بر اساس نظر روان‌شناسان و مشاوران کودک و نوجوان، هر چه مهارت نوجوان در حوزه اجتماعی و برقراری رابطه با دیگران قوی‌تر باشد، احساس امنیت، ارزشمندی و اعتماد به نفس در او نیز بیشتر خواهد بود.
بر همین اساس قرار است «سامانه داوطلبان و همیاران سلامت روانی اجتماعی» با هدف ساماندهی جمعیت‌های همیاران سلامت روانی اجتماعی به منظور ترویج، ظرفیت‌سازی، آگاه‌سازی و ارتقای سلامت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در کشور راه‌اندازی شود.
آرزو ذکایی‌فر، معاون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی کشور در گفتگو با ما به جزئیات این موضوع اشاره کرده است.
چرا برنامه‌ریزی برای نوجوانان بیش از دیگر گروه‌های سنی اهمیت دارد؟
نوجوانی یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی است، به همین دلیل، این مقطع را «دوران فرصت‌ها» نامیده‌اند؛ فرصت‌ها از دو منظر فردی و اجتماعی. به این معنا که هم سن فرصت‌ها برای خود نوجوان است و زمانی برای هویت‌یابی و تعیین مسیر زندگی برای خودش و هم برای سیاست‌گذاران.
مسلماً جامعه‌ای در آینده کارآمد، مولد و با نشاط خواهد بود که نوجوانانی بالنده، با مهارت، امیدآفرین و خلاق داشته باشد. نوجوانانی که دارای مهارت بوده و مسیر هویت‌یابی و رشد و تکامل خود را درست و سالم طی کرده باشند می‌توانند در سال‌های بعد به عنوان بزرگسالانی مولد و کارآمد، هدایت جامعه را بر عهده گیرند. بنابراین رسیدگی و توجه و همین‌طور آموزش و آگاه‌سازی، مهارت‌آموزی، استعدادیابی و کمک به نوجوان برای اینکه بتواند این مسیر را به سلامت طی کند بسیار مهم است.
از آنجا که این مقطع سنی برای نوجوان بسیار حساس است و او با تلاطم‌های روانی و اجتماعی زیادی درگیر می‌شود و ازنظر شخصیتی، جسمی و روانی تغییراتی درون وی اتفاق می‌افتد و... همه این‌ها می‌تواند نوجوان را آسیب‌پذیرتر کند. هر اندازه ما در این دوره برای ارتقای دانش و آگاهی نوجوانان تلاش کنیم و در کنارش باشیم و به او برای اینکه بتواند مهارت‌های اجتماعی و فردی‌اش را تقویت کند کمک کنیم توانسته‌ایم او را در مقابل مسائل و آسیب‌های اجتماعی واکسینه کنیم.
موضوع توجه و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی نیز از این منظر اهمیت دارد که نوجوان با گروه‌های مختلف همسالان خود ارتباط دارد و ممکن است در اجتماعات مختلف شرکت کند و یا دسترسی تقریباً آزادانه به فضای مجازی و مسائل دیگر می‌تواند او را با خطرات گوناگونی مواجه کند.
آیا سازمان‌های رسمی مسئول تاکنون توانسته‌اند به وظایف خود برای تأمین سلامت نوجوانان عمل کنند؟
بر اساس قوانین و اسناد بالادستی سازمان‌های متعددی مسئولیت راهبری حوزه نوجوان را در ساحت‌های مختلف روانی، جسمی، فرهنگی، اجتماعی و معنوی بر عهده دارند؛ از سازمان بهزیستی گرفته تا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات، وزارت ورزش و جوانان، وزارت آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و... .
بر همین اساس باید از نهاد و دستگاهی که بر اساس قوانین بالادستی و وظایف و مأموریت‌های دستگاه، این مسئولیت را بر عهده داشته‌اند سؤال شود آیا برای مثال وزارت بهداشت و درمان در حوزه ابعاد جسمانی، غربالگری‌های لازم را در دوران نوجوانی انجام داده و یا درزمینه آموزش بعضی از خودمراقبتی‌های جسمی این گروه سنی اقدام کرده است؟
آیا در حوزه اوقات فراغت نوجوانان، وزارت ورزش و جوانان برنامه‌ریزی‌های مناسبی را انجام داده و در دستور کار دارد؟
آیا وزارت آموزش و پرورش در بُعد پرورشی و مهارت‌آموزی اثربخشی لازم را داشته و دارد و برنامه اقدام و عمل مشخص و هدفمند را دنبال می‌کند؟
البته در دهه‌های اخیر تلاش‌ها و برنامه‌های زیادی انجام شده ولی به‌نظر می‌رسد کافی نبوده است.
