به گزارش قدس آنلاین، با مطرح شدن پرداخت یارانه به وسیله کالابرگ پرسش‌هایی در اذهان عمومی به وجود آمده است که کالابرگ الکترونیک چه مزیتی برای سرپرست خانوار ایجاد می‌کند که از یارانه نقدی انصراف دهد و این کوپن الکترونیکی را جایگزین آن کند؟ آیا با کالابرگ تخفیف خاصی روی اقلام داده می‌شود یا در بر همان پاشنه است که قبلاً می‌چرخید؟ آیا با کالابرگ، دریافت یک سبد کالای مشخص برای خانواده در ماه تضمین می‌شود یا تنها سبب محدودیت در خرید برخی اقلام خواهد شد؟

تعلل دولت در جایگزینی یارانه نقدی با کالایی

دکتر علی مصطفوی‌ثانی، پژوهشگر عدالت مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) در گفت‌وگو با قدس به پرسش‌هایی که شما در این باره در ذهن دارید پاسخ می‌دهد. مصطفوی هدف اصلی اعطای یارانه را تأمین امنیت غذایی برای شهروندان یا به‌عبارتی تأمین حداقل نیازهای ضروری خانوارهای ایرانی به‌خصوص نیازمندان می‌داند.

وی توضیح می‌دهد: با حذف ارز ترجیحی قیمت بسیاری از کالاها به‌ویژه ۱۱ قلم کالاهای اساسی با جهش قیمتی مواجه شدند؛ مثل روغن که با حدود ۲۰۰درصد افزایش قیمت مردم را غافلگیر کرد. به این سبب مجلس در قانون بودجه ۱۴۰۱ ذیل تبصره۱۴ بودجه تکلیفی را برای دولت قرار داد که براساس آن دولت موظف شد در صورت حذف ارز ترجیحی و به تبع آن گرانی‌ها، رفاه خانوار را از طریق کالابرگ الکترونیکی تأمین و زیان رفاهی ناشی از آن را نیز جبران کند. دولت با وجود حذف ارز ترجیحی با این ادعا که زیرساخت فنی کالابرگ الکترونیکی فراهم نیست، باز هم یارانه را به شکل نقدی به حساب مردم واریز کرد.

امنیت غذایی کالابرگ یا نقدشوندگی یارانه؟

این پژوهشگر اقتصادی درباره مزایا و معایب هر یک از دو یارانه نقدی و کالایی توضیح می‌دهد: یارانه نقدی به بودجه خانوار کمک کرده و افراد می‌توانند با آن هر خریدی را که به زعم خویش ضروری‌تر می‌دانند انجام دهند، اما نکته این است که یارانه نقدی چون مبلغش ثابت است به مرور زمان مستهلک می‌شود و با تورم‌های سالانه ارزش و قدرت خریدش را از دست می‌دهد. چنانچه می‌بینیم مبلغ ۴۵ هزار تومانی که سال‌ ۸۹ با قدرت خریدی برابر با حدود۴۰ دلار به مردم داده شد، اکنون به اندازه ۲ دلار هم ارزش و قدرت خرید ندارد.این اقتصاددان چالش دیگر یارانه نقدی را این می‌داند که سرپرستان خانوار یارانه نقدی را لزوماً برای حمایت از امنیت غذایی خانواده خویش صرف نمی‌کند و بدین ترتیب هدف اصلی سیاست‌گذار که حفظ قدرت خرید خانوار برای تهیه کالاهای ضروری و مشخص است محقق نمی‌شود.

مصطفوی با اشاره به اینکه تأکید مجلس برای اختصاص کالابرگ الکترونیکی ناشی از دیدگاه درست قانون‌گذار برای حفظ امنیت غذایی مردم است، می‌افزاید: پیشتر نیز شرایطی مشابه در دهه ۶۰ داشتیم که سیاست‌گذار یک سبد کالای اساسی را فارغ از قیمت آن در بازار به شکل کوپن برای خانوارها تنظیم می‌کرد. در واقع این سبد کالا فارغ از اینکه در بازار چقدر نوسان قیمتی دارد، باید به‌وسیله کالابرگ بدون پرداخت مبلغ اضافی به خانوار اعطا شود و این‌گونه تضمین می‌شود که خانواده‌های ایرانی به سبدی از کالاهای اساسی به دور از افزایش قیمت آن، دست خواهند یافت. بدین ترتیب هدف سیاست‌گذار که تضمین معیشت خانوار و حفظ امنیت غذایی خانوار است بیشتر محقق می‌شود. ازاین‌رو کالابرگ در این مقوله بر یارانه نقدی ترجیح داده می‌شود. تا اینجا از منظر بودجه خانوار و معیشت مردم به این مقوله نگاه کردیم ولی از منظر دولت قضیه به شکل دیگری است.

