به مناسبت پنجم جمادی‌الاول، سالروز ولادت حضرت زینب(س) درباره سیره و فضائل اخلاقی و معنوی ایشان با آیت‌الله حسن عالمی، عضو مجلس خبرگان رهبری گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

گفت‌وگو را با مروری بر القاب و فضائل اخلاقی حضرت زینب کبری(س) آغاز کنیم.
حضرت زینب کبری(س) دارای صفاتی برجسته و جایگاه معنوی بسیار والاست و بحق می‌توان ایشان را فاطمه ثانی نامید؛ زیرا این فضائل و کمالات در وجود متعالی مادر بزرگوارش نیز جلوه‌گر بود و آن‌ها را از فاطمه زهرا(س) فرا گرفته بودند. جایگاه حضرت زینب(س) گرچه پایین‌تر از مقام معصوم است ولی جامع همه کمالات انسانی است که یک انسان و بانو می‌تواند داشته باشد. حقیقتاً کسی که در کانون خانواده‌ای که همه ارکانش -پدرش امام علی(ع)، مادرش حضرت زهرا(س) و برادرانش امام حسن(ع) و امام حسین(ع)- همه معصوم هستند، رشد و تربیت پیدا کند باید هم کامل‌ترین جایگاه را داشته باشد. القابی که برای این بانوی بزرگوار برشمرده‌اند مثل الفاضله، البلیغه، الفصیحه، الموثقه، المحدثه، المعصومه الصغری، عقیلة الطالبین، عقیله بنی‌هاشم، عالمه غیرمعلمه، فهمه غیرمفهمه، عقیلةالقریش، عقیلةالنبوه،عقیلةالنساء، عابده آل‌علی، امینةالله، صابرة محتسبه، نائبةالحسین، صدیقةالصغری و... هر یک به نوعی بیانگر کمالات آن حضرت است.

درباره مقام علمی زینب کبری(س) برایمان بگویید؛ چرا آن حضرت را عقیله بنی‌هاشم و عالمة غیرمعلمة نامیده‌اند؟
حضرت زینب(س) دارای مقام علمی بسیار بالایی بودند. علم ایشان به منبعی چون پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) متصل بود و از این نظر می‌توان علم ایشان را متصل به عالم غیب دانست. منتهای درجه علمی آن حضرت را از فرمایش امام معصومی مثل حضرت سجاد(ع) درباره عمه‌اش زینب(س) می‌توان فهمید؛ شخصی به نام حزلم بن سفیر نقل می‌کند: روزی که اسرای واقعه کربلا را به کوفه آوردند به صورت اتفاقی وارد کوفه شدم و در آنجا علی بن حسین(ع) را دیدم، در حالی‌که بر شتر برهنه سوارش کرده بودند و غل و زنجیر بر گردنش بود. مردم کوفه هم جمع شده بود و به اسرا نگاه می‌کردند. وقتی وارد شدند زینب کبری(س) از شدت تأثر اشکانش جاری شد. امام سجاد(ع) به عمه‌اش خطاب کرد:‌ ای عمه‌ام گریه نکن و صبر پیشه کن. سپس فرمود: بحمدالله انت عالمة غیرمعلمه؛ تو عالمی هستی که کسی به تو این علم را نیاموخته است. این سخن که امام معصوم بگوید عالم بدون معلم هستی، بزرگ‌ترین افتخار است. سپس امام(ع) فرمود: انت فهمة غیر مفهمه؛ تو فهمیده‌ هستی و مطالب و حقایق را بسیار خوب درک می‌کنی درحالی‌که کسی این فهم و درک را به تو منتقل نکرده است. این جملات نشان‌دهنده منزلت و جایگاه والای حضرت زینب(س) است. حزلم در ادامه نقل می‌کند: پس از سخنان امام سجاد(ع)، حضرت زینب(س) با اشاره دست، مردم را به سکوت دعوت کرد. در آن لحظه مردم چنان سکوت کردند که گویی نفس‌ها در سینه‌ها حبس شد. سپس زینب(س)، دختر علی(ع) چنان فصیح و بلیغ لب به سخن گشود که گویی این سخنان از زبان امیرالمؤمنین(ع) خارج می‌شد. در اثر سخنان حضرت زینب(س) جمعیت مردم کوفه فراوان شد.
در تاریخ آمده حضرت زینب(س)، در زمان پدرش برای بانوان کوفه مجلس درس و تفسیر قرآن برگزار می‌کرد. حضرت زینب(س) همچنین از راویان و محدثان شیعه است. ایشان خطبه معروف حضرت زهرا(س) را در کودکی روایت فرموده‌اند. ابن‌عباس، روایاتی را از قول زینب کبری(س) نقل کرده و در ابتدای هر روایت می‌گوید: «حدثتنی عقیلتنا زینب»، یعنی بانوی اندیشمند ما زینب چنین روایت کرده است. حتی به گفته شیخ صدوق، حضرت زینب(س) از طرف امام حسین(ع) نیابت خاص داشت و مردم برای پرسیدن مسائل شرعی خود به ایشان مراجعه می‌کردند. اتفاقاً یکی دیگر از القاب آن حضرت هم نائبةالحسین است که ناظر بر جایگاه علمی ایشان است. خطبه‌های آن حضرت درکوفه و شام و دربار یزید هم به‌خوبی مقام علمی ایشان را نشان می‌دهد، تا جایی که پس از خطبه غرایی که در مجلس یزید ایراد فرمودند، یزید گفت: اینان خاندانی هستند که دانش و معرفت را از پیامبر(ص) به ارث برده‌اند و آن را با شیر مادر نوشیده‌اند!

