میرزاعلی در این گفت‌‍‌وگو از تاریخچه و دوران اوج تعزیه می‌گوید و مسیری که پیش روی این هنر قدیمی و اصیل ایرانی است را ترسیم می‌کند اما همچنان معتقد است آنچه باید امروز محل بحث و گفت‌وگوی ما درباره تعزیه قرار بگیرد بررسی و تحلیل عملکردمان درباره فعالیت‌هایی است که طی سال‌ها به صورت متمرکز درباره این هنر انجام شده است. میرزاعلی در اهمیت این هنر فاخر آیینی می‌گوید: تعزیه اپرا و نمایش اصیل ایرانی است، رنگ و موسیقی دارد و مخاطب از شروع تعزیه با ردیف‌ها و آوازهای موسیقی اصیل ایرانی آشنا و درگیر آن می‌شود تا زمانی که آخرین کلماتش را از زبان تعزیه‌خوان می‌شنود و مارش تعزیه نواخته می‌شود.
محسن میرزاعلی معتقد است ما درباره هنری صحبت می‌کنیم که نه تنها در ایران بلکه در عرصه جهانی حرف‌های مهمی برای گفتن دارد. چندین سال پیش وقتی «پیتر بروک» کارگردان نامدار تئاتر، تعزیه را در فرانسه می‌بیند به مرحوم هاشم فیاض تعزیه‌گردان صاحب‌نام می‌گوید تو پدر هنر هستی و هنر شما پدر هنر جهان است!
اما شاید برایتان جالب باشد بدانید تعزیه از چه زمانی شکل گرفت و خاستگاهش کجاست. این نقال پیشکسوت با اشاره به اینکه از تعزیه تاریخچه دقیقی در دست نیست، می‌گوید: اما درباره آن روایت‌های بسیاری وجود دارد و می‌گویند امام جعفر صادق(ع) در مجلسی برای روز عاشورا در حال سخنرانی بوده که بچه‌ای گریه می‌کند و ایشان می‌فرمایند اگر شما این بچه در حال گریه را ببینید به او آب نمی‌دهید؟ جدم حسین(ع) نیز در روز عاشورا به دنبال آب برای طفل ۶ماهه‌اش علی‌اصغر(ع) بود. پس از آن دوران نیز روایت است که شیوه و شکلی از عزاداری تعزیه از سیاووش‌کشان آمده است.
هنری که تئاتر ملی ایران از بطن آن بیرون آمد
به گفته میرزاعلی؛ وقتی تکیه دولت در زمان ناصرالدین شاه برپا شد بسیاری از گردشگران که آن را می‌دیدند نظریات جالبی درباره تعزیه می‌دادند و معتقد بودند تئاتر ملی ایران از دل تعزیه بیرون خواهد آمد؛ حتی استاد بهرام بیضایی هم بر این نظریه تأکید داشت که این نشان از جایگاه ویژه این هنر دارد. دوران قاجار اوج دوران تکاملی تعزیه بود و همان زمان اشکال موسیقی مختلفی توسط موسیو لومر در زمان ناصرالدین شاه به تعزیه راه پیدا کرد. پس از انقلاب نیز تعزیه روند خودش را حفظ کرد؛ چراکه تعزیه هنری مردمی است و همواره تحت لوای مردمی و حمایت آن‌ها بوده و هیچ ارگانی هم نمی‌تواند تعزیه را به نام خودش ثبت کند و همان طور که بارها شاهد بودیم اگر تعزیه ارگانی شود به آن آسیب وارد خواهد شد.
دغدغه‌های هنر تعزیه گوش شنوا ندارد
میرزاعلی با تأکید بر اینکه امروز ما با مسئله مهمی مواجه هستیم که جدی گرفته نمی‌شود؛ تصریح می‌کند: ما امروز نیازمند یک پایتخت تعزیه هستیم. این مسئله بارها عنوان شده اما آنکه باید بشنود و توجه کند وقعی نمی‌نهد. من بارها گفته‌ام که تعزیه نیازمند یک موزه تخصصی است و در تهران به یک مرکز مستقل نیاز دارد که مردم و گردشگرها دسترسی مناسبی داشته باشند تا بتوانند از آن بازدید کنند و نه تنها در ایام محرم بلکه در همه روزهای سال برقرار و جاری باشد.