استهلاک یارانه نقدی به نفع بودجه دولت

این اقتصاددان توضیح می‌دهد: برخلاف آنچه مردم تصور می‌کنند دولت‌ها تمایل دارند یارانه نقدی بدهند، چون پس از چند سال و به‌واسطه تورم‌های سالانه، این یارانه نقدی ارزش خود را از دست می‌دهد و دولت‌ها با منابع کمتری از درآمدهای نفتی می‌توانند آن را پوشش دهند. اما دولت برای حفظ یک سبد خرید که با کالابرگ الکترونیکی تضمین شده، نیازمند این است که هر سال مبلغ بالاتری را برای تأمین منابع آن اختصاص دهد. مثلاً دولت باید به عنوان مثال برای یک خانوار در ماه یک شانه تخم‌مرغ را تضمین کند چه قیمت آن ۱۲۰هزار تومان باشد چه ۲۰۰ هزار تومان. می‌بینید که این سیاست، بار مالی و هزینه‌ای بیشتری را به دولت تحمیل می‌کند، ازاین‌رو احتمالاً بعضی از دولتمردان خیلی به آن تمایل نداشته باشند.

مصطفوی در پاسخ به اینکه کدام یک از این دو برای مردم مناسب‌تر است، می‌گوید: هزینه و بار مالی کالابرگ برای دولت بیشتر است، اما از آن طرف امنیت غذایی کالابرگ برای مردم بیشتر از یارانه نقدی است. در حقیت اینجا منافع دو گروه با هم خیلی همسان نیست. نفع واقعی بعضی از دولتمردان به سمت یارانه نقدی و مردم به سمت یارانه کالابرگی است. این تمایز مهم است.

می‌پرسم این تصور وجود دارد که دولت قصد دارد با ارائه کالابرگ در مرحله نخست زمینه حذف یارانه نقدی را فراهم کرده و سپس کالابرگ را حذف کند. مصطفوی توضیح می‌دهد: یارانه نقدی ۴۵هزارتومانی همین الان هم به شکل غیرمحسوس و ناملموسی به‌وسیله تورم و کاهش قدرت خرید در حال حذف شدن است و دولت اصلاً دغدغه‌ای برای حذف آن ندارد. هر سال هم مبلغ دلاری که باید برای تأمین یارانه نقدی مردم بدهد کمتر می‌شود.

مصطفوی با یادآوری اینکه دولت در حال حاضر به جای کالابرگ الکترونیکی در حال اجرای طرحی شبیه یارانه نقدی است، تأکید می‌کند: طرحی که هم اکنون به نام کالابرگ اجرا می‌شود در واقع تضمین یک سبد کالای اساسی نیست، چراکه همچنان به جای تسویه کالایی با مردم تسویه نقدی می‌شود و تغییری در شیوه اعطای یارانه انجام نشده، بنابراین می‌توان این طرح کالابرگ را باز هم ملحق به یارانه نقدی دانست.وی درباره اینکه چرا انتخاب نوع یارانه اختیاری است، می‌گوید: این طرح مزیت چندانی برای مردم ندارد به غیر از اینکه به شما یک اختیاری می‌دهد از یارانه ماه بعدتان، یک ماه زودتر استفاده کنید. ازاین‌رو وقتی امتیاز و مزیت جدیدی ایجاد نشده تا فرد قدرت خرید بیشتری برای دریافت یک سبد کالاهای ضروری داشته باشد، مشخص است که ترجیح می‌دهد این مبلغ را به دلخواه خود هزینه کند. پس دولت ضمن اینکه تمایلش به پرداخت نقدی بیشتر است باز هم برای جلوگیری از نارضایتی‌ها این مسئله را اختیاری کرده است.

ضرورت انعطاف مجلس و پایبندی دولت به قانون

مصطفوی معتقد است: مجلس باید در قیمت سالانه کالاهای اساسی انعطاف داشته و به جای الزام دولت به تعیین قیمت‌ها براساس نرخ های شهریور۱۴۰۰، تعیین قیمت سالانه اقلام را مد نظر داشته باشد که هم بار مالی دولت خیلی سنگین نشود و هم سبد معیشت مردم آسیب نبیند.
به گفته وی، طرحی که دولت در هرمزگان اجرا کرده کاملاً متفاوت با آن چیزی است که مجلس می‌خواست آن را محقق کند و نمی‌تواند امنیت غذایی مردم را در بلندمدت تضمین کند مگر اینکه دولت در گام‌هایی بعدی این را بپذیرد که به جای پرداخت نقدی به مردم، یک سبد کالاهای ضروری را به افراد اختصاص دهد که در طول زمان فارغ از قیمت بازاری آن، به خانواده اختصاص پیدا کند و بالطبع در این شرایط امنیت غذایی مردم حفظ خواهد شد.

خبرنگار: زهرا طوسی