مقام ولیة اللهی که برای حضرت زینب(س) برشمرده‌اند ناظر بر کدام یک از ابعاد وجودی ایشان است؟
حضرت زینب(س) همچون دیگر اولیای الهی دارای مقام ولایت است، یعنی در اطاعت از امر خدا به مرحله‌ای رسیده بودند که با تمام وجود تسلیم امر او بودند و همواره رضایت خدا را در نظر داشتند. چنین فردی مقرب درگاه الهی است و به اذن الهی می‌تواند در نفوس تصرف کند، زیرا قرب الهی سبب ظهور معنویت خاصی در انسان کامل می‌شود و خود آن منشأ کرامات و آثار بیرونی است. البته مرتبه ولایت حضرت زینب(س) پایین‌تر از مرتبه معصومین(ع) است.

یکی از القاب حضرت زینب(س)، معصومه صغری است؛ با توجه به این لقب، آن حضرت دارای مقام عصمت بودند؟
مقام عصمت به معنای معصوم بودن از هر گونه خطا و اشتباه است؛ یعنی انسان به درجه‌ای از معنویت و معرفت برسد که باطن گناه را مشاهده و از آن پرهیز کند. عصمت دارای درجات مختلف است، بالاترین درجه آن مخصوص پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) است. دیگر اولیای الهی از جمله حضرت زینب(س) نیز دارای درجاتی از عصمت هستند. در واقع آن حضرت به برکت تربیت در خاندان وحی، عبادات و شب‌زنده‌داری‌های فراوان و مجاهدت‌هایی که برای برپا داشتن امر الهی و کسب فضائل معنوی و اخلاقی انجام دادند به مرتبه‌ای از عصمت دست یافته و به چنان جایگاه والایی از کمالات انسانی رسیده بودند که از هر نوع پلیدی و گناه دوری می‌کردند.