سازمان بهزیستی برای این مهم چه کرده است؟
سازمان بهزیستی به‌طور ویژه برای نوجوانانی که در گروه جمعیت عمومی قرار می‌گیرند برنامه‌های آموزشی و دانش‌افزایی دارد؛ از آن جمله می‌توان به برنامه‌های آموزش مهارت‌های زندگی، آموزش‌های خودمراقبتی روانی و اجتماعی، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و تاب‌آوری و همچنین برنامه‌هایی شامل مشارکت اجتماعی نوجوانان و... اشاره کرد. هدف همه این برنامه‌ها آگاهی‌بخشی، دانش‌افزایی و توانمندسازی نوجوانان است تا بتوانند از بروز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کنند، چون متأسفانه در برخی از موضوعات، سن درگیری و رخداد آسیب‌های اجتماعی کاهش پیدا کرده است.
یکی از کارکردهایی که در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی اهمیت دارد توجه به موضوع مشارکت‌های اجتماعی نوجوانان است. این مسئله علاوه بر اینکه روحیه همیاری و مشارکت را در آن‌ها تقویت می‌کند موجب می‌شود گروه‌های نوجوانان که در محلات با کمک تسهیلگران اجتماعی تشکیل می‌شود گرد هم جمع شوند و یاد بگیرند چگونه نیازهایشان را بشناسند، اولویت‌بندی کنند و بتوانند برای رفع آن، پیشنهادهای اجرایی لازم را ارائه دهند.
با توجه به این موضوع، بیش از دو سال است که طرح مشارکت اجتماعی نوجوانان با اولویت محلات کمتر برخوردار و حاشیه در حال اجراست و در حال حاضر هزار و ۵۰۰ گروه نوجوانان بین ۱۳ تا ۱۸سال در کشور با همین هدف فعالیت می‌کنند.
بیش از ۵۰۰تسهیلگر اجتماعی راهبری و هدایت این گروه‌ها را بر عهده دارند. مهم‌ترین نکته اینکه در پایان شکل‌گیری این گروه‌ها و پس از برگزاری ۱۲جلسه آموزشی، پروژه‌های اقدام عمل برای رفع نیازهایی که در گروه شناسایی شده باشند و ممکن است موضوع و مسئله گروه باشد پیشنهاد می‌شود تا مسیر اجرایی آن طی شود.
در همین مسیر است که نوجوانان می‌آموزند چگونه برای اجرای برنامه‌هایشان از بخش‌ها و نهادهای مختلف حمایت‌یابی کنند.
این باشگاه قرار است چه کارهایی در این خصوص انجام دهد که تاکنون انجام نگرفته است؟
پس از دو سه سال اجرای طرح مانا (مشارکت اجتماعی نوجوانان) درزمینه‌هایی خلأ جدی وجود داشت؛ اینکه این‌ها به عنوان گروه‌هایی ثابت شوند و چرخه توانمندسازی آن‌ها کامل شود و بتوانند افراد دیگری را بیابند و به گروه‌های خود اضافه کنند و به این ترتیب گروه‌ها و افراد داوطلب افزایش پیدا کند و به این شکل بتوانند به خود، خانواده و محله زندگی‌شان کمک کنند.
در سال آینده به صورت آزمایشی در هر مرکز استان یک باشگاه سلامت اجتماعی راه‌اندازی می‌شود تا این مراکز به کانونی برای عضو شدن نوجوانان، تقویت مهارت‌های اجتماعی و فرایند توانمندسازی آن‌ها تبدیل شود و نوجوانان بتوانند افراد مفیدی در جامعه و محله خود باشند. این باشگاه، مرکزی برای ارتباط بین بخش‌های دولتی، مردم و افراد ساکن در محله خواهد شد.
باشگاه‌های سلامت اجتماعی ظرفیت‌های بسیار خوبی هستند برای اینکه تمامی فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و معنوی محلات با کمک نوجوان‌ها اداره شود و تمرینی است تا بتوانند در سال‌های آینده مدیریت یک خانواده را بر عهده بگیرند و راهبران خوب و سالمی برای خود، خانواده و جامعه‌شان باشند.
خبرنگار: تکتم بهاردوست
نظر شما