در همین راستا سازمان بهزیستی به عنوان یکی از متولیان این موضوع، از سال گذشته اقدام به جمع‌آوری اطلاعات برای طراحی «نقشه اجتماعی» استان‌ها کرده تا با پایش آسیب‌های اجتماعی و روند تغییرات، وضعیت موجود، آگاهی از عوامل تعیین‌کننده، عوامل خطرساز و حفاظتی و ارتباط آن‌ها با این آسیب‌ها بتواند بر روند تغییرات نظارت داشته باشد و برای کنترل و کاهش آن‌ها برنامه‌ریزی کند.آرزو ذکایی‌فر، مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در این خصوص با ما گفت‌وگو کرده است.
برایمان بگویید چند محله در کشور وجود دارد و چه تعداد آن‌ها آسیب‌پذیر و کم‌برخوردار هستند؟
بر اساس اطلاعات جمع‌آوری شده در سال گذشته از طریق مبادی رسمی و قانونی، حدود ۷هزارو۵۵۰ محله در کشور وجود دارند که از این تعداد حدود ۴هزارو۴۰۰ محله کمتر برخوردار، حاشیه و آسیب‌خیز هستند.
معیارهای آسیب‌پذیر بودن محلات از نظر سازمان بهزیستی چیست؟
در واقع تلفیقی از شاخص‌ها هستند، نخست «محور انسان»؛ تعاملات اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی، دوم «محور محیط زیست»؛ شاخص‌های مرتبط با محیط زیست و آلودگی محیطی، وضعیت دفع و جابه‌جایی زباله، بهداشت عمومی، فضاهای عمومی محله، وضعیت پارک‌ها و بوستان‌ها، روشنایی محله، تراکم ساختمان‌ها و نظایر این‌ها و سوم «محور امکانات شهری و سازه‌ای»؛ شاخص‌های این محور در سه گروه امکانات شهری و فضای کالبدی، اماکن ورزشی، تفریحی و فرهنگی و کیفیت جابه‌جایی و تردد در معابر محله تعیین‌کننده وضعیت محله است و از آنجا که سازمان‌ها و دستگاه‌های دیگر، متولی این موضوع هستند بنابراین سازمان بهزیستی نیز بر اساس معیارهای تعیین شده و تقسیم‌بندی محلات اولویت‌ها را مشخص می‌کند.
سازمان بهزیستی تاکنون برای کاهش آسیب‌ها چه اقداماتی انجام داده و چه برنامه‌هایی دارد؟
پایگاه‌های همیاران سلامت اجتماعی به عنوان یکی از بخش‌های غیردولتی دارای مجوز از سازمان بهزیستی که بیش از ۲۰سال در محلات به‌ویژه محلات کمتر برخوردار و آسیب‌خیز فعالیت دارند، مأموریت شناسایی وضعیت محلات، جلب مشارکت افراد کلیدی و تأثیرگذار محله، تشکیل گروه‌های محلی از مردم و ساکنان محله، احصای نیازها و مسائل محله، اولویت‌بندی موضوعات و نیازها و در نهایت طراحی برنامه‌های عملیاتی بر اساس وضعیت و نیازها و اولویت‌های احصا را بر عهده دارند. در حال حاضر ۷۲۰ پایگاه فعال در کشور وجود دارد به‌طوری که سال گذشته ۵۵۰ پروژه در ۵۰۰ محله اجرا شد که بیشتر آن‌ها آموزشی و حرفه‌آموزی و شغلی و البته بخشی از پروژه‌های اجرایی نیز مربوط به وضعیت محیطی محله از جمله بهداشتی، فرهنگی، معابر و تفریحی بوده است.
با توجه به اهمیت مشارکت و نقش محوری مردم و ساکنان محلات در توانمندسازی و توسعه محلات، برای سال جاری نیز حدود ۸۰۰ محله در استان‌های کشور هدف‌گذاری و اولویت‌بندی شده‌اند.
نظارت بر آسیب‌های اجتماعی چه تأثیری در کاهش آن‌ها داشته و این نظارت‌ها به چه صورت است؟
با توجه به اینکه یکی از موضوعات مؤثر در کنترل و کاهش آسیب‌ها، اقدامات پیشگیری‌محور است، اگر بخواهیم سیاست‌ها و قوانین بالادستی گذشته را بررسی و سهم و وزن پیشگیری را تعیین کنیم باید بگوییم بسیار کم است و همواره قانون‌گذاران و سیاست‌گذاران به موضوعات مداخله پرداخته‌اند. برای مثال چکار کنیم کودکان کار در سطح جامعه نباشند، به جای اینکه چه راهبرد و اقدامی طراحی کنیم که از به‌وجود آمدن کودکان کار پیشگیری شود که این موضوع مستلزم دست یافتن به عوامل زمینه‌ساز و سبب‌ساز آسیب‌های اجتماعی است. موضوع دوم اثربخشی اقدامات و بازه اثرگذاری آن است. گاهی برنامه‌های آگاه‌سازی مثل مهارت‌های زندگی را آموزش می‌دهید و انتظار دارید موجب تغییر نگرش و تغییر رفتار شود و مسلماً این یک فرایند یک‌شبه نیست زیرا نیاز به آموزش مستمر و ارتباط مستمر دارد .اما با توجه به اینکه برنامه‌ها با نقش محوری مردم انجام می‌شود مانند طرح مشارکت اجتماعی نوجوانان که توسط سازمان بهزیستی اجرا می‌شود، با راهبری و هدایت تسهیلگر پس از طی جلسات آموزشی، خود نوجوانان در اجرای برنامه‌های محلی و رفع معضلات محله خودشان مطالبه‌گری و حمایت‌طلبی دارند. بنابراین خروجی برنامه زودتر خودش را نشان می‌دهد و نکته آخر اینکه این برنامه‌ها باید به‌دنبال ارتقای سلامت اجتماعی باشند، در این صورت شاهد کاهش آسیب‌های اجتماعی خواهیم بود .
کدام نهادها، سازمان‌ها و یا دستگاه‌ها در اجرای این برنامه با سازمان بهزیستی همکاری دارند و این همکاری به چه صورت است؟
متأسفانه با اینکه رهبر معظم انقلاب بارها در بیانات خود بر ضرورت کار بین‌بخشی و پرهیز از جزیره‌ای عمل کردن و همچنین نقش مردم تأکید کرده‌اند، اما همچنان شاهد موازی‌کاری‌ها و جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌ها در حوزه آسیب‌های اجتماعی هستیم. هرچند در سالیان اخیر با برنامه تقسیم کار ملی وزارت کشور بر اساس اولویت‌های پنج‌گانه آسیب‌های اجتماعی وضعیت کار بین‌بخشی بهتر شده ولی همچنان هر دستگاه در اجرای برنامه‌ها به‌طور مستقل عمل می‌کند و گاهی این موضوع به دلیل هدف‌گذاری نادرست موجب هدررفت منابع انسانی و اعتباری می‌شود.
خبرنگار: اعظم طیرانی
نظر شما