یعنی رنگ رخسار این کوه نشان از سِرّ درونش میدهد و به همین دلیل هم بیشتر از «چهلتن» آن را با نام «تفتان» میشناسیم که به معنی گرم و سوزان است. زندگی و آرامش در کنار کوه بخارانگیزی که با وجود آتش درون، سروصدا و نشانهای از فوران ندارد هم البته از دیگر امور عادی برای مردم منطقه اطراف تفتان است. دو روز پیش اما «یورونیوز» خبری منتشر کرد که تا حدودی آرامش و عادتمان را به هم ریخت: «تفتان پس از ۷۰۰ هزار سال، فعالیت آتشفشانی پیدا کرده است»!
آن بالا چه خبر است؟
به طور طبیعی با دیدن تیتر: «تفتان، فعالیت آتشفشانی دارد» اولین پرسشی که به ذهنتان میرسد این است که آیا واقعاً خطری مردم منطقه تفتان را تهدید میکند؟ نکند خدای ناکرده و ناگهانی، فورانی رخ دهد و خدای ناکردهتر، روستایی در اطراف کوه با تهدید جدی مواجه شود؟
خبر «یورونیوز» البته ناگهانی و چندان بدون سابقه نبود. هشدار یا شبههشدارها درباره تغییر رفتار«تفتان» به حدود پنج سال پیش برمیگردد وقتی که «محمدحسین محمدنیا» دانشجویی که زیر نظر پابلو گونزالس - آتشفشانشناس- فعالیت میکرد، تصاویر ماهوارهای تفتان را بررسی و اعلام کرد فعلاً نشانهای از فعالیت قابل توجه در این کوه مشاهده نمی شود. با وجود این، در سال ۲۰۲۳، گزارشهایی در شبکههای اجتماعی درباره انتشار گاز از این کوه منتشر شد؛ گازهایی که میگفتند حتی از شهر خاش در فاصله ۵۰ کیلومتری قابل استشمام بود. این بار«محمدحسین محمدنیا» تصاویر ماهوارهایSentinel-۱ آژانس فضایی اروپا را به دقت بررسی کرد و متوجه شد سطح زمین نزدیک به قله تفتان، افزایشی جزئی پیدا کرده است. «یورونیوز» این ماجرا را اینطور شرح میدهد: «پژوهش جدید منتشرشده در نشریه «ژئوفیزیکال ریسرج لترز» نشان میدهد ناحیهای از زمین نزدیک به قله تفتان، طی ۱۰ ماه یعنی از تیر۱۴۰۳ تا اردیبهشت۱۴۰۴، به اندازه ۹ سانتیمتر بالا آمده است». براساس اصول زمینشناسی و آتشفشان شناسی این افزایش سطح نشانگر افزایش فشار در زیر سطح زمین است. یعنی بالاخره آن زیرها اتفاق تازهای در حال رخ دادن است.
بدون مدرک قطعی
شواهد تازه این فکر را به سر انسان میاندازد که مبادا دومین غول و دیو پای دربند ایران بعد از دماوند، قرار است از خواب بیدار شود و برای همین دارد خودش را کِش و واکش میدهد! دانشمندان مدعیاند تفتان، آخرین بار ۷۰۰ هزار سال پیش فوران کرده و بعد از آن شاهد هیچگونه انفجار یا گدازه ثبت شدهای نبوده است. البته برخی گزارشهای غیررسمی از درخشش شبانهای در قله کوه و در سال۱۹۰۲ خبر میدهند ولی مستندی در این باره وجود ندارد.
فقط میماند همان «فومارول»ها یا دهانههای کوچک روی کوه تفتان که همواره فعالاند و بخارها و گازهای گوگردی دهانه قله به اضافه بوی همیشگی گوگرد که اطراف چشمههای آبگرم منطقه به مشام میرسد. این شواهد اگرچه تا امروز کسی را نگران و حساس نمیکرد اما حالا و با انتشار اخباری درباره تغییرات جدید در قله کوه و بالا آمدن ۹ سانتیمتری سطح زمین ممکن است نگرانیها درباره احتمال فوران تفتان بالا بگیرد. بنابراین شما هم منتظر داغ شدن تصاویر، محتواها و البته شایعههایی درخصوص فوران تفتان باشید! منتها تا بازار شایعهها در این باره خیلی داغ نشده نگاهی هم به گفتههای معاون سازمان زمینشناسی کشور بیندازید که روز گذشته اعلام کرد: «هیچ مدرک قطعی و مشخصی در اختیار نداریم که نشان دهد این آتشفشان در حال حاضر در آستانه فعالیت است، اما در عین حال، هیچ استدلال علمی یا مدرک معتبری هم وجود ندارد که بتوان براساس آن اعلام کرد تفتان کاملاً خاموش است. آتشفشانهای ایران در دسته نیمهفعال قرار میگیرند؛ یعنی ممکن است در دورههایی کوتاه فعالیتهایی محدود داشته باشند، اما فعالیت آنها شبیه نمونههایی که در نقاطی مانند هاوایی، آسیای جنوب شرقی یا جنوب ایتالیا مشاهده میشود، نیست».
آن پایین چه خبر است؟
«پابلو گونزالس» درباره تفتان، پژوهشهایی که درباره آن انجام شده و تغییرات تازه گفته است تصور عمومی درباره تفتان این بود که آن را یک آتشفشان خاموش به حساب میآوردند اما با توجه به شواهد موجود بهتر است آن را نیمهفعال به حساب بیاوریم. هدف مطالعات و پژوهشها هم ایجاد ترس نیست، بلکه فراخوانی برای مقامات ایران به حساب میآید تا منابعی را برای پایش دقیقتر این آتشفشان اختصاص دهند.
خلاصه اینکه از دیدگاه زمینشناسی، سامانه زیرزمینی تفتان هنوز در حال تبادل گرما، بخار و گاز است و احتمالاً انباشت بخار یا گاز در یک مخزن کوچک زیرسطحی سبب شده سطح قله حدود ۹ سانتیمتر بالا بیاید. چون این بالا آمدگی ناشی از حرکت مستقیم ماده مذاب به سمت بالا نیست درنتیجه خطر فوری تفتان و مناطق اطرافش را تهدید نمیکند... البته کارشناسان تأکید میکنند «خطر فوری» و این یعنی در بلندمدت هیچ آتشفشان نیمهفعالی را نباید ۱۰۰درصد بیخطر فرض کرد.
نظر شما