در کشور ما روز ولادت حضرت زینب(س)، روز پرستار نامیده شده؛ چه فضائلی در حضرت زینب(س) سبب شد زادروزشان به تجلیل از مقام ارزشمند پرستاران اختصاص یابد؟
حضرت زینب(س) اسوه صبر و بردباری است. این بانوی بزرگوار در خانه فاطمه(س) به عنوان دختر بزرگ‌تر و اولین دختر خانواده، پناه دل مادر و به نوعی از این نظر که حضرت زهرا(س) دلش به این دختر گرم بود یار و کمک حال مادر بود. درحقیقت وقتی آدم زندگی زینب کبری(س) را ملاحظه می‌کند می‌بیند صبر و شکیبایی از همان خردسالی در وجود ایشان جلوه‌گر شده است؛ دختری که وقتی کمتر از سه سال داشت مقابل چشمانش به مادرش اهانت و اجحاف کنند و ایشان را به شهادت برسانند و چه در آن موقع و چه سال‌ها بعد در واقعه کربلا که خاندانش؛ برادران، برادرزادگان و حتی دو تن از فرزندانش، مظلومانه به شهادت رسیدند و پس از آن گرفتار مصائب اسارت شد ولی چنان صبر و شکیبایی و شجاعتی از خود نشان داد و برای احیای امر خدا و تبیین حقانیت اهل بیت(ع) کوشید که بی‌نظیر و نشان‌دهنده منتهای کمال آن بانوی بزرگوار است. آن حضرت چه در روزگار امامت حضرت علی(ع) و چه در زمان امامت امام حسن(ع) و امام حسین(ع) با تمام وجود همراه ولایت و مدافع امام زمانش بود و در این راه ایثار فراوان کرد و سختی‌های بسیار متحمل شد. آن حضرت در جریان واقعه کربلا و پس از آن در زمان اسارت، نه تنها پرستار بیماران و مجروحان بود بلکه بر زخم‌های روحی آن‌ها نیز مرهم و سبب آرامش و پناه آنان بود. اما رسالت و اقدام مهم‌تر حضرت زینب(س) رساندن پیام شهدای کربلا به مردم زمانش بود. ایشان شجاعانه پرچم ولایت را به دوش گرفت و یزیدیان را رسوا کرد. در واقع حضرت زینب(س) را باید پرستار نهضت حسینی نامید.

حضرت زینب(س) همچون مادرشان، حضرت زهرا(س) اسوه حیا و حجاب بودند. گزارش‌های تاریخی از دوران اسارت خاندان امام حسین(ع) نیز نشان می‌دهد آن بانوی بزرگوار با تمام وجود برای حفظ حریم و پوشش خود تلاش می‌کردند. پایبندی فوق‌العاده آن حضرت به حجاب چه پیامی برای زنان جامعه ما دارد؟
حضرت زینب(س) در حیا و حجاب همچون مادرشان اسوه و یگانه بودند. اهمیت حفظ حجاب برای ایشان به‌حدی بود که در دوران سخت اسارت که روبند از چهره بانوان کاروان اسرا برداشته بودند با دستانشان چهره مبارک خود را می‌پوشاندند تا نامحرمان چهره ایشان را نبینند. حتی وقتی اسیران کربلا را به کوفه آوردند حضرت زینب(س) و دیگر بانوان اسیر، غذا و آب را ازمردم کوفه نپذیرفتند ولی وقتی به آن‌ها چادر دادند قبول کردند یعنی تا این حد به حفظ حجاب پایبند بودند. از خطبه‌ای که حضرت زینب(س) در مجلس یزید ایراد فرمودند کاملاً مشخص است مسئله حجاب تا چه حد برای ایشان مهم است و این مسئله را به یزید چنین گوشزد کردند: «آیا این امر از روی عدالت است که زنان و کنیزان خود را در پشت پرده جای دهی ولی دختران پیامبر(ص) را در میان نامحرمان به صورت اسیر حاضر کنی و خاندان رسالت را در شهرها و آبادی‌ها بگردانی تا بادیه‌نشینان، بیگانگان، اراذل و اشراف، آنان را ببینند...». در این عصر که برخی بانوان از روی ناآگاهی و غفلت، حجاب خود را رعایت نمی‌کنند باید آن‌ها را با سیره حضرت زینب(س) آشنا کرد زیرا عفاف و حجاب حضرت زینب(س) الگویی کامل برای زنان و دختران جامعه اسلامی ماست.

خبرنگار: زهرا دلپذیر