وی با اشاره به اینکه برخلاف تصور تعزیه فقط محدود به عزاداری و ایام محرم نیست یادآور می‌شود: تعزیه مختص تعزیت و عزاست و انواع متنوعی همچون تعزیه قائم مقام فراهانی، تعزیه امیرکبیر و... دارد اما تعزیه‌های شاد هم داریم که به شبیه‌خوانی معروف است و جنبه فکاهی و... دارد. این‌ها ظرفیت اجرا در طول ایام سال و به مناسبت‌های مختلف را دارند و می‌توان این فرهنگ را میان مردم زنده نگه داشت اما محل ثابتی وجود ندارد که همیشه بتوان در آن مستقر شد.
این نقال با بیان اینکه در ایام قدیم تکیه دولت نماد شهر تهران بوده از روندی که تعزیه طی کرده می‌گوید. او تأکید می‌کند: در همه این سال‌ها نیز در تهران تعزیه برگزار شده اما آن تأثیرگذاری که باید را نداشته تا دو سال پیش که ما برای نخستین بار ۱۰مجلس تعزیه را برگزار کردیم و من به عنوان معین‌البکاء در آن حضور داشتم، اما باز هم معتقدم هنوز جایگاه خودش را پیدا نکرده است.
تعزیه‌خوان است که به نسخ شور می‌دهد
تعزیه‌های عاشورا نسخه‌های بسیاری دارد اما ۱۲-۱۰ مجلس معروف در ایام محرم توسط اغلب تعزیه‌خوانان خوانده می‌شود و تعزیه حضرت عباس(ع)، تعزیه حضرت قاسم(ع)، حضرت علی‌اکبر(ع)، تعزیه شهادت امام حسین(ع) و بازار شام، تعزیه غلام ترک، طفلان زینب(س) و... از پرطرفدارترین آن‌هاست که در همه استان‌ها خوانده می‌شود. مردم با همه این‌ها ارتباط قلبی برقرار می‌کنند اما مهم این است که تعزیه‌خوان چطور این نسخه‌ها را روایت کند.
وی که به عملکرد نهادهایی همچون وزارت فرهنگ و ارشاد و وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در عدم توجه و حمایت از تعزیه انتقاد دارد می‌گوید: پس از ۱۶سال به عنوان یک هنرمند آیینی که ۶نسل من در زمینه روایتگری فعال بودند هفته گذشته به میراث فرهنگی رفتم و همه دغدغه‌های تعزیه و مسائلش را عنوان کردم، اما متأسفانه میراث فرهنگی دغدغه هنرمندان به ویژه در عرصه هنرهای آیینی و نمایشی را ندارد. ضمن اینکه از متولیان و مسئولان جدید سازمان شهرداری هم توقع بیشتری می‌رفت اما این سازمان هم اگر کاری انجام می‌دهد بیشتر با کسانی که ارتباط دارد همکاری می‌کند، وزارت ارشاد هم به همین منوال است. متأسفانه اتفاق بدی که در کشور ما رخ داده این است که افراد از روابط و دوستی‌هایشان استفاده می‌کنند و روابط و منفعت مالی در اولویت قرار می‌گیرد و در این بین هنر مغفول می‌ماند.
تعزیه هنوز هم جایگاهی در خور ندارد
وی با اشاره به اینکه وضعیت فعلی تعزیه از دوران پیش از انقلاب خیلی بهتر است، می‌گوید: اما امروز از متولیان توقع بیشتری می‌رود و پس از ۴۲ سال خیلی فراتر از این‌ها باید قدم برمی‌دا شتند. ما امروز نباید درباره تعزیه صحبت کنیم بلکه باید تمرکز خود را روی نحوه فعالیت‌ها و مکان‌هایی قرار دهیم که برای تعزیه ساخته شده و عملکردمان را در این حوزه بررسی کنیم.
خبرنگار: صبا کریمی
نظر شما