در این روایت به اهمیتشان به مقوله فرزندآوری و ادامه نسل جامعه شیعه نیز اشاره می‌کنند.
در روایتی دیگر نیز آمده: امام موسی کاظم(ع) در توصیه خود به دو نفر از اصحابشان، دو نکته در ظاهر متناقض را بیان می‌کنند؛ اول اینکه به یکی از اصحابشان که مسئول شترهاست، می‌فرمایند: به هیچ وجه به هارون و بنی‌عباس شتر ندهید، اما به علی بن یقطین توصیه می‌کنند وارد دستگاه خلافت عباسی شود و با آن‌ها همکاری کند. 
در این راستا، می‌دانیم امام از درایت بالایی برخوردار هستند، بنابراین به این نتیجه می‌رسیم ایشان با این دو توصیه به ظاهر متناقض، برخورد و مواجهه با دشمن را مدیریت می‌کنند، زیرا اگر هارون نتواند از اصحاب ایشان شتر بگیرد، از جای دیگری این موضوع را پیگیری می‌کند و به جامعه تشیع خللی وارد نمی‌کند، اما وقتی یک نفر از اصحاب ایشان در دستگاه خلافت عباسی حضور داشته باشد، این موضوع به نفع جامعه شیعه است.
در کنار موضوع مدیریت برخورد با دشمن، برخورداری از تقیه، محور مهم در سیره امام موسی کاظم(ع) است. این محور در همه ائمه اطهار(ع) وجود داشته به‌طوری که در روایتی نقل شده وقتی هادی عباسی که از دشمنان درجه یک این حضرت بود و برخورد بدی با ایشان داشت درگذشت، امام موسی کاظم(ع) نامه‌ای به «خیزران» مادر وی می‌نویسند و درگذشت فرزندش را تسلیت می‌گویند.

در حوزه اعتقادی کدام ویژگی امام موسی کاظم(ع) باید به جامعه بیشتر معرفی شود؟
ایشان اهتمام ویژه‌ای به عبادت داشتند. در مکاتب علمی و غیردینی نیز ثابت شده بحث معنویت و ایمان تأثیر زیادی در تربیت انسان دارد و روح او را آماده می‌کند.
امام موسی کاظم(ع) به خاطر برخورداری از این ویژگی به عبد صالح ملقب شدند. البته مردم مدینه به ایشان زین‌المجتهدین یعنی زینت جهد و تلاش در راه عبادت و بندگی می‌گفتند.
دو دعا که مربوط به امام موسی کاظم(ع) است و یکی از آن‌ها قبل از تکبیره‌الاحرام و دیگری در سجده قرائت می‌شود دعاهای قابل توجهی هستند که لقب زین‌المجتهدین و عبد صالح پروردگار برای این امام همام را عملیاتی می‌کند: دعای قبل از تکبیره‌الاحرام نماز این‌گونه است: «یا مُحْسِنُ قَدْ اَتاکَ الْمُسِییُ وَ قَدْ اَمَرْتَ الْمُحْسِنَ اَنْ یَتَجاوَزَ عَنِ الْمُسِیی، اَنْتَ الْمُحْسِنُ وَ اَنَا الْمُسِییُ فَبِحَقِّ مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ تَجَاوَزْ عَنْ قَبِیحِ ما تَعْلَمُ مِنِّی». 
و دعای مستحب در سجده نماز عبارت است از: «اللهم إنی أسألک الراحة عند الموت و العفو عند الحساب: خداوندگارا، از تو آسایش هنگام مرگ و گذشت و بخشایش هنگام حساب را می‏طلبم». 

خبرنگار: مهدیه